Odczuwanie zapachów, identyfikacja węchowa oraz zaburzenia węchu u osób z neuroróżnorodnością na przykładzie osób ze spektrum autyzmu – analiza jakościowa

Agnieszka Hamerlińska; Katarzyna Szeler

doi:10.18778/2544-7238.11.05

Autor

Agnieszka Hamerlińska Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydział Filozofii i Nauk Społecznych, Instytut Nauk Pedagogicznych https://orcid.org/0000-0002-9305-5793
Katarzyna Szeler Akademia Mazowiecka w Płocku, Wydział Nauk Humanistyczno-Społecznych i Informatyki, Katedra Pedagogiki, Zakład Pedagogiki Specjalnej i Edukacji Inkluzyjnej https://orcid.org/0009-0004-6728-7904

DOI:

https://doi.org/10.18778/2544-7238.11.05

Słowa kluczowe:

spektrum autyzmu, węch, identyfikacja zapachów, zaburzenia węchu, terapia

Abstrakt

Odczuwanie zapachów, identyfikacja węchowa oraz zaburzenia węchu u osób ze spektrum autyzmu to obszar badań nadal niewystarczająco głęboko przebadany. Węch odgrywa istotną rolę w obszarach emocji, tworzenia relacji społecznych i funkcji kognitywnych, dlatego też warto eksplorować ten temat z perspektywy osób z neuroróżnorodnością. Dokonanie przeglądu literatury związanej z kondycją węchową u osób ze spektrum autyzmu może stworzyć podwaliny do formowania przestrzeni terapeutycznej, w której zdolności węchowe będą odgrywać kluczową rolę.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

American Psychiatric Association, 2013, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition, American Psychiatric Publishing, Inc., https://doi.org/10.1176/appi.books.978089 0425596
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596

Ashwin Ch., Chapman E., Howells J., Rhydderch D., Walker I., Baron-Cohen S., 2014, Enhanced olfactory sensitivity in autism spectrum conditions, „Molecular Autism”, vol. 5, 53.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1186/2040-2392-5-53

Bojarowicz H., Ziółkowska A., Krysiński J., 2016, Wyjątkowość zapachu, „Hygeia Public Health”, vol. 51(2), s. 154–160.
Google Scholar

Boudjarane M.A., Grandgeorge M., Marianowski R., Misery L., Lemonnier E., 2017, Perception of odors and tastes in autism spectrum disorders: A systematic review of assessments, „Autism Research”, vol. 10(6), s. 1045–1057.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/aur.1760

Catani M., Dell’acqua F., Budisavljevic S., Howells H., Thiebaut de Schotten M., Froudist-Walsh S., D’Anna L., Thompson A., Sandrone S., Bullmore E.T., Suckling J., Baron-Cohen S., Lombardo M.V., Wheelwright S.J., Chakrabarti B., Lai M.C., Ruigrok A.N., Leemans A., Ecker C., Consortium M.A., Craig M.C., Murphy D.G., 2016, Frontal networks in adults with autism spectrum disorder, „Brain”, vol. 139, s. 616–630.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/brain/awv351

Dantec M., Cazalis F., Peyrical A., Luisier A.C., Benabou C., Coeur-Bizot S., Mandairon N., Mantel M., Bensafi M., 2023, A pilot study of the impact of smells on the behavior of level 3 autistic children and adolescents during an ongoing task, https://doi.org/10.1101/2023.12.15.571849
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1101/2023.12.15.571849

DeMyer M., 1975, Research in infantile autism: a strategy and its results, „Biological Psychiatry”, vol. 10, s. 433–452.
Google Scholar

Eagleman D., 2023, Dynamiczny mózg. Historia nieustannych przeobrażeń, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Google Scholar

Gałecki P., Pilecki M., Rymaszewska J., Szulc A., Sidorowicz S., Wciórka J., 2018, Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-V, Wrocław: Wydawnictwo Edra Urban & Partner.
Google Scholar

Gilbert A., 2010, Co wnosi nos? Nauka o tym, co nam pachnie, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Google Scholar

Gottfried J.A., 2006, Smell: central nervous processing, „Advances in Oto-Rhino-Laryngology”, vol. 63, s. 44–69.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1159/000093750

Hamerlińska A., 2019, Węch przedmiotem badań również logopedii, „Logopedia”, nr 48(1), s. 187–201.
Google Scholar

Hamerlińska A., 2023, Olfactor – an invention for olfactory stimulation, Kraków: Jagielloński Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Hamerlińska A., 2024, Metoda Terapii „Olfactor” w przestrzeni nauk pedagogicznych: w neurodydaktyce, pedagogice specjalnej i logopedii, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny”, t. 43, nr 3, s. 155–172, http://doi.org/10.17951/lrp.2024.43.3.155-172
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.17951/lrp.2024.43.3.155-172

Hawkes C.H., 2002, Smell and taste complaints, London: Butterworth-Heinemann.
Google Scholar

Hermelin B., O’Connor N., 1970, Psychological Experiments with Autistic Children, Oxford: Pergamon Press.
Google Scholar

Huang G., Qiu Y., Tan S., Mamo Q., Zou L., 2022, Impaired odor identification ability and olfactory hedonic capacity in children with elevated autistic traits, „Journal of Sensory Studies”, no. 4, s. 1–8.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/joss.12746

Jaarsma P., Welin S., 2012, Autism as a Natural Human Variation: Reflections on the Claims of the Neurodiversity Movement, „Health Care Analysis”, vol. 20(1), s. 20–30.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s10728-011-0169-9

Kinnaird E., Stewart C., Tchanturia K., 2020, The relationship of autistic traits to taste and olfactory processing in anorexia nervosa, „Molecular Autism”, vol. 11, 25, https://doi.org/10.1186/s13229-020-00331-8
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1186/s13229-020-00331-8

Kotas R., 2021, Opracowanie obiektywnej metody detekcji i analizy zaburzeń w węchowych potencjałach wywołanych, seria „Monografie Politechniki Łódzkiej”, Łódź: Politechnika Łódzka.
Google Scholar

Kovács T., Cairns N.J., Lantos P.L., 1999, Beta amyloid deposition and neurofibrillary tangle formation in the olfactory bulb in ageing and Alzheimer’s disease, „Neuropathology and Applied Neurobiology”, vol. 25(6), s. 481–491.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1046/j.1365-2990.1999.00208.x

Larsson M., Tirado C., Wiens S., 2017, A Meta-Analysis of Odor Thresholds and Odor Identification in Autism Spectrum Disorders, „Frontiers in Psychology”, vol. 8, 679.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.00679

Lotter V., 1966, Epidemiology of autistic conditions in young children: I. Prevalence, „Social Psychiatry”, vol. 1, s. 124–137.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/BF00584048

Majewicz P., 2023, ICD-11 – implikacje w badaniach i praktyce psychologiczno-pedagogicznej, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny”, t. 42, nr 1, s. 123–139.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.17951/lrp.2023.42.1.123-139

Marciniak Firadza R., 2021, Zmysł węchu – istota, zaburzenia, diagnoza, terapia (Na przykładzie logopedy pracującego z dziećmi), „Logopedia”, nr 50(2), s. 169–183.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2544-7238.06.10

Moberg P.J., Agrin R., Gur R.E., Gur R.C., Turetsky B.I., Doty R.L., 1999, Olfactory dysfunction in schizophrenia: A qualitative and quantitative review, „Neuropsychopharmacology”, vol. 21, s. 325–340.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0893-133X(99)00019-6

Mydlikowska Śmigórska A., Śmigórski K., Rymaszewska J., 2019, Specyfika funkcjonowania węchowego osób starszych. Różnice między starzeniem się fizjologicznym a patologią, „Psychiatria Polska”, nr 53(2), s. 433–446.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12740/PP/92272

Odowska Szlachcic B., 2010, Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Google Scholar

Pereira L., Grave J., Noll J., Derntl B., Soares S., Brás S., Sebastião R., 2023, Characterisation of Physiological Responses to Odours in Autism Spectrum Disorders: A Preliminary Study, „Applied Sciences”, vol. 13(3), 1970.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3390/app13031970

Pisula E., 2014, Autyzm – przyczyny, symptomy, terapia, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Google Scholar

Polski Instytut Ekonomiczny, Fundacja JiM, 2022, Droga do otwarcia rynku pracy w Polsce dla osób autystycznych, Warszawa, https://odpowiedzialnybiznes.pl/wp-content/uploads/2022/03/Autyzm...-18.01.2022-HH-net-1.pdf (dostęp: 10.02.2024).
Google Scholar

Rapiejko P., 2006, Zmysł węchu, „Alergoprofil”, nr 2, s. 4–10.
Google Scholar

Rutter M., 1970, Autistic children: infancy to adulthood, „Seminars in Psychiatry”, vol. 2, s. 435–450.
Google Scholar

Rutter M., 1978, Diagnosis and definitions of childhood autism, „Journal of Autism & Childhood Schizophrenia”, vol. 8(2), s. 139–161.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/BF01537863

Schopler E., Reichler R.J. (red.), 1976, Psychopathology and child development: Research and treatment, New York: Plenum Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4684-2187-3

Sienkiewicz Jarosz H., Bieńkowski P., 2012, Neurologiczne aspekty zaburzeń smaku, „Neurologia po Dyplomie”, t. 7, nr 5, s. 61–66.
Google Scholar

Silberman S., 2017, Neuroplemiona. Dziedzictwo autyzmu i przyszłość neuroróżnorodności, Białystok: Wydawnictwo Vivante.
Google Scholar

Suchowersky O., Reich S., Perlmutter J., Zesiewicz T., Gronseth G., Weiner W.J., 2006, Practice parameter: Diagnosis and prognosis of new onset Parkinson disease (an evidence-based review). Report of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology, „Neurology”, vol. 66, s. 968–975.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1212/01.wnl.0000215437.80053.d0

Tavassoli T., Hoekstra R.A., Baron-Cohen S., 2014, The Sensory Perception Quotient (SPQ): development and validation of a new sensory questionnaire for adults with and without autism, „Molecular Autism”, vol. 5(1), 29.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1186/2040-2392-5-29

Urban M., Rabe-Jabłońska J., 2007, Dysfunkcje węchowe u chorych na schizofrenię, „Psychiatria Polska: Organ Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego”, t. 41(4), s. 503–512.
Google Scholar

WHO, 2024, ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics, https://icd.who.int/browse/2024-01/mms/en (dostęp: 10.02.2024).
Google Scholar

Wicker B., Monfardini E., Royet P.J., 2016, Olfactory processing in adults with autism spectrum disorders, „Molecular Autism”, vol. 7, 4.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1186/s13229-016-0070-3

Wing L., 1981, Asperger’s syndrome: A clinical account, „Psychological Medicine”, vol. 11, s. 115–130.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/S0033291700053332

Wing L., 2005, Reflections on opening Pandora’s box, „Journal of Autism and Childhood Schizophrenia”, vol. 8, s. 79–97.
Google Scholar

Zwaigenbaum L., 2006, Neurobiologia rozwojowa zaburzeń ze spektrum autyzmu, „The Journal of Neuroscience”, vol. 26, s. 97–106.
Google Scholar