Swoistość i oryginalność metodologii badań pedagogicznych

Krzysztof J. Szmidt; Magdalena Sasin

doi:10.18778/2450-4491.20.06

Autor

Krzysztof J. Szmidt Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0003-3951-4669
Magdalena Sasin Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0003-4760-0460

DOI:

https://doi.org/10.18778/2450-4491.20.06

Słowa kluczowe:

swoistość badań pedagogicznych, metodologia, odkrywczość metodologiczna, arts-based research, interdyscyplinarność

Abstrakt

Autorzy przedstawiają argumenty przemawiające za istnieniem swoistości metodologicznej badań pedagogicznych, podając przykłady z praktyki badawczej polskiej i zagranicznej. Rozważają to zagadnienie w odniesieniu do trzech podstawowych etapów badań: odkrywania i stawiania pytań badawczych; doboru strategii i metod badań i ich realizacji; analizy, interpretacji i ewaluacji oraz komunikowania wyników. Istotą badań pedagogicznych jest ich aspekt praktyczny oraz uwzględnianie kontekstu sytuacyjnego badanych zjawisk. Stawiane pytania (etap 1) muszą mieć szeroki zakres, uwzględniający genezę zjawiska. Na etapie analizy i interpretacji (3) kluczowe jest wypracowanie wskazówek dla praktyki, a nawet programów i projektów realizacyjnych, co definiuje pedagogikę jako naukę praktyczną. W związku z tym, że obecnie najmniejszą swoistość wykazują metody badań (2), autorzy zwracają uwagę na badania prowadzone metodą ABR (arts-based research), analizując jej cechy cenne z punktu widzenia pedagogiki, takie jak: odkrywczość i kreatywność metodologiczna, wyrazista perspektywa etyczna, możliwość badania nieporuszanych dotąd zagadnień, upełnomocnienie uczestników badań, odporność na ingerencję sztucznej inteligencji, atrakcyjna forma komunikowania wyników w środowisku społecznym i in. Metoda ABR może też sprzyjać realizowanej dotąd w niewielkim stopniu interdyscyplinarności badań pedagogicznych.

Biogramy autorów

Krzysztof J. Szmidt - Uniwersytet Łódzki

Krzysztof J. Szmidt jest pedagogiem, profesorem nauk społecznych i profesorem zwyczajnym UŁ, kierownikiem Katedry Edukacji Artystycznej i Pedagogiki Twórczości. Członek Sekcji Pedagogiki Sztuki Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN. Autor wielu prac naukowych i metodycznych z zakresu wychowania do kreatywności i edukacji kulturalnej, w tym pierwszego w Polsce podręcznika akademickiego Pedagogika twórczości (2007; 2013). Współautor podręczników do lekcji twórczości Porządek i Przygoda, Żywioły oraz „kultowego” już projektu kształcenia zintegrowanego „Przygoda z klasą” (WSiP). Autor oryginalnej koncepcji pomocy w tworzeniu – treningu kreatywności (Eksploracje – Kombinacje – Transformacje), superwizor treningu twórczości Polskiego Stowarzyszenia Kreatywności, autor innowacyjnych podręczników do treningu kreatywności. Uczestniczką prowadzonego przez niego treningu twórczości była noblistka Olga Tokarczuk. Opiekun naukowy Szkoły Podstawowej „Pracownia” w Łodzi, realizującej model szkoły twórczej. Jego ostatnie książki to: Edukacyjne uwarunkowania rozwoju kreatywności (Wyd. UŁ, Łódź 2017), ABC kreatywności. Kontynuacje (Difin, Warszawa 2019; pierwszy tom, ABC kreatywności, ukazał się w 2010 r.), Myślenie pytajne. Teoria i kształcenie (współaut. E. Płóciennik, Wyd. UŁ, Łódź 2020). Pomysłodawca i kierownik naukowy serii Wydawnictwa UŁ „Edukacja dla mądrości” oraz propagator pedagogiki pozytywnej.

Magdalena Sasin - Uniwersytet Łódzki

Magdalena Sasin – adiunkt w Katedrze Edukacji Artystycznej i Pedagogiki Twórczości na Wydziale Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego. Zainteresowania naukowe: ekologia akustyczna, edukacja estetyczna i artystyczna, Arts-Based Research, arteterapia. Badania z zakresu ekologii akustycznej, popularyzacji kultury w mediach regionalnych, muzyki współczesnej dla dzieci, popularyzacji sztuki w blogosferze, nowych metod edukacji muzycznej dzieci, działalności instytucji kulturalnych. Doświadczenie pedagogiczne, dziennikarskie, w zakresie promocji w instytucji kultury. Dyplomowany coach (studia podyplomowe „Coaching z elementami psychologii” na Uniwersytecie SWPS).

Bibliografia

Bogusławski M. (2020) Wariacje (post)humanistyczne, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, https://doi.org/10.18778/8142-653-4
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8142-653-4

Broom C. (2015) Empowering Students: Pedagogy That Benefits Educators and Learners, Citizenship, Social and Economics Education, nr 14(2), s. 79–86, https://doi.org/10.1177/2047173415597142
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/2047173415597142

Brożek A. (2007) Pytania i odpowiedzi. Tło filozoficzne, teoria i zastosowania praktyczne, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Semper.
Google Scholar

Cahnmann-Taylor M., Siegesmund R. (2008) Arts-based Research in Education. Foundations for Practice, Nowy Jork, NY, Routledge.
Google Scholar

Całek A. (2024) Mosty zamiast barier. Literaturoznawstwo a psychologia – o relacjach i współzależnościach, Kraków, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, https://doi.org/10.12797/9788383681009
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12797/9788383681009

Charzyńska E., Wysocka E. (2015) Kwestionariusz Osobowości i Myślenia Twórczego (KOMT). Podręcznik testu – książka użytkownika (wersje dla uczniów gimnazjum i liceum), Katowice, Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym.
Google Scholar

Denzin N., Lincoln Y. (red.) (2009) Metody badań jakościowych, t. 2, tłum. F. Schmidt, M. Podgórski, M. Skowrońska et al., Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Desyllas M. C. (2014) Using Photovoice with Sex Workers: The Power of Art, Agency and Resistance, Qualitative Social Work, nr 13(4), s. 477–501, https://doi.org/10.1177/1473325013496596
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1473325013496596

Glăveanu V. (2023) Kreatywność. Krótkie wprowadzenie, tłum. T. Tesznar, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Hucko-Biernat O. (2025) Autonarracje i skrypty. Zastosowanie arteterapii w kontekście rozwijania rodzicielskiej świadomości wychowania, praca doktorska napisana pod kierunkiem M. Karkowskiej, Łódź, Wydział Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego, https://www.bip.uni.lodz.pl/fileadmin/user_upload/O._Hucko-Biernat_-_rozprawa_doktorska.pdf (dostęp: 20.01.2025).
Google Scholar

Huss E., Bos E. (2020) Art in Social Work Practice. Theory and Practice: International Perspectives, Londyn, Routledge.
Google Scholar

Janiszewska A. (2024) Zjawisko „przymusu tworzenia” artystów a gratyfikacja potrzeb niższego rzędu i samorealizacji w odniesieniu do klasycznej teorii hierarchii potrzeb Abrahama Maslowa, Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne, nr 18(1), s. 224–237, https://doi.org/10.18778/2450-4491.18.17
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2450-4491.18.17

Jankowska D. E. (2019) Trajektorie rozwoju wyobraźni twórczej w dzieciństwie, Warszawa, Wydawnictwo Liberi Libri.
Google Scholar

Kamińska-Jatczak I. (2024) Praktyka tworzenia opowieści na przykładzie fotogłosu rodziców w sytuacjach wieloproblemowych, Przegląd Socjologiczny, nr 73(3), s. 121–148, https://doi.org/10.26485/PS/2024/73.3/6
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2024/73.3/6

Karwowski M. (2009) Klimat dla kreatywności. Koncepcje, metody, badania, Warszawa, Wydawnictwo Difin.
Google Scholar

Krasoń K. (2011) Skala Postaw Twórczych i Odtwórczych (SPTO): podręcznik testu – wersja dla uczniów szkoły podstawowej klas I–III, Kraków, Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne.
Google Scholar

Kubinowski D. (2010a) Jakościowe badania pedagogiczne. Filozofia – Metodyka – Ewaluacja, Lublin, Wydawnictwo UMCS.
Google Scholar

Kubinowski D. (2010b) Przyrodnicze i humanistyczne podstawy badań pedagogicznych, w: Podstawy metodologii badań w pedagogice, S. Palka (red.), Sopot, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 29–44.
Google Scholar

Leavy P. (2018) Metoda spotyka sztukę. Praktyki badawcze oparte na sztuce, tłum. K. Stanisz, J. Kucharska, Warszawa, Narodowe Centrum Kultury.
Google Scholar

Loizou E., Charalambous N. (2017) Empowerment Pedagogy, Journal of Research in Childhood Education, nr 31(3), s. 440–452, https://doi.org/10.1080/02568543.2017.1314396
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/02568543.2017.1314396

Maliszewski K. (2016) Pedagogika filozoficzna jako ruch transdyscyplinarny, Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne, nr 2(1), s. 15–28.
Google Scholar

McNiff S. (2008) Art-Based Research, w: Handbook of the Arts in Qualitative Research: Perspectives, Methodologies, Examples, and Issues, A. L. Cole, J. G. Knowles (red.), Thousand Oaks, Sage, s. 29–40, https://doi.org/10.4135/9781452226545.n3
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4135/9781452226545.n3

Molloy J. K. (2007) Photovoice as a Tool for Social Justice Workers, Journal of Progressive Human Services, nr 18(2), s. 39–55, https://doi.org/10.1300/J059v18n02_04
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1300/J059v18n02_04

Naicker I., Pillay D., Pithouse-Morgan K., Masinga L., Chisanga T., Hiralaal A. (2024) Arts-Based Educational Research Narratives of Academic Identities. Perspectives from Higher Education, Berlin, Springer, https://doi.org/10.1007/978-981-97-6422-8
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-981-97-6422-8

Okraj Z. (2019) Bez szablonu. Twórcza praca dydaktyczna w doświadczeniach nauczycieli akademickich, Warszawa, Wydawnictwo Difin.
Google Scholar

Palka S. (2006) Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Pentassuglia M. (2017) “The Art(Ist) Is Present”: Arts-Based Research Perspective in Educational Research, Cogent Education, nr 4(1), https://doi.org/10.1080/2331186X.2017.1301011
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/2331186X.2017.1301011

Rewers E. (2018) Sztuka podstawą nowej kultury naukowej, w: Metoda spotyka sztukę. Praktyki badawcze oparte na sztuce, P. Leavy (red.), Warszawa, Narodowe Centrum Kultury, s. 11–22.
Google Scholar

Runco M. (2023) Creativity. Theories and Themes: Research, Development and Practice, 3rd ed., London, Academic Press.
Google Scholar

Sasin M. (2020) Possible Applications of Arts-Based Research in Creatology Studies, Creativity: Theories – Research – Applications, nr 7(1), s. 38–53, https://doi.org/10.2478/ctra-2020-0003
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/ctra-2020-0003

Sasin M. (2021) Ekologia akustyczna jako istotny element nowoczesnej pedagogiki muzycznej, Ars Inter Culturas, nr 10, s. 119–130.
Google Scholar

Sasin M. (2022) Stosunek do doznań słuchowych człowieka a świadomość ciała i cielesności. Perspektywa ekologii akustycznej, Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne, nr 14(1), s. 58–72, https://doi.org/10.18778/2450-4491.14.05
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2450-4491.14.05

Sasin M., Justyńska M., Majewska-Owczarek A., Modrzejewska-Świgulska M. (2023) Metoda ABR w badaniu opinii studentów na temat przestrzeni twórczej na uczelni – przedstawienie projektu badawczego, Edukacja, nr 2(165), s. 1–19, https://doi.org/10.24131/3724.230209
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.24131/3724.230209

Sawyer R. K., Henriksen D. (2024) Explaining Creativity. The Science of Human Innovation, New York, Oxford University Press, https://doi.org/10.1093/oso/9780197747537.001.0001
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780197747537.001.0001

Schafer R. M. (1992) A Sound Education. 100 Exercises in Listening and Sound-Making, Indian River, Ontario, Arkana Editions.
Google Scholar

Smith A. P. (2018) A Systematic Review of Photovoice as a Pedagogical Tool for Young People, The Journal of Arts Science and Technology, nr 11(2), s. 14–37, http://www.apsmithimages.com/wp-content/uploads/2020/06/JAST-2018.pdf (dostęp: 27.01.2025).
Google Scholar

Snowber C. (2002) Bodydance: Fleshing Soulful Inquiry Through Improvisation, w: Dancing the Data, C. Bagley, M. B. Cancienne (red.), Nowy Jork, Peter Lang, s. 20–33.
Google Scholar

Spennemann D. H. (2023) ChatGPT and the Generation of Digitally Born “Knowledge”: How does a Generative AI Language Model Interpret Cultural Heritage Values?, Knowledge, nr 3(3), s. 480–512, https://doi.org/10.3390/knowledge3030032
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3390/knowledge3030032

Spodaryk M. (2021) Poza tekst? W stronę badań opartych na sztuce, Elementy, nr 1, s. 164–185, https://doi.org/10.52652/e.1.21.10
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.52652/e.1.21.10

Strzelecki A. (2025) ‘As of My Last Knowledge Update’: How is Content Generated by ChatGPT Infiltrating Scientific Papers Published in Premier Journals?, Learned Publishing, nr 38(1), e1650, https://doi.org/10.1002/leap.1650
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/leap.1650

Such J., Szcześniak M. (1999) Filozofia nauki, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar

Szmidt K. J. (2018) Kreatywność metodologiczna w badaniach pedagogicznych, Przegląd Badań Edukacyjnych, nr 26, s. 139–158, https://doi.org/10.12775/PBE.2018.008
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/PBE.2018.008

Szmidt K. J. (2024) Dylematy pedagogiki twórczości, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, https://doi.org/10.12775/PBE.2018.008
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8331-522-5

Szmidt K. J., Płóciennik E. (2020) Myślenie pytajne. Teoria i kształcenie, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, https://doi.org/10.18778/8220-097-3
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8220-097-3

Urbaniak-Zając D. (2019) Empiryczne badania jakościowe w pedagogice, w: Pedagogika. Podręcznik akademicki, Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 454–471.
Google Scholar

Uszyńska-Jarmoc J., Kunat B. (2018) Debiutant czy ekspert. Identyfikacja i samoocena uzdolnień uczniów, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Wallerstein I. (red.) (1999) Wyzywania wobec nauk społecznych u progu XXI wieku, przyg. do druku A. Flis, Kraków, Universitas. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych.
Google Scholar

Wang C. C., Burris M. A. (1997) Photovoice: Concept, Methodology, and Use for Participatory Needs Assessment, Health Education and Behaviour, nr 24(3), s. 369–387, https://doi.org/10.1177/109019819702400309
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/109019819702400309

Ziemski S. (1973) Problemy dobrej diagnozy, Warszawa, Wiedza Powszechna.
Google Scholar

Zioło-Pużuk K. (2022) PhotoVoice – rozważania nad zastosowaniem metody w pracy online w klasie czwartej szkoły podstawowej. Wyzwania i rozwiązania, e-mentor, nr 95(3), s. 13–21, https://doi.org/10.15219/em95.1569
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15219/em95.1569

British Educational Research Association, https://www.bera.ac.uk/ (dostęp: 29.01.2025).
Google Scholar

Wydawnictwo Springer, https://www.springer.com/series/13576 (dostęp: 26.01.2025).
Google Scholar