Poczucie winy jako emocja społeczna. Analiza wybranych nurtów badawczych

Joanna Bielecka-Prus

doi:10.18778/1733-8069.9.2.05

Autor

Joanna Bielecka-Prus Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Filozofii i Socjologii, Instytut Socjologii, ul. Langiewicza 6a, pokój 18

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.9.2.05

Słowa kluczowe:

socjologia emocji, poczucie winy, wstyd, niedostosowanie społeczne

Abstrakt

Poczucie winy jest jedną z najczęściej wymienianych emocji o społecznych źródłach, jednakże wciąż jeszcze zbyt mało wiadomo na temat procesów tworzenia osobistego i zbiorowego poczucia winy. Celem tego artykułu jest uporządkowanie sposobów ujęcia tego problemu. W pierwszej części artykułu omówione zostaną problemy, jakie wiążą się z definiowaniem pojęcia „poczucie winy” oraz jego sklasyfikowaniem. Następnie omówione zostaną wybrane teorie socjologiczne, które mogą okazać się szczególnie przydatne do analizy tego zespołu emocji, a szczególnie społecznego procesu wzbudzania, podtrzymywania i zarządzania poczuciem winy. W ostatniej części przedstawione zostaną wyniki analizy wywiadów pogłębionych z młodzieżą niedostosowaną społecznie na temat sposobów przeżywania winy w ich osobistym życiu.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Joanna Bielecka-Prus - Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Filozofii i Socjologii, Instytut Socjologii, ul. Langiewicza 6a, pokój 18

Joanna Bielecka-Prus, dr, adiunkt w Instytucie Socjologii UMCS. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół problematyki badań jakościowych i wykorzystywania tych metod w badaniach terenowych nad wykluczeniem społecznym, marginalizacją społeczną, obcością i tożsamością społeczną. Jest autorką książki Transmisja kultury w rodzinie i w szkole. Teoria Basila Bernsteina (2010).

Bibliografia

Bandura Albert (1977) Social Learning Theory. Englewood Cliffs, London: Prentice-Hall.
Google Scholar

Baumeister Roy. F., Stillwell Arlene M., Heatherton Todd F. (1994) Guilt: An Interpersonal Approach. „Psychological Bulletin”, vol. 115, no. 2, s. 243–267.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0033-2909.115.2.243

Baumeister Roy F., Bushman Brad J. (2008) Social Psychology and Human Nature. Belmont: T homson H igher Education.
Google Scholar

Benson Michael L. (1985) Denying the Gulity Mind. Accounting for Involvement in a White-Collar Crime. „Criminology“, vol. 23, no. 4, s. 583–607.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1745-9125.1985.tb00365.x

Berne Eric (2011) W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich. Przełożył Paweł Izdebski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Bernstein Basil (1971) Class, Codes and Control. London: Routledge.
Google Scholar

Biaggio Angela M. (1969) Internalized versus externalized guilt: A cross-cultural study. „The Journal of Social Psychology”, vol. 78, no. 1, s. 147–149.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/00224545.1969.9922349

Blau Peter M. (1964) Exchange and Power in Social Life. New York: John Wiley & Sons.
Google Scholar

Bourion Christian (2005) Emotional Logic and Decision Making. The Interface between Professional Upheaval and Personal Evolution. New York: Palgrave Macmillan.
Google Scholar

Braithwaithe John (1989) Crime, Shame and Integration. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar

Buchała Kazimierz, Zoll Andrzej (1998) Kodeks karny. Część ogólna. Kraków: Kantor Wydawniczy Zakamycze.
Google Scholar

Butler Judith (1997) The Psychic life of Power: Theories in Subjection. Stanford: Stanford University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9781503616295

Burgess Anthony (1991) Mechaniczna pomarańcza. Przełożył Robert Stiller. Warszawa: WEMA.
Google Scholar

Byczkowska Dominika (2012) Techniki neutralizacji [w:] Krzysztof T. Konecki, Piotr Chomczyński, red., Słownik socjologii jakościowej. Warszawa: Difin, s. 278–280.
Google Scholar

Caplovitz Barrett K. (1995) A functionalist approach to shame and guilt [w:] June P. Tangney, Kurt W. Fischer, eds., The psychology of shame, guilt, embarrassment and pride. New York: Guilford Press, s. 25–63.
Google Scholar

Clark Margaret S., Fitness Julie, Brissette Ian (2003) Understanding People’s Perceptions of Relationships Is Crucial to Understanding their Emotional Lives [ w:] G arth J . O . Fletcher, Margaret S. Clark, eds., Blackwell Handbook of Social Psychology: Interpersonal Processes. Malden: Blackwell, s. 253–278.
Google Scholar

Cohen Taya R., Panter Abigail T., Turan Nazli (2012) Guilt proneness and moral character. „Current Directions in Psychological Science”, vol. 21, no. 5, s. 355–359.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0963721412454874

Cooley Charles H. (1964) Human Nature and the Social Order. New York: Schocken Books.
Google Scholar

Darby Bruce W., Schlenker Barry R. (1989) Children’s reactions to transgressions: Effects of the actor’s apology, reputation, and remorse. „British Journal of Social Psychology“, vol. 28, no. 4, s. 353–364.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.2044-8309.1989.tb00879.x

Douglas Mary (2004) Symbole naturalne. Przełożyła Ewa Dżurak. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Durkheim Émile (2011) Samobójstwo. Przełożył Krzysztof Wakar. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar

Emde Robert N. (1984) Levels of Meaning for Infant Emotions: A biosocial view [w:] Klaus R. Scherer, Paul Ekman, eds., Approaches to Emotion. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates, s. 1–37.
Google Scholar

Erikson Erik (2000) Dzieciństwo i społeczeństwo. Przełożył Przemysław Hejmej. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”.
Google Scholar

Ferguson Tamara J., Stegge Hedy, Damhuis Ilse (1991) Children’s understanding of guilt and shame. „Child Development”, vol. 62, no. 4, s. 827–839.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.1991.tb01572.x

Fischer Agneta H., van Kleef Gerben A. (2010) Where Have All the People Gone? A Plea for Including Social Interaction in Emotion Research. „Emotion Review”, vol. 2, no. 3, s. 208–212.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1754073910361980

Greer Kimberly (2002) Walking an Emotional Tightrope: Managing Emotions in a Women’s Prison. „Symbolic Interaction”, vol. 25, no. 1, s. 117–139.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1525/si.2002.25.1.117

Gilbert Margaret (2002) Collective Guilt and Collective Guilt Feelings. „Journal of Ethics”, vol. 6, no. 2, s. 115–143.
Google Scholar

Goffman Erving (2008) Człowiek w teatrze życia codziennego. Przełożyli Helena Datner-Śpiewak i Paweł Śpiewak. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Google Scholar

Halberstadt Amy G., Lozada Fantasy T. (2011) Emotion Development in Infancy through the Lens of Culture. „Emotion Review“, vol. 3, no. 2, s. 158–168.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1754073910387946

Hałas Elżbieta (2006) Interakcjonizm symboliczny. Społeczny kontekst znaczeń. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Hegtvedt Karen A. (1990) The Effects of Relationship Structure on Emotional Reactions to Inequity. „Social Psychology Quarterly“, vol. 53, no. 3, s. 214–228.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/2786960

Hochschild Arlie R. (2009) Zarządzanie emocjami. Komercjalizacja ludzkich uczuć. Przełożył Jacek Konieczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Hoffman Martin L. (2000) Empathy and Moral Development. Implications for Caring and Justice. Cambridge, New York: Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511805851

Homans George C. (1961) Social Behaviors: Its Elementary Forms. New York: Harcourt Brace & World.
Google Scholar

Hosser Daniela, Windzio Michael, Greve Werner (2008) Guilt and Shame as Predictors of Recidivism. A Longitudinal Study With Young Prisoners. „Criminal Justice and Behavior”, vol. 35, no. 1, s. 138–152.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0093854807309224

Jackson Arrick L. i in. (2011) An Examination of Guilt, Shame, Empathy and Blaming Among a Sample of Incarcerated Male and Female Offenders. „Southwest Journal of Criminal Justice”, vol. 8, no. 1, s. 4–29.
Google Scholar

Jacyno Małgorzata (2007) Kultura indywidualizmu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Jaworska Anetta (2010) Holistyczne perspektywy pracy ze skazanymi niewykazującymi zaburzeń osobowości. „Probacja”, t. 3–4, s. 78–91.
Google Scholar

Kelers Jochen (2010) Emotions and Narrative Analysis: A Methodological Approach. „Journal for the Theory of Social Behaviour”, vol. 41, no. 2, s. 182–201.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-5914.2010.00451.x

Kemper Theodore D. (1987) How Many Emotions Are There? Wedding the Social and the Autonomic Components. „American Journal of Sociology”, vol. 93, no. 2, s. 263–289.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/228745

Kępiński Antoni (1979) Melancholia. Warszawa: PZWL.
Google Scholar

Kępiński Antoni (1992) Schizofrenia. Warszawa: Sagittarius.
Google Scholar

Kristjánsson Kristján (2010) The Self and Its Emotions. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar

Laird James (2007) Feelings. The Perception of Self. Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar

Lazarus Richard S. (1991) Emotion and Adaptation. Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar

Lewis Helen B. (1971) Shame and guilt in neurosis. New York: International Universities Press.
Google Scholar

Lewis Michael, Haviland-Jones Jeannette M., eds., (2008) Handbook of Emotions. New York: The Guilford Press.
Google Scholar

Manstead Antony S. R. (2010) Social Psychology of Emotion [w:] Roy F. Baumeister, Eli J. Finkel, eds., Advanced Social Psychology: the State of the Science. Oxford: Oxford University Press, s. 101–137.
Google Scholar

Mariański Janusz (1989) Wprowadzenie do socjologii moralności. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Google Scholar

Mariański Janusz (1990) Moralność w procesie przemian. Szkice socjologiczne. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Google Scholar

Mealy Linda (1995) The Sociobiology of Sociopathy: An Integrated Evolutionary Model. „Behavioral and Brain Sciences”, vol. 18, no. 3, s. 523–599.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/S0140525X00039595

Meyer Patric i in. (2002) Criminogenic Beliefs and Assumptions Scale (CBAS). Fairfax: George Mason University.
Google Scholar

Nelson E. D., Lambert R. D. (2001) Stick, Stones and Semantics: The Ivory Tower Bully’s Vocabulary of Motives. „Qualitative Sociology“, vol. 24, no. 1, s. 83–106.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1023/A:1026695430820

Pawlik Wojciech (2007) Grzech. Studium z socjologii moralności. Kraków: NOMOS.
Google Scholar

Plutchik Robert (1991) The Emotions: Facts, Theories, and a New Model. Lanham: University Press of America.
Google Scholar

Prinz Jesse J. (2005) Passionate Thoughts The Emotional Embodiment of Moral Concepts [w:] Diane Pecher, Rolf A. Zwaan, eds., Grounding Cognition The Role of Perception and Action in Memory, Language, and Thinking. Cambridge: Cambridge University Press, s. 93–114.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511499968.005

Ranschburg Jenö (1980) Lęk, gniew, agresja. Przełożyła Magdalena Schweinitz-Kulisiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
Google Scholar

Ricoeur Paul (1991) Podług nadziei: odczyty, szkice, studia. Przełożył Stanisław Cichowicz i in. Warszawa: Pax.
Google Scholar

Rimé Bernard (2009) Emotion Elicits the Social Sharing of Emotion: Theory and Empirical Review. „Emotion Review”, vol. 1, no. 1, s. 60–85.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1754073908097189

Rosenberg Morris (1990) Reflexivity and Emotions. „Social Psychology Quarterly“, vol. 53, no. 1, s. 3–12.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/2786865

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 maja 2011 roku w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach. Dziennik Ustaw z 30 maja 2011 nr 109, poz. 631.
Google Scholar

Sheikh Sana, Janoff-Bulman Ronnie (2010) The “should” and “should nots” of moral emotions: a self-regulatory perspective on shame and guilt. „Personality and Social Psychology Bulletin”, vol. 36, no. 2, s. 213–224.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0146167209356788

Shiota Michelle N., Kalat James W. (2007) Emotion. Belmont: Wadsworth.
Google Scholar

Shott Susan (1979) Emotion and Social Life: A Symbolic Integrationist Analysis. „American Journal of Sociology”, vol. 84, no. 6, s. 1317–1334.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/226936

Shweder Richard A. i in. (1997) The “Big Three” of Morality (Autonomy, Community, Divinity), and the “Big Three” Explanations of Suffering [w:] Allan Brandt, Paul Rozin, eds., Morality and Health. New York: Routledge, s. 119–169.
Google Scholar

Singer Elly, Doornenbal Jeannette (2006) Learning Morality in Peer Conflict: A study of schoolchildren’s narratives about being betrayed by a friend. „Childhood”, vol. 13, no. 2, s. 225–245.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0907568206062930

Słownik języka polskiego PWN [dostęp 10.05.2012 r.]. Dostępny w Internecie http://usjp.pwn.pl
Google Scholar

Solomon Robert C. (2007) True to Our Feelings What Our Emotions Are Really Telling Us. Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195368536.001.0001

Summers-Effler Erika (2004) Defensive Strategies: The Formation and Social Implications of Patterned Self-Destructive Behavior. „Advances in Group Processes”, vol. 21, s. 309–326.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0882-6145(04)21012-8

Stets Jan E. (2006) Emotions and Sentiments [w:] John Delamater, ed., Handbook of Social Psychology. New York: Springer, s. 309–335.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/0-387-36921-X_13

Stets Jan E., Carter Michael J. (2012) A Theory of the Self for the Sociology of Morality. „American Sociological Review”, vol. 77, no. 1, s. 120–140.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0003122411433762

Sykes Gresham, Matza David M. (1979) Techniques of Neutralization: A theory of Deliquency [w:] H. R obboy, S. Greenblatt, C. Clark, eds., Social Interaction. Introductory Readings in Sociology. New York: St. Martin Press, s. 497–504.
Google Scholar

Szumska Dorota (2000) O emocjach bez emocji [w:] A. Iwona Nowakowska-Kempna, Anna Dąbrowska, Janusz Anusiewicz, red., Język a kultura, t. 14. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 199–208.
Google Scholar

Tangney June P. (1991) Moral Affect: the Good, the Bad, and the Ugly. „Journal of Personality and Social Psychology”, vol. 61, no. 4, s. 598–607.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0022-3514.61.4.598

Tangney June P., Dearing Ronda L. (2002) Shame and Guilt. New York: Guilford Press.
Google Scholar

Tangney June P., Stuewig Jeff, Mashek Debra J. (2007) Moral Emotions and Moral Behavior. „Annual Review of Psychology”, vol. 58, no. 1, s. 345–372.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1146/annurev.psych.56.091103.070145

Tangney June P. i in. (1998) Are Shame and Guilt Related to Distinct Self-discrepancies? A test of Higgins’s (1987) hypothesis. „Journal of Personality and Social Psychology”, vol. 75, no. 1, s. 256–268.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0022-3514.75.1.256

TenHouten Warren D. (2007) A General Theory of Emotions and Social Life. London, New York: Routledge.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203013441

Teroni Fabrice, Deonna Julien A. (2008) Differentiating Shame from Guilt. „Consciousness and Cognition“, vol. 17, no. 4, s. 725–740.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.concog.2008.02.002

Thoits Peggy A. (1996) Managing the Emotions of Others. „Symbolic Interaction“, vol. 19, no. 2, s. 85–109.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1525/si.1996.19.2.85

Tillmann Klaus-Jurgen (2005) Teorie socjalizacji: społeczność, instytucja, upodmiotowienie. Przełożyli Grzegorz Bluszcz i Bartek Miracki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Timor Uri, Weiss Joshua M. (2008) Sociolinguistic and Psycholinguistic Indications of Behavior Disorders. Analysis of a Prisoner’s Discourse. „International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology”, vol. 52, no. 1, s. 112–126.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0306624X07300268

Topalli Volkan (2005) When Being Good Is Bad: An Expansion of Neutralization Theory. „Criminology“, vol. 43, no. 3, s. 797–836.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.0011-1348.2005.00024.x

Topalli Volkan (2006) The Seductive Nature of Autotelic Crime: How Neutralization Theory Serves as a Boundary Condition for Understanding Hardcore Street Offending. „Sociological Inquiry”, vol. 76, no. 4, s. 475–501.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1475-682X.2006.00167.x

Turner Jonathan H. (2002) Face to Face: Toward a Sociological Theory of Interpersonal Behavior. Stanford: Stanford University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9780804780377

Turner Jonathan H. (2006) Psychoanalytic Sociological Theories and Emotion [w:] Jan E. Stets, Jonathan H. Turner, eds., Handbook of the Sociology of Emotion. New York: Springer, s. 276–294.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-0-387-30715-2_13

Turner Jonathan H., Stets Jan E. (2009) Socjologia emocji. Przełożyła Marta Bucholc. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 października 1982. Dziennik Ustaw z 2010 r., nr 33, poz. 178.
Google Scholar

Wallbott Harald, Scherer Klaus (1995) Cultural Determinants in Experiencing Shame and Guilt [w:] June P. Tangney, Kurt W. Fischer, eds., Self-conscious Emotions: The psychology of Shame, Guilt, Embarrassment, and Pride. New York: Guilford Press, s. 465–487.
Google Scholar

Warling Diane, Peterson-Badali Michele (2003) The Verdict on Jury Trials for Juveniles: The Effects of Defendant’s Age on Trial Outcomes. „Behavioral Sciences and the Law”, vol. 21, no. 1, s. 63–82.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/bsl.517

Weber Max (1995) Szkice z socjologii religii. Przełożyli Jerzy Prokopiuk i Henryk Wandowski. Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Wierzbicka Anna (1999) Emotions Across Languages and Cultures: Diversity and Universals. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511521256