Wywiady biograficzne z osobami ze środowisk wykluczenia społecznego – refleksja nad wybranymi problemami metodologicznymi i etycznymi

Agnieszka Golczyńska-Grondas

doi:10.18778/1733-8069.15.2.10

Autor

Agnieszka Golczyńska-Grondas Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny UŁ, Katedra Socjologii Kultury, Instytut Socjologii, ul. Rewolucji 1905 r. nr 41, 90-214 Łódź https://orcid.org/0000-0003-3174-6529

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.15.2.10

Słowa kluczowe:

metoda biograficzna, wywiad narracyjny, marginalizacja, wykluczenie społeczne, dylematy metodologiczne, dylematy etyczne

Abstrakt

Artykuł traktuje o problemach metodologicznych i etycznych, jakie naukowcy napotkać mogą w badaniach biograficznych realizowanych z udziałem osób ze zbiorowości zagrożonych marginalizacją. Autorka odnosi się w tekście do własnych doświadczeń związanych z realizacją projektów dotyczących przede wszystkim problematyki ubóstwa i wykluczenia społecznego, uznając, że otwarta dyskusja nad metodologią i etyką badań społecznych sprzyja zarówno doskonaleniu procedur, jak i komfortowi zarówno uczestników badań, jak i badaczy. W zakresie problemów metodologicznych w artykule uwzględniono kwestie: konstruowania próby badawczej, w tym przepisów dotyczących ochrony danych osobowych, roli gatekeepers i problemów z dostępnością narratorów, problemów wynikających z różnic strukturalnych między uczestnikami badań a badaczami, a także kompetencji interpersonalnych oraz metodologicznych badaczy. W drugiej części artykułu podjęto kwestie problemów etycznych: świadomej zgody, ingerencji w życie narratorów oraz oczekiwań aktorów indywidualnych i instytucjonalnych uczestniczących w badaniach. W zakończeniu autorka rozważa możliwość wprowadzenia superwizji dla osób prowadzących wywiady narracyjne i biograficzne.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Agnieszka Golczyńska-Grondas - Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny UŁ, Katedra Socjologii Kultury, Instytut Socjologii, ul. Rewolucji 1905 r. nr 41, 90-214 Łódź

Agnieszka Golczyńska-Grondas, socjolożka, pracownica Katedry Socjologii Kultury w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. W swoich pracach podejmuje przede wszystkim problematykę wykluczenia społecznego, organizacji pomocowych i helping professions analizowanych z w ykorzystaniem metod jakościowych, w szczególności metody biograficznej. Autorka książek: Mężczyźni z enklaw biedy. Rekonstrukcja pełnionych ról społecznych (Absolwent 2004), Wychowało nas państwo. Rzecz o tożsamości dorosłych wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych (Nomos 2014), Chybotliwa łódź. Losy wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych. Analiza socjologiczna (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2016).

Bibliografia

Amundson Norm (1995) A Centric Career Counselling Model [dostęp 6 kwietnia 2019 r.]. Dostępny w Internecie: https://www.counseling.org/resources/library/ERIC%20Digests/95-066.pdf.
Google Scholar

Babbie Earl (2006) Badania społeczne w praktyce. Przełożyli Witold Betkiewicz, Marta Bucholc, Przemysław Gadomski, Jacek Haman, Agnieszka Jasiewicz-Betkiewicz, Agnieszka Kloskowska-Dudzińska, Michał Kowalski, Maja Mozga. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Bernstein Basil (1990) Odtwarzanie kultury. Przełożyli Zbigniew Bokszański i Andrzej Piotrowski. Warszawa: PIW.
Google Scholar

Björkenheim Johanna (2018) Towards biographical agency in health social work. Helsinki: University of Helsinki.
Google Scholar

Björkenheim Johanna, Karvinen-Niinikoski Synnove (2009) Biography, Narrative, and Rehabilitation. „European Studies on Inequalities and Social Cohesion” vol. 1/2, s. 13–127.
Google Scholar

Bunio-Mroczek Paulina (2016) Wczesne rodzicielstwo – zagrożenie czy szansa? Nastoletni rodzice z łódzkich enklaw biedy. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Carrol Michael (2007) One More Time: What is Supervision. „Psychotherapy in Australia”, vol. 13, no. 3, s. 34–40.
Google Scholar

Charmaz Kathy (2009) Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie danych jakościowych. Przełożyła Barbara Komorowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Chase Susan E. (2009) Wywiad narracyjny. Wielość perspektyw, podejść głosów [w:] Norman K. Denzin, Yvonna S. Lincoln, eds., Metody badań jakościowych, tom II. Przełożył Filip Schmidt. Warszawa: PWN, s. 15–56.
Google Scholar

Czarnecki Krzysztof (2015) Uwarunkowania nierówności horyzontalnych w dostępie do szkolnictwa wyższego w Polsce.„Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, t. 1(45)/2015, s. 161–189.
Google Scholar

Davies Martin (1996) Socjologia pracy socjalnej. Przełożył Bogdan Siewierski. Warszawa: Interart.
Google Scholar

Domański Henryk (2010) Nowe ogniwa nierówności edukacyjnych w Polsce. „Studia Socjologiczne”, t. 1(196), s. 7–34.
Google Scholar

Dryll Elżbieta, Cierpka Anna, red. (2011) Psychologia narracyjna. Tożsamość, dialogowość, pogranicza. Warszawa: ENETEIA.
Google Scholar

Duneier Mitchell, Harvey Molotch (1999) Talking City Trouble: InteractionalVandalism, Social Inequality, and the “Urban Interaction Problem”. „American Journal of Sociology”, vol. 104, no. 5, s. 1263–1295.
Google Scholar

Glaser Barney, Strauss Anselm L. (2009) Odkrywanie teorii ugruntowanej. Przełożył Marek Gorzko. Kraków: NOMOS.
Google Scholar

Goffman Erving (2006) Charakterystyka instytucji totalnych [w:] A. Jasińska-Kania i in. (wybór i opracowanie) Współczesne teorie socjologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, t. 1, s. 316–335.
Google Scholar

Golczyńska-Grondas Agnieszka (1998) Postawy pracowników instytucji społecznych wobec klientów z enklaw [w:] Wielisława Warzywoda-Kruszyńska, red., Żyć i pracować w enklawach biedy. Łódź: Instytut Socjologii UŁ, s. 184–200.
Google Scholar

Golczyńska-Grondas Agnieszka (2004) Mężczyźni z enklaw biedy. Rekonstrukcja pełnionych rół społecznych. Łódź: Przedsiębiorstwo Specjalistyczne Absolwent.
Google Scholar

Golczyńska-Grondas Agnieszka (2014) „Wychowało nas państwo”. Rzecz o tożsamości dorosłych wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Google Scholar

Golczyńska-Grondas Agnieszka (2016) Chybotliwa łódź. Losy wychowanków placówek opiekuńczo wychowawczych. Analiza socjologiczna. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Golczyńska-Grondas Agnieszka, Marek Grondas (2013) Biographical research and treatment. Some remarks on therapeutic aspects of sociological biographical interviews [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w naukach społecznych, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 9, s. 28–49.
Google Scholar

Harvey David L., Michael H. Reed (2008) The Culture of Poverty: An Ideological Analysis [w:] David S. Byrne, eds. Social Exclusion. Critical Concepts in Sociology, vol. 1 Social exclusion – the history and use of concept. Abington: Routledge, 106–140.
Google Scholar

Helling Ingeborg K. (1990) Metoda badań biograficznych [w:] Jan Włodarek, Marek Ziółkowski, red., Metoda biograficzna w socjologii. Warszawa, Poznań: PWN, s. 13–37.
Google Scholar

Jankowski Andrzej (1995) Uczeń w teatrze życia szkolnego. Warszawa: WSiP.
Google Scholar

Kacprzak Andrzej (2011) Wizerunek mężczyzny w biografiach byłych więźniów [w:] Ewa Malinowska, red., Społeczne konteksty i dylematy realizacji ról płciowych, „Acta Universitatis Lodziensis: Folia Sociologica”, nr 39, s. 91–110.
Google Scholar

Kacprzak Andrzej (2018) Bariery i szanse (re)integracji społecznej byłych więźniów w ich biograficznym doświadczeniu. Niepublikowana praca doktorska. Łódź: Uniwersytet Łódzki.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (2004) Ethical aspects of biographical interviewing and analysis [w:] Prue Chamberlayne, Joanna Bornat, Ursula Apitzsch, eds., Biographical Methods and Professional Practice. An international perspective. Bristol: The Policy Press University of Bristol, s. 181–192.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (2012) Biography and Memory. The Generational Experience of the Shoah Survivors. Boston: Academic Studies Press.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (2018) Doing Biographical Research – Ethical Concerns in Changing Social Context. „Polish Sociological Review”, vol. 3(203), s. 391–409.
Google Scholar

Kodeks etyczno-zawodowy psychologa [dostęp 15 kwietnia 2019 r.]. Dostępny w Internecie: http://www.ptp.org.pl/warszawa/prawo/kodeks.htm.
Google Scholar

Kodeks etyki socjologa (2012) [dostęp 6 kwietnia 2019 r.]. Dostępny w Internecie: http://pts.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/kodeks.pdf.
Google Scholar

Kodeks Narodowego Centrum Nauki dotyczący rzetelności badań naukowych i starania o fundusze na badania (2016) Załącznik do uchwały Rady NCN nr 20/2016 z dnia 3 marca 2016 [dostęp 27 października 2018 r.]. Dostępny w Internecie: https://www.ncn.gov.pl/userfiles/file/konkursy_ogloszone_2016-03-15/sonata11-zal6.pdf.
Google Scholar

Konecki Krzysztof (2000) Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Kotomska Maria (2010) Podstawy pedagogiki społecznej. Materiały szkoleniowe. Kielce: Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego.
Google Scholar

Leder Andrzej (2014) Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Google Scholar

Levitas Ruth (2005) Inclusive Society. Houndmills, New York: Palgrave Macmillan.
Google Scholar

Lewis Oscar (2008) ‘The Culture of Poverty’, La Vida [w:] David S. Byrne, ed., Social Exclusion. Critical Concepts in Sociology vol. I Social exclusion – the history and use of concept. Abingdon: Routledge, s. 95–105.
Google Scholar

Lister Ruth i in. (2000) Where are ‘the Poor’ in the Future of Poverty Research? [w:] Jonathan Bradshaw, Roy Sainsbury, eds., Researching Poverty. Aldershot: Ashgate, s. 284–304.
Google Scholar

Niedbalski Jakub (2016) Dylematy etyczne i problemy metodologiczne warsztatu badacza na przykładzie badań prowadzonych w środowisku osób z niepełnosprawnością intelektualną oraz niepełnosprawnością fizyczną. „Studia Humanistyczne AGH”, t. 15/4, s. 37–53.
Google Scholar

Niedbalski Jakub (2017) Wymiary, konteksty i wzory karier. Proces stawania się sportowcem przez osoby z niepełnosprawnością fizyczną – analiza społecznych mechanizmów (re)konstruowania tożsamości. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Oltmann, Shannon M. (2016) Qualitative Interviews: A Methodological Discussion of the Interviewer and Respondent Contexts.
Google Scholar

„Forum Qualitative Sozialforschung / Forum: Qualitative Social Research, vol. 17(2), Art. 15 [dostęp 27 października 2018r.]. Dostępny w Internecie: http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:0114-fqs1602156.
Google Scholar

O’Neill Maggie (2018) Walking, well-being and community: racialized mothers building cultural citizenship using participatory arts and participatory action research. „Ethnic and Racial Studies”, vol. 41:1, s. 73–97.
Google Scholar

Rakowski Witold (2000) Sytuacja środowiska studenckiego. Pochodzenie społeczne i status materialny. Kancelaria Sejmu Biuro Studiów i Ekspertyz, ekspertyza wykonana na zlecenie Biura Studiów i Ekspertyz [dostęp 3 maja 2017 r.]. Dostępny w Internecie: http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf_00/e-208.pdf.
Google Scholar

Rosenthal Gabriele (2003) The Healing Effects of Storytelling: On the Conditions of Curative Storytelling in the Context of Research and Counseling. „Qualitative Inquiry”, vol. 6, s. 915–933.
Google Scholar

Rosenthal Gabriele (2018) Challenges of Biographical Research [w:] Markus S. Schulz, ed., Frontiers of Global Sociology. Research Perspectives for the 21st Century. Berlin, New York: ISA, s. 268–275.
Google Scholar

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE.
Google Scholar

Schütze Fritz (2012) Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnym. Jak analizować autobiograficzne wywiady narracyjne [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS, s. 141–278.
Google Scholar

Silver Hilary (1994) Social exclusion and social solidarity. Three paradigms. „International Labour Review”, vol. 133, 1994/5-6, s. 531–578.
Google Scholar

Suchańska Anna (1993) Trójkąt dramatyczny i gry ratownicze [w:] Santorski J. red. ABC psychologicznej pomocy. Warszawa: Jacek Santorski & CO. Agencja Wydawnicza, s. 71−84.
Google Scholar

Surmiak Adrianna (2018) Confidentiality in Qualitative Research Involving Vulnerable Participants: Researchers’ Perspectives. “Forum: Qualitative Social Research. Sozialforschung”, vol. 19, No. 3, Art. 12 September 2018.
Google Scholar

Ślęzak Izabela (2016) Praca kobiet świadczących usługi seksualne w agencjach towarzyskich. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Tarkowska Elżbieta, red. (2013a) Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego. Warszawa: IFiS PAN, s. 381–436.
Google Scholar

Tarkowska Elżbieta (2013b) Wprowadzenie. Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego [w:] Elżbieta Tarkowska, red., Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. 9–46.
Google Scholar

Tarkowska Elżbieta (2013c) Bieda, ubóstwo i inne kategorie dyskursu akademickiego w Polsce [w:] Elżbieta Tarkowska, red., Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. 49–88.
Google Scholar

Tarkowska Elżbieta (2013d) Biedni o biedzie, biedni o sobie [w:] Elżbieta Tarkowska, red., Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. 381−436.
Google Scholar

Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. Dz.U. 1994 nr 111 poz. 535.
Google Scholar

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny. Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553.
Google Scholar

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego. Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555.
Google Scholar

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Ochronie danych osobowych tekst jednolity: Dz. U. 2016 r. poz. 922.
Google Scholar

Wacquant Löic (2008) Urban Outcast. A Comparative Sociology of Advanced Marginality. Cambridge: Policy Press.
Google Scholar

Waniek Katarzyna (2012) Polish Immigrants to Germany. Biographical analysis of narrative interviews with young Polish people who left for Germany between 1989 and 1999. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Warzywoda-Kruszyńska Wielisława, Golczyńska-Grondas Agnieszka (2010) Wzmocnić szanse i osłabić transmisję biedy wśród mieszkańców miast województwa łódzkiego – WZLOT. Raport końcowy + Rekomendacje. Łódź: Wydawnictwo Biblioteka, IS UŁ.
Google Scholar

Warzywoda-Kruszyńska Wielisława, Bogdan Jankowski (2013) Ciągłość i zmiana w łódzkich enklawach biedy. Łódź: Wyd. UŁ.
Google Scholar

Wootton Barbara (1959) Social Science and Social Pathology. New York: MacMillan.
Google Scholar