Od redaktorów: W kierunku refleksyjności, inkluzyjności i różnorodności – znaczenie płci w studiach nad niepełnosprawnością

Jakub Niedbalski; Mariola Racław; Dorota Żuchowska-Skiba

doi:10.18778/1733-8069.16.3.01

Autor

Jakub Niedbalski Uniwersytet Łódzki, Instytut Socjologii, Katedra Socjologii Organizacji i Zarządzania https://orcid.org/0000-0002-2803-7628
Mariola Racław Uniwersytet Warszawski, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW https://orcid.org/0000-0002-7614-0507
Dorota Żuchowska-Skiba AGH, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Humanistyczny https://orcid.org/0000-0002-8198-9900

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.16.3.01

Słowa kluczowe:

gender, studia o niepełnosprawności, antyesencjalizm, intersekcyjność, konstruktywizm

Abstrakt

Celem artykułu jest wprowadzenie w tematykę numeru specjalnego poświęconego zaprezentowaniu znaczenia płci, która w relacji z niepełnosprawnością i innymi czynnikami demograficzno-społecznymi wpływa na konstruowane tożsamości i wypełniane role społeczne osób z niepełnosprawnościami. Wymagało to przedstawienia obecnych w tradycji badań nad niepełnosprawnością nurtów metodologicznych i prześledzenia dominujących współcześnie podejść badawczych. Analiza ta pozwoliła zauważyć odchodzenie w ostatnich dekadach od traktowania niepełnosprawności jako nadrzędnej kategorii umożliwiającej wyjaśnienie wszystkich aspektów funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami. Zastąpiło ją dostrzeganie wzajemnego wpływu różnych czynników demograficznych i społecznych determinujących położenie społeczne osób z niepełnosprawnościami. Ten trend dostrzegalny jest w badaniach nad płcią prowadzonych w ramach studiów nad niepełnosprawnością. Odrzucają one podejście esencjalistyczne i podążają w kierunku analiz o charakterze konstruktywistycznym i intersekcjonalnym. Takie podejście pozwala na ukazanie wielowymiarowości i złożoności samego zjawiska niepełnosprawności, które wymyka się prostej dychotomii sprawny/niepełnosprawny.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogramy autorów

Jakub Niedbalski - Uniwersytet Łódzki, Instytut Socjologii, Katedra Socjologii Organizacji i Zarządzania

Jakub Niedbalski, socjolog, pracownik naukowo-dydaktyczny zatrudniony w Katedrze Socjologii Organizacji i Zarządzania Instytutu Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. Specjalizuje się w komputerowej analizie danych jakościowych, metodach badań jakościowych, zagadnieniach socjologii niepełnosprawności i socjologii sportu. Prowadzi badania poświęcone aktywizacji społecznej osób z niepełnosprawnością, a także dotyczące sytuacji rodzin z osobami niepełnosprawnymi, w tym podmiotów oraz instytucji je wspomagających. Jest autorem kilkudziesięciu publikacji naukowych poświęconych problematyce niepełnosprawności, pomocy społecznej, a także metodologii badań jakościowych.

Mariola Racław - Uniwersytet Warszawski, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW

Mariola Racław, dr hab., socjolog. Pracuje w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW. Jej główne pola zainteresowań badawczych to socjologia rodziny oraz starzenia się i niepełnosprawności, a także analizy polityki rodzinnej i ludnościowej w perspektywie socjologicznej. Autorka artykułów, publikacji naukowych oraz analiz i ekspertyz dotyczących obszaru pomocy społecznej, polityki rodzinnej i ludnościowej. Współzałożycielka i wiceprzewodnicząca Sekcji Socjologii Niepełnosprawności PTS. Laureatka II edycji Konkursu im. E. Tarkowskiej na pracę naukową dotyczącą ubóstwa i wykluczenia społecznego.

Dorota Żuchowska-Skiba - AGH, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Humanistyczny

Dorota Żuchowska-Skiba, doktor, socjolożka, pracuje na Wydziale Humanistycznym Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Jej zainteresowania naukowe związane są z zagadnieniami z zakresu socjologii nowych mediów oraz socjologii niepełnosprawności. Szczególną uwagę koncentruje na aktywności ekonomicznej, społecznej, publicznej i obywatelskiej oraz indywidualnej osób z niepełnosprawnościami wspieranej nowymi technologiami informatycznymi.

Bibliografia

Arnade Sigrid, Haefner Sabine (2011) Standard Interpretation of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD) from a Female Perspective [dostęp 20 lipca 2020 r.]. Dostępny w Internecie: http://nw3.de/attachments/artic-le/100/100_crpd_interpretation_women_and_gender_provisions_nw3-de_2011.pdf
Google Scholar

Asch Adrienne, Michelle Fine (1988) Introduction: Beyond pedestals [w:] Fine Michelle, Asch Adrienne, eds., Women with disabilities: Essays in psychology, culture, and politics. Philadelphia: Temple University Press, s. 1–37.
Google Scholar

Aune Gunnbjørg (2013) Everyday Challenges for Mothers with Spinal Cord Injury: A Qualitative Study. „Scandinavian Journal of Disability Research”, no. 2 (15), s. 185–198.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/15017419.2012.692708

Barnes Colin (2012) Understanding the social model of disability: past, present and future [w:] Watson Nick, Roulstone Allan, Thomas Carol, eds., Routledge Handbook of Disability Studies. London, New York: Routledge, s. 12–29.
Google Scholar

Barnes Colin, Mercer Geof (2008) Niepełnosprawność. Przełożył Piotr Morawski. Warszawa: Sic.
Google Scholar

Begum Nasa (1992) Disabled women and the feminist agenda. „Feminist Review”, no. 40, s. 70–84.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/fr.1992.6

Begum Nasa (1994) Mirror, Mirror on the Wall [w:] Begum Nasa, Hill Mildrette, Stevens Andy, eds., Reflections: Views of black disabled people on their lives and community care. London: Central Council for Education and Training in Social Work, s. 17–36.
Google Scholar

Bhaskar Roy, Danermark Berth (2006) Metatheory, Interdisciplinarity and Disability Research: A Critical Realist Perspective. „Scandinavian Journal of Disability Research”, no. 4(8), s. 278–297.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/15017410600914329

Bowleg Lisa (2008) When Black + lesbian + woman ≠ Black lesbian woman: The methodological challenges of qualitative and quantitative intersectionality research. „Sex Roles: A Journal of Research”, no. 5−6 (59), s. 312–325.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s11199-008-9400-z

Christensen Ann-Dorte, Jensen Sune Q. (2012) Doing Intersectional Analysis: Methodological Implications for Qualitative Research. „Nordic Journal of Feminist and Gender Research”, no. 2 (20), s. 109–125.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/08038740.2012.673505

Ciaputa Ewelina, Król Agnieszka, Warat Marta (2014) Genderowy wymiar niepełnosprawności. Sytuacja kobiet z niepełnosprawnościami wzroku, ruchu i słuchu [w:] Gąciarz Barbara, Rudnicki Seweryn, red., W Polscy niepełnosprawni: od kompleksowej diagnozy do nowego modelu polityki społecznej. Kraków: Wydawnictwa AGH, s. 153–174.
Google Scholar

Ciaputa Ewelina i in. (2014) Macierzyństwo kobiet z niepełnosprawnościami ruchu, wzroku i słuchu. „Studia Socjologiczne”, nr 2 (213), s. 203–255.
Google Scholar

Cieślikowska Dominika, Sarata Natalia (2012) Dyskryminacja wielokrotna – historia, teorie, przegląd badań [dostęp 17 lipca 2020 r.]. Dostępny w Internecie: http://www.tea.org.pl/userfiles/file/Wielokrotna.pdf
Google Scholar

Colligan Sumi E. (1999) Where in Lie the “Secrets of Life”?: An Argument Against Biological Essentialism. „International Journal of Sexuality and Gender Studies”, no. 4, s. 73–85.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1023/A:1023206524922

Corker Mairian, French Sally (1999) Disability Discourse. Buckingham: Open University Press.
Google Scholar

Corker Mairian, Shakespeare Tom (2002) Disability/Postmodernity: Embodying Disability Theory. London: Continuum.
Google Scholar

Crenshaw Kimberle (1991) Mapping the Margins: Intersectionality, Identity Politics, and Violenceagainst Women of Color. „Stanford Law Review”, no. 6 (43), s. 1241–1299.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/1229039

Crenshaw Kimberle (1992) Whose story is it anyway? Feminist and antiracist appropriations of Anita Hill [w:] Morrison Toni, ed., Race-ing Justice, Engendering Power. New York: Pantheon, s. 402−440.
Google Scholar

Davis Kathy (2008) Intersectionality as Buzzword: A Sociology of Science Perspective on What Makes a Feminist Theory Successful. „Feminist Theory”, no. 1 (9), s. 67–85.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1464700108086364

Deegan Mary J. (1985) Multiple minority groups: a case study of physically disabled women [w:] Deegan Mary J., Brooks Nancy A., eds., Women and Disability: the double handicap. Oxford: Transaction Books, s. 37–55.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781351318082-4

Dostępność usług ginekologicznych – raport z badania [dostęp 20 lipca 2020 r.]. Dostępny w Internecie: https://www.kulawawarszawa.pl/dostepnosc-uslug-ginekologicznych-dla-kobiet-z-niepelnosprawnosciami/ Erevelles Nirmala (2011) Disability and Difference in Global Contexts: Enabling a Transformative Body Politic. New York: Palgrave Macmillan.
Google Scholar

Erevelles Nirmala, Alison Kafer (2010) Committed Critique: An Interview with Nirmala Erevelles [w:] Burch Susan, Kafer Alison, eds., Deaf and Disability Studies. Washington, DC: Gallaudet University Press, s. 204–221.
Google Scholar

Feely Michael (2016) Disability studies after the ontological turn: a return to the material world and material bodies without a return to essentialism. „Disability and Society”, no. 7, s. 863–883.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/09687599.2016.1208603

Forber-Pratt Anjali J. i in. (2017) Disability identity development: A systematic review of the literature. „Rehabilitation Psychology”, no. 2(62), s. 198−207.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/rep0000134

Forber-Pratt, Anjali J. (2019) (Re)Defining Disability Culture: Perspectives from the Americans with Disabilities Act Generation. „Culture and Psychology”, no. 2 (25), s. 241–256.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1354067X18799714

Galvin Rose (2003) The Paradox of Disability Culture: The need to combine versus the imperative to let go. „Disability and Society”, no. 5 (18), s. 675–690.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/0968759032000097889

Garland-Thomson Rosemary (2005) Feminist Disability Studies. „Signs. Journal of Women in Culture and Society”, no. 2 (30), s. 1557–1587.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/423352

Gerschick Thomas J. (2000) Toward a Theory of Disability and Gender. „Signs”, no. 4 (25), s. 1263–1268.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/495558

Goethals Tina, De Schauwer Elisabeth, Van Hove Geert (2015) Weaving Intersectionality into Disability Studies Research: Inclusion, Reflexivity and Anti-Essentialism. „DiGeSt. Journal of Diversity and Gender Studies”, no. 1–2, s. 75–94.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.11116/jdivegendstud.2.1-2.0075

Goodley Dan (2010) Disability Studies: an Interdisciplinary Introduction. London: Sage.
Google Scholar

Goodley Dan (2013) Dis/entangling Critical Disability Studies. „Disability and Society”, no. 5 (28), s. 631–644.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/09687599.2012.717884

Jenkins Richard (1991) Disability and Social Stratifications. „The British Journal of Sociology”, no. 4 (42), s. 557–580.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/591447

Król Agnieszka (2018) Niepełnosprawność i sprawiedliwość reprodukcyjna. Zarys wybranych zagadnień dotyczących kobiet z niepełnosprawnościami. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura”, nr 1 (10), s. 84–99.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.24917/20837275.10.1.7

Kumanicka-Wiśniewska Agnieszka (2006) Kim jestem? Tożsamość kobiet upośledzonych umysłowo. Warszawa: Wydawnictwo Żak.
Google Scholar

Lang Raymond (2001) The Development and Critique of the Social Model of Disability [dostęp 20 czerwca 2020 r.]. Dostępny w Internecie: http://www.ucl.ac.uk/lcccr/lccstaff/raymondlang/deve-lopmment_and_critique_of_the_social_model_of_d.pdf
Google Scholar

McCall Leslie (2005) The Complexity of Intersectionality. „Signs: Journal of Women in Culture and Society”, no. 3 (30), s. 1771–1800.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/426800

McRuer Robert (2013) Compulsory Able-Bodiedness and Queer/Disabled Experience [w:] Lennard J. Davis, ed., The Disability Studies Reader. New York, London: Routledge, s. 369–380.
Google Scholar

Meekosha Helen, Shuttleworth Russell (2009) What’s So “Critical” about Critical Disability Studies? „Australian Journal of Human Rights”, no. 1 (15), s. 47–76.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/1323238X.2009.11910861

Mikołajczyk-Lerman Grażyna (2013) Między wykluczeniem a integracją: realizacja praw dziecka niepełnosprawnego i jego rodziny. Analiza socjologiczna. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-927-8

Nash Jennifer C. (2008) Re-thinking Intersectionality. „Feminist Review”, no. 89, s. 1–15.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/fr.2008.4

Northcott Rebekah, Chard Gill (2000) Sexual Aspects of Rehabilitation: The Client’s Perspective. „British Journal of Occupational Therapy”, no. 9 (63), s. 412–18.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/030802260006300902

Nygaard Ingrid, Bartscht Karen D., Cole Sandra (1990) Sexuality and reproduction in spinal cord injured women. „Obstetrical and Gynecological Survey”, no. 45, s. 727–732.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/00006254-199011000-00002

Oliver Michael (1990) The Politics of Disablement: A Sociological Approach. London: Macmillan Press Ltd.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-349-20895-1

Palęcka Alicja, Szczodry Helena (2011) Hipermacierzyństwo. Na przykładzie matek osób z niepełnosprawnością intelektualną [w:] Polęcka Alicja, Szczodry Helena, Warat Marta, red., Kobiety w społeczeństwie polskim. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 17–42.
Google Scholar

Parker Malorie G., Yau Matthew K. (2012) Sexuality, identity and women with spinal cord injury. „Sexuality and Disability”, no. 30(1), s. 15–27.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s11195-011-9222-8

Paterson Kevin, Hughes Bill (1997) The social model of disability and the disappearing body: towards a sociology of impairment. „Disability and Society”, no. 12, s. 325–340.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/09687599727209

Price Jane, Shildrick Margrid (1998) Uncertain Thoughts on the Disabled Body [w:] M. Shildrick Margrid, Price Jane, eds., Vital Signs: Feminist Reconfigurations of the Biological Body. Edinburgh: Edinburgh University Press, s. 228−237.
Google Scholar

Singh Roop, Sharma Sansar C. (2005) Sexuality and women with spinal cord injury. „Sexuality and Disability”, no. 23, s. 21–33.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s11195-004-2077-5

Söder Marten (2009) Tensions, Perspectives and Themes in Disability Studies. „Scandinavian Journal of disability Research”, no. 2 (11), s. 67–81.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/15017410902830496

Stetler Żaneta (2014) Sposób realizacji roli rodzicielskiej wobec dziecka niepełnosprawnego intelektualnie. „Polskie Forum Psychologiczne”, nr 1 (19), s. 87–109.
Google Scholar

Thomas Carol (1999) Female Forms: experiencing and understanding disability. Buckingham: Open University Press.
Google Scholar

Wiszejko-Wierzbicka Dorota, Mariola Racław, Agnieszka Wołowicz-Ruszkowska, red. (2018) Byliśmy jak z kosmosu. Między (nie)wydolnością środowiska a potrzebami rodziców z niepełnosprawnościami. Warszawa: ISP.
Google Scholar

Witkowska Małgorzata, Imielski Wojciech (2018) Społeczna percepcja kobiety z niepełnosprawnością – w poszukiwaniu kobiecej tożsamości. „Ogrody Nauk i Sztuk”, nr 8, s. 285–294.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15503/onis2018.285.294

Wołowicz-Ruszkowska Agnieszka (2013) Zanikanie. Trajektorie tożsamości kobiet z niepełnosprawnością. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Google Scholar

Yuval-Davis Nira (2006) Intersectionality and Feminist Politics. „European Journal of Women’s studies”, no. 3 (13), s. 193–209.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1350506806065752