Badania wśród uchodźców i przymusowych migrantów – rozważania metodologiczne i etyczne

Dorota Jaworska; Khedi Alieva; Marcin Boryczko

doi:10.18778/1733-8069.15.2.11

Autor

Dorota Jaworska Uniwersytet Gdański, Instytut Pedagogiki, ul. Jana Bażyńskiego 4, 80-309 Gdańsk https://orcid.org/0000-0002-2037-9279
Khedi Alieva Fundacja Kobiety Wędrowne, ul. Andrzeja Struga 6/3, 81-833 Sopot
Marcin Boryczko Uniwersytet Gdański, Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Gdański, ul. Jana Bażyńskiego 4, 80-309 Gdańsk https://orcid.org/0000-0002-1764-4772

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.15.2.11

Słowa kluczowe:

przymusowi migranci, uchodźcy, badania biograficzne, etyka badań

Abstrakt

Celem artykułu jest identyfikacja etycznych napięć pomiędzy poznawczą funkcją nauki, humanitarnymi przyczynami podejmowania pracy badawczej i jej praktycznymi celami w badaniach prowadzonych wśród przymusowych migrantów. Różnice pomiędzy badaczami i badanymi w wymiarach statusu społecznego, ekonomicznego i politycznego wyznaczają wyzwania budowania relacji etycznych, rozumianych nie tylko jako spełnienie imperatywu „nie szkodzić” poprzez zapewnienie bezpieczeństwa osobom badanym i ochronę ich przed nadużyciami. W zespole złożonym z badaczy o statusie zewnętrznym i wewnętrznym wobec badanej grupy rozważamy możliwości wyrównywania niesymetrycznych relacji, tworzenia relacji opartych na wzajemnych korzyściach oraz zaangażowania badanych w proces badawczy. Źródłem refleksji jest analiza raportów badawczych oraz doświadczenia własnej pracy badawczej prowadzonej wśród przymusowych migrantów przez współautorów niniejszego tekstu.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogramy autorów

Dorota Jaworska - Uniwersytet Gdański, Instytut Pedagogiki, ul. Jana Bażyńskiego 4, 80-309 Gdańsk

Dorota Jaworska, mgr psychologii, dr pedagogiki, adiunkt w Zakładzie Pedagogiki Społecznej Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego, autorka monografii Tożsamość na pograniczu ( Toruń 2 012) i a rtykułów n aukowych na temat edukacji międzykulturowej oraz integracji imigrantów i uchodźców. Jej zainteresowania badawcze skoncentrowane są na przemianach tożsamości społecznej i kulturowej jednostek i grup w warunkach zmiany społecznej. Jest współautorką projektów badawczych i wdrożeniowych w zakresie integracji imigrantów i uchodźców w lokalnych społecznościach.

Khedi Alieva - Fundacja Kobiety Wędrowne, ul. Andrzeja Struga 6/3, 81-833 Sopot

Khedi Alieva, pedagog, pochodzi z Czeczenii, członkini Rady Imigrantów i Imigrantek w Gdańsku, prezeska zarządu Fundacji Kobiety Wędrowne. Uczestniczyła w tworzeniu i wdrażaniu Modelu Integracji Imigrantów w Gdańsku. Prowadzi warsztaty dla studentów, nauczycieli, pracowników socjalnych i urzędników miejskich na temat różnorodności kulturowej, migracji i integracji imigrantów. Współautorka badań i artykułów naukowych na temat integracji imigrantów i uchodźców.

Marcin Boryczko - Uniwersytet Gdański, Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Gdański, ul. Jana Bażyńskiego 4, 80-309 Gdańsk

Marcin Boryczko, doktor nauk pedagogicznych na Uniwersytecie Gdańskim na Wydziale Nauk Społecznych w Zakładzie Pedagogiki Społecznej. Zainteresowania teoretyczne koncentrują się wokół problematyki filozofii krytycznej, krytycznej pracy socjalnej i współczesnych przemian społeczno-ekonomicznych wywierających wpływ na systemy pomocy publicznej. Orientację badawczą, jaką uprawia, można nazwać krytyczną, zarówno w kontekście badania instytucji pomocy społecznej, jak i zróżnicowanych instytucji społecznych. Specjalizuje się w stosowaniu krytycznej etnografii w różnych kontekstach badań społecznych.

Bibliografia

Asher Curt (2011) The progressive past: How history can help us serve generation 1.5. „Reference & User Service Quarterly”, no. 51, s. 43–48.
Google Scholar

Bennett Janet M., Bennett Milton J. (2004) Developing intercultural Sensitivity: An Integrative Approach to Global and Domestic Diversity [w:] Daniel Landis, Janet M. Bennett, Milton M. Bennett, Handbook of Intercultural Training, Thousand Oaks, CA: Sage, s. 147–165.
Google Scholar

Birman Dina (2005) Ethical Issues in Research With Immigrants and Refugees [w:] Joseph E. Trimble, Celia B. Fisher, eds., The Handbook of Ethical Research with Ethnocultural Populations & Communities. Thousand Oaks, London, New Delhi: SAGE Publications.
Google Scholar

Boryczko Marcin (2017) Młodzież i dzieci z doświadczenie uchodźctwa i migracji. Generacja 1.5 wyzwaniem dla współczesnej pracy socjalnej [w:] Brabara Kromolicka, Aneta Jarzębińska, red., O (wyzwaniach) współczesnej pracy socjalnej. Nowe problemy – zmiana – transgresja. Szczecin: volumina.pl Daniel Krzanowski, s. 141−157.
Google Scholar

Buchanan David (2008) Autonomy, Paternalism, and Justice: Ethical Priorities in Public Health. „American Journal of Public Health”, vol. 98, no. 1, s. 15–21.
Google Scholar

Caulford Paul, Vali Yasmin (2006) Providing health care to medically uninsured immigrants and refugees, “CMAJ: Canadian Medical Association journal = journal de l’Association medicale canadienne”, vol. 174, no. 9, s. 1253–1254.
Google Scholar

Christman John (2004) Relational Autonomy, Liberal Individualism, and the Social Constitution of Selves. „Philosophical Studies”, vol. 117(1–2), s. 143–164.
Google Scholar

Chrzanowska Aleksandra (2007) Tożsamość kulturowa uchodźców czeczeńskich [w:] Agnieszka Gutkowska, red., Uchodźcy w Polsce. Kulturowo-prawne bariery w procesie adaptacji. Warszawa: Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, s. 215−347.
Google Scholar

Clark-Kazak Christina (2017) Ethical Considerations: Research with People in Situations of Forced Migration. „Refuge: Canadas Journal on Refugees”, vol. 33, no. 2, s. 11−17.
Google Scholar

Czerniejewska Izabela, Kość-Ryżko Katarzyna (2013) Złudny status – status uchodźcy. Wpływ zastanych regulacji prawnych na ludzkie losy na przykładzie uchodźców w Polsce. Warszawa: Biuro Krajowe UNHCR; Międzynarodowe Centrum Dialogu Międzykulturowego i Międzyreligijnego.
Google Scholar

Darling Jonathan (2014) Emotions, Encounters and Expectations: The Uncertain Ethics of ‘the Field’. „Journal of Human Rights Practice”, vol. 6, no. 2, s. 201−212.
Google Scholar

Doná Giorgia (2007) The Microphysics of Participation in Refugee Research. „Journal of Refugee Studies”, vol. 20, no. 2, s. 210–229.
Google Scholar

Dyregrov Kari, Dyregrov Atle, Raundalen Magne (2000) Refugee Families’ Experience of Research Participatio. „Journal of Traumatic Stress”, vol. 13, no. 3, s. 413−426.
Google Scholar

Eastmond Marita (2007) Stories as Lived Experience: Narratives in Forced Migration Research. „Journal of Refugee Studies”, vol. 20, no. 2, s. 248–264.
Google Scholar

Eller Jack D. (2012) Antropologia kulturowa. Przełożyła Anna Gąsior-Niemiec. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Google Scholar

Ellis Heidi B. i in. (2007) Ethical research in refugee communities and the use of community participatory methods. „Transcult Psychiatry”, vol. 44, no. 3, s. 459–481.
Google Scholar

Erikson Erik (2004) Tożsamość a cykl życia. Przełożył Mateusz Żywicki. Poznań: Zysk i S-ka.
Google Scholar

Facio Flavia M. i in. (2012) Approaches to Informed Consent for Hypothesis-Testing and Hypothesis-Generating Clinical Genomics Research. „BMC medical genomics”, vol. 5, no. 45 [dostęp 2 lipca 2018 r.]. Dostępny w Internecie: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23046515.
Google Scholar

Faerber Cristine, Kama N., Aboelyazeid Omar (2016) REFUGIUM’ Refugee Health Awareness and Empowerment Program in Hamburg, Germany: „European Journal of Public Health”, vol. 26, no. 1, s. 117−118.
Google Scholar

Foucault Michel (2010) Bezpieczeństwo, terytorium, populacja. Przełożył Michał Herer. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Freire Paulo (2014) Power Pedagogy of the Oppressed. Przełożyła Myra Bergman Ramos. Nowy Jork, Londyn: Bloomsbury.
Google Scholar

Górny Agata i in. (2018) Uchodźcy w Polsce. Sytuacja prawna, skala napływu i integracja w społeczeństwie polskim oraz rekomendacje. Opracowanie przygotowane na zlecenie Komitetu Badań nad Migracjami PAN. Kraków, Warszawa: Komitet Badań nad Migracjami PAN [dostęp 1 lipca 2018 r.]. Dostępny w Internecie: http://www.kbnm.pan.pl/images/KBnM_PAN_ekspertyza_Uchod%C5%BAcy_w_Polsce.pdf.
Google Scholar

Grzymała-Kazłowska Aleksandra, Łodziński Sławomir (2008) Problemy integracji imigrantów: koncepcje, badania, polityki. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Grzymała-Moszczyńska Halina (2000) Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami. Kraków: Nomos.
Google Scholar

Gustafson Caterina (2009) Us and them – children’s identity work and social geography in a Swedish school yard. „Ethnography and Education”, no. 4, s. 1–16.
Google Scholar

Hugman Richard, Bartolomei Linda, Pittaway Eileen (2011) Human Agency and the Meaning of Informed Consent: Reflections on Research with Refugees. „Journal of Refugee Studies”, vol. 24, no. 4, s. 655–671.
Google Scholar

Hut Paweł (2007) Doświadczenia życiowe przed przybyciem do Polski osób ubiegających się o status uchodźcy, Warszawa: Instytut Polityki Społecznej UW.
Google Scholar

Jacobsen Karen, Landau Loren (2003a) Researching refugees: some methodological and ethical considerations in social science and forced migration. Geneva: UNHCR.
Google Scholar

Jacobsen, Karen, Landau Loren (2003b) The Dual Imperative in Refugee Research: Some Methodological and Ethical Considerations in Social Science Research on Forced Migration. „Disasters”, vol. 27, no. 3, s. 185–206.
Google Scholar

Januszewska Edyta (2010) Dziecko czeczeńskie w Polsce: między traumą wojenną a doświadczeniem uchodźstwa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar

Jaworska Dorota (2016) Praca i tożsamość. Praca jako przestrzeń transformacji tożsamości kobiet migrantek [w:] A. Ostaszewska, K. Rychlicka-Maraszek, red., Współczesne przestrzenie pracy. Warszawa: Difin, s. 64−89.
Google Scholar

Jaworska Dorota, Alieva Khedi (2018a) Between the state’s migration policy, urban immigration policy and self organization of immigrants [w:] H. Chałupczak I in.,red., Polityka migracyjna w obliczu współczesnych wyzwań: teoria i praktyka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 441−454.
Google Scholar

Jaworska Dorota, Alieva Khedi (2018b) Uchodźcy – ludzie bez miejsca. Pamięć i miejsce w narracjach przymusowych migrantów [w:] M. Mendel, W. Theiss (red.) Pamięć i miejsce. Perspektywa społeczno-edukacyjna. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 281−305.
Google Scholar

Jaworska Dorota, Alieva Khedi (2018c) Rozwój tożsamości dzieci i młodzieży na uchodźstwie [w:] M. Michalak, red., Prawa dziecka wczoraj, dziś i jutro: perspektywa korczakowska, tom 3. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Dziecka, s. 192−209.
Google Scholar

Jarymowicz Maria (1992) Tożsamość jako efekt rozpoznania siebie wśród swoich i obcych, [w:] Boski Paweł, Jarymowicz Maria, Malewska-Peyre Hanna, Tożsamość a odmienność kulturowa, Warszawa: Instytut Psychologii PAN, s. 213−275.
Google Scholar

Kant Emanuel (1971) Uzasadnienie metafizyki moralności. Przełożył Mścisław Wartenberg. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (1996) Konstruowanie narracji o doświadczeniu wojennej biografii [w:] Czyżewski M., Piotrowski A., Rokuszewska-Pawełek A., red., Biografia a tożsamość narodowa Łódź: Katedra Socjologii Kultury UŁ, s. 85−103.
Google Scholar

Kilpatrick Dean G. (2004) The ethics of disaster research: A special section. „Journal of Traumatic Stress”, vol. 17, no. 5, s. 361–362.
Google Scholar

Klaus Witold (2008) Prawne uwarunkowania integracji uchodźców w Polsce. Warszawa: Stowarzyszenie Interwencji Prawnej.
Google Scholar

Lipowska-Teutsch Anna, Grzymała-Moszczyńska Halina (2008) Kobiety wędrowne, Kraków: Towarzystwo Interwencji Kryzysowej.
Google Scholar

Lipowska-Teutsch Anna (2010) W naszym imieniu,. Kraków: Towarzystwo Interwencji Kryzysowej.
Google Scholar

Mackenzie Catriona, Stoljar Natalie (2000) Introduction: Autonomy Refigured [w:] Mackenzie Catriona, Stoljar Natalie, eds., Relational Autonomy: Feminist Perspectives on Autonomy, Agency and the Social Self. New York: Oxford University Press, s. 3−34.
Google Scholar

Mackenzie, Catriona, McDowell Christopher, Pittaway Eileen (2007) Beyond ‘Do No Harm’: The Challenge of Constructing Ethical Relationships in Refugee Research. „Journal of Refugee Studies”, vol. 20, no. 2, s. 299–319.
Google Scholar

Main Izabela (2008) Uchodźcy w nauce polskiej – stan badań i literatury, metodologia i etyka badań [w:] I. Czerniejewska, I. Main, red., Uchodźcy: teoria i praktyka. Poznań: Stowarzyszenie „Jeden Świat”, s. 21−33.
Google Scholar

Maton Karl (2005) A Question of Autonomy: Bourdieu’s Field Approach and Higher Education Policy. „Journal of Education Policy”, vol. 20, no. 4, s. 687–704.
Google Scholar

Maton Karl (2014) Knowledge and Knower. Towards a Realist Sociology of Education. London, New York: Routledge.
Google Scholar

Mauss Marcel (2001) Socjologia i antropologia. Przełożył Marcin Król. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar

Moran Mark (2013) Psychiatrists Have a Role in Assessing Candidates for Asylum Psychiatric News [dostęp 12 czerwca 2013 r.]. Dostępny w Internecie: https://doi.org/10.1176/appi.pn.2013.6b15.
Google Scholar

National Health And Medical Research Council of Australia (2003) Values and Ethics: Guidelines for Ethical Conduct in Aboriginal and Torres Strait Islander Health Research (Commonwealth of Australia) [dostęp 20 sierpnia 2018 r.]. Dostępny w Internecie: https://www.nhmrc.gov.au/_files_nhmrc/publications/attachments/e52.pdf.
Google Scholar

Newman Elana, Kaloupek Danny G. (2004) The Risks and Benefits of Participating in Trauma-Focused Research Studies. “Journal of Traumatic Stress”, vol. 17, no. 17, s. 383–394.
Google Scholar

Pawlak Mikołaj (2013) Organizacyjna reakcja na nowe zjawisko. Szkoły i instytucje pomocowe wobec uchodźców w Polsce po 2004 r. Warszawa: Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji.
Google Scholar

Pittaway Eileen, Bartolomei Linda, Hugman Richard (2010) ‘Stop Stealing Our Stories’: The Ethics of Research with Vulnerable Groups. „Journal of Human Rights Practice”, vol. 2, no. 2, s. 229–251.
Google Scholar

Rokuszewska-Pawełek Alicja (1996) Miejsce biografii w socjologii interpretatywnej program socjologii biografistycznej Fritza Schutzego. „ASK”, nr 1, s. 37–54.
Google Scholar

Szörényi Anna (2006) The Images Speak for Themselves? Reading Refugee Coffee‐table Books. „Visual Studies”, vol. 21, no. 1, s. 24–41.
Google Scholar

Tapp June Louin. i in. (1974) Continuing concerns in cross-cultural ethics: A report. „International Journal of Psychology”, vol. 9, s. 231–249.
Google Scholar

Turton David (1996) Migrants and Refugees [w:] Allen Tim, ed., Search of Cool Ground: War, Flight and Homecoming in Northeast Africa. Trenton: Africa World Press, s. 96−123.
Google Scholar

Willis Paul (1995) Wyobraźnia etnograficzna. Przełożyła Ewa Klekot. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Google Scholar

Ząbek Maciej, Łodziński Sławomir (2008) Uchodźcy w Polsce. Próba spojrzenia antropologicznego. Warszawa: Polska Akcja Humanitarna, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW.
Google Scholar