Badanie pogranicza fantomowego. Omówienie technik i procedur

Dominik Porczyński

doi:10.18778/1733-8069.20.2.05

Autor

Dominik Porczyński Uniwersytet Rzeszowski https://orcid.org/0000-0003-1427-9340

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.20.2.05

Słowa kluczowe:

granica fantomowa, metody mobilne, pamięć zbiorowa, mapy, granicobrazowanie

Abstrakt

W artykule autor podejmuje problem prowadzenia badań dawnego pogranicza Galicji i Królestwa Polskiego na przykładzie projektu zrealizowanego na przełomie 2021 i 2022 roku. Ze względu na złożoność problemu postępowanie wymaga integracji tradycji badań pogranicza z podejściami skoncentrowanymi na eksplorowaniu relacji przeszłości z teraźniejszością. Konieczne jest dotarcie do perspektyw aktorów zewnętrznych i wewnętrznych, gromadzenie danych przestrzennych, materialnych, narracyjnych i ucieleśnionych, odwołanie się do wartości, postaw, wytworów oraz praktyk.

W tekście omówione zostało podejście zainspirowane koncepcją etnografii wielostanowiskowej, uwzględniającej mobilność mieszkanek i mieszkańców badanego obszaru oraz uwikłanie zewnętrznych struktur władzy. Autor wskazał, w jaki sposób perspektywa ta może integrować różnego rodzaju techniki: analizę map i dokumentów, obserwacji, wywiadów oraz spacerów badawczych w celu wytworzenia bogatych, wzajemnie wspierających się danych, umożliwiających jak najlepsze zrozumienie przedmiotu badań.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Dominik Porczyński - Uniwersytet Rzeszowski

Doktor, adiunkt w Instytucie Nauk Socjologicznych Uniwersytetu Rzeszowskiego, badał polski fandom gier fabularnych, globalizację w peryferyjnych muzeach Polski i Słowacji oraz rolę dziedzictwa kulturowego w rozwoju społeczności lokalnych. Obecnie koncentruje się na problemie dawnego pogranicza Galicji i Królestwa Polskiego oraz jego wpływie na współczesne społeczności. Członek zarządu Sekcji Socjologii Jakościowej i Symbolicznego Interakcjonizmu oraz Sekcji Socjologii Sztuki. Sekretarz Generalny Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego.

Bibliografia

Anderson Jon (2004), Talking whilst walking: A geographical archaeology of knowledge, „Area”, vol. 36(3), s. 254–261, https://doi.org/10.1111/j.0004-0894.2004.00222.x
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.0004-0894.2004.00222.x

Anderson Leon (2014), Autoetnografia analityczna, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. X, nr 3, s. 144–167.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.10.3.07

Angrosino Michael (2010), Badania etnograficzne i obserwacyjne, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Banks Marcus (2013), Materiały wizualne w badaniach jakościowych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Barth Fredrik (2006), Grupy i granice etniczne: społeczna organizacja różnic kulturowych, [w:] M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 348–380.
Google Scholar

Bartkowski Jerzy (2003), Tradycja i polityka. Wpływ tradycji kulturowych polskich regionów na współczesne zachowania społeczne i polityczne, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
Google Scholar

Brambilla Chiara (2015), Exploring the Critical Potential of the Borderscapes Concept, „Geopolitics”, vol. 20(1), s. 14–34, https://doi.org/10.1080/14650045.2014.884561
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/14650045.2014.884561

Brambilla Chiara, Laine Jussi, Scott James Wesley, Bocchi Gianluca (red.) (2015), Borderscaping: Imaginations and practices of border making, Burlington: Ashgate.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781315569765

Brunet-Jailly Emmanuel (2017), On the agency of borderlands, [w:] A. Grichting, M. Zebich-Knos (red.), The social ecology of border landscapes, London–New York: Anthem Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctt1pd2knr.7

Bukraba-Rylska Izabella (2007), A hundred years of village monographs in Poland. Jubilee reflections, „Polish Sociological Review”, vol. 160(4), s. 499–511.
Google Scholar

Charmaz Kathy (2009), Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Clifford James (2006), Praktyki przestrzenne. Badania terenowe, podróże i praktyki dyscyplinujące w antropologii, [w:] M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 139–179.
Google Scholar

Cohen Anthony P. (1985), The symbolic construction of community, London: Routledge.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203323373

Crampton Jeremy W. (1996), Postmodernity and the territorial discourse of peace, „GeoJournal”, vol. 39(4), s. 353–361.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/BF02428498

Crampton Jeremy W. (2001), Maps as social constructions: power, communication and visualization, „Progress in Human Geography”, vol. 25(2), s. 235–252, https://doi.org/10.1191/030913201678580494
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1191/030913201678580494

Czerny Andrzej (2015), Powstanie i etapy rozwoju map topograficznych do końca XIX wieku, [w:] A. Czerny (red.), Dawne mapy topograficzne w badaniach geograficzno-historycznych, Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, s. 11–84.
Google Scholar

Ćwiek-Rogalska Karolina (2017), Zapamiętane w krajobrazie: krajobraz kulturowy czesko-niemieckiego pogranicza w czasach przemian, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar

Denzin Norman K., Lincoln Yvonna S. (2009), Wprowadzenie. Dziedzina i praktyka badań jakościowych, [w:] N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych, t. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 19–76.
Google Scholar

Dobrowolski Kazimierz (1967), Teoria podłoża historycznego, [w:] K. Dobrowolski (red.), Studia z pogranicza historii i socjologii, Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, s. 6–51.
Google Scholar

Donnan Hastings, Wilson Thomas M. (2007), Granice tożsamości, narodu, państwa, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Evans James, Jones Phil (2011), The walking interview: Methodology, mobility and place, „Applied Geography”, vol. 31(2), s. 849–858, https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2010.09.005
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2010.09.005

Flick Uwe (2011), Jakość w badaniach jakościowych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Gądecki Jacek (2011), Spacer jako forma doświadczenia przestrzeni codzienności, „Analecta Archaeologica Ressoviensia”, nr 6, s. 191–200.
Google Scholar

Gibbs Graham (2011), Analizowanie danych jakościowych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Glaser Barney G. (2002), Constructivist Grounded Theory?, „Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research”, vol. 3(3), https://doi.org/10.17169/fqs-3.3.825
Google Scholar

Glaser Barney G., Strauss Anselm L. (2009), Odkrywanie teorii ugruntowanej. Strategie badania jakościowego, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Google Scholar

Golka Marian (2009), Pamięć społeczna i jej implanty, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar

Hammersley Martyn, Atkinson Paul (2001), Metody badań terenowych, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Google Scholar

Harley John Brian (1989), Deconstructing the map, „Cartographica: The International Journal for Geographic Information and Geovisualization”, vol. 26(2), s. 1–20, https://doi.org/10.3138/E635-7827-1757-9T53
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3138/E635-7827-1757-9T53

Hartshorne Richard (1933), Geographic and political boundaries in Upper Silesia, „Annals of the American Association of Geographers”, vol. 23(4), s. 195–228.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/00045603309357073

Haselsberger Beatrix (2014), Decoding borders. Appreciating border impacts on space and people, „Planning Theory & Practice”, vol. 15(4), s. 505–526, https://doi.org/10.1080/14649357.2014.963652
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/14649357.2014.963652

Hirschhausen Béatrice von, Grandits Hannes, Kraft Claudia, Müller Dietmar, Serrier Thomas (2015), Phantomgrenzen: Räume und Akteure in der Zeit neu denken, Göttingen: Wallstein Verlag.
Google Scholar

Jones Phil, Evans James (2012), The spatial transcript: analysing mobilities through qualitative GIS, „Area”, vol. 44(1), s. 92–99, https://doi.org/10.1111/j.1475-4762.2011.01058.x
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1475-4762.2011.01058.x

Kacperczyk Anna (2014), Autoetnografia – technika, metoda, nowy paradygmat? O metodologicznym statusie autoetnografii, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. X, nr 3, s. 32–75.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.10.3.03

Kacperczyk Anna (2016), Społeczne światy: teoria – empiria – metody badań. Na przykładzie społecznego świata wspinaczki, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7969-714-4

Knigge LaDona, Cope Meghan (2006), Grounded Visualization: Integrating the Analysis of Qualitative and Quantitative Data through Grounded Theory and Visualization, „Environment and Planning A: Economy and Space”, vol. 38(11), s. 2021–2037, https://doi.org/10.1068/a37327
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1068/a37327

Kolb Bettina (2008), Involving, Sharing, Analysing – Potential of the Participatory Photo Interview, „Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research”, vol. 9(3), https://doi.org/10.17169/FQS-9.3.1155
Google Scholar

Konecki Krzysztof (2000), Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Konecki Krzysztof (2005), Wizualne wyobrażenia. Główne strategie badawcze w socjologii wizualnej a metodologia teorii ugruntowanej, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. I, nr 1, s. 42–63.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.1.1.04

Krajewski Marek (2013), Są w życiu rzeczy... Szkice z socjologii przedmiotów, Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana.
Google Scholar

Kula Marcin (2008), Co zbudować, co zburzyć? O świadectwach pamięci w Polsce w 2007 r., „Przegląd Historyczny”, nr 99(1), s. 105–116.
Google Scholar

Kurcz Zbigniew (2008), Przedmiot socjologii pogranicza w świetle polskich doświadczeń, [w:] Z. Kurcz (red.), Polskie pogranicza w procesie przemian, Wałbrzych: Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości, s. 19–28.
Google Scholar

Kurczewska Joanna (2015), Kreacje małych ojczyzn, „Societas/Communitas”, nr 19–20(1–2), s. 39–64.
Google Scholar

Kusenbach Margarethe (2003), Street Phenomenology: The Go-Along as Ethnographic Research Tool, „Ethnography”, vol. 4(3), s. 455–485, https://doi.org/10.1177/146613810343007
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/146613810343007

Kvale Steinar (2012), Prowadzenie wywiadów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Kwilecki Andrzej (1988), Tradycje socjologii polskiej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 50(2), s. 237–262.
Google Scholar

Lefebvre Henri (1991), The production of space, Oxford–Cambridge: Blackwell.
Google Scholar

Lisiecki Stanisław (2009), O granicach naturalnych, politycznych, społecznych i… granicach w głowie: szkice do socjologii pogranicza polsko-niemieckiego, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Google Scholar

Löwis Sabine von (2015), Phantom borders in the political geography of East Central Europe: An introduction, „Erdkunde”, vol. 69(2), s. 99–106, https://doi.org/10.3112/erdkunde.2015.02.01
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3112/erdkunde.2015.02.01

Łukasiuk Magdalena (2011), Socjologia architektury w badaniach krajobrazu kulturowego miasta, „Przegląd Socjologiczny”, nr 60(2–3), s. 93–110.
Google Scholar

Macdonald Sharon (2013), Memorylands: Heritage and identity in Europe today, London: Routledge.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203553336

Malicki Krzysztof (2016), 70 lat po Zagładzie: przeszłość Żydów w pamięci zbiorowej mieszkańców Rzeszowa, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Google Scholar

Marcus George E. (1995), Ethnography in/of the world system: The emergence of multi-sited ethnography, „Annual Review of Anthropology”, vol. 24, s. 95–117.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1146/annurev.anthro.24.1.95

Martini Natalia (2020), Using GPS and GIS to Enrich the Walk-along Method, „Field Methods”, vol. 32(2), s. 180–192, https://doi.org/10.1177/1525822X20905257
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1525822X20905257

Nowak Jacek (2011), Społeczne reguły pamiętania: antropologia pamięci zbiorowej, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Nóżka Marcjanna, Martini Natalia (2015), Metody mobilne i wizualne w praktyce badawczej. Zastosowanie fotospaceru w socjologicznych badaniach map mentalnych i zachowań terytorialnych ludzi, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. XI, nr 4, s. 34–50.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.11.4.02

Ossowski Stanisław (1984), O ojczyźnie i narodzie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Pink Sarah (2007), Walking with video, „Visual Studies”, vol. 22(3), s. 240–252, https://doi.org/10.1080/14725860701657142
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/14725860701657142

Pokojska Justyna (2017), Granice na pograniczu? Przypadek pogranicza polsko-słowackiego Sromowce Niżne – Czerwony Klasztor, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar

Porczyński Dominik, Wojakowski Dariusz (2020), Borderlands from the resilience perspective: Diversification of state borders in former Austrian Galicia, „Regional Science Policy & Practice”, vol. 12(5), s. 793–813, https://doi.org/10.1111/rsp3.12306
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/rsp3.12306

Sacha Magdalena Izabella (2014), Z biegiem Piaśnicy. Miejsca pamięci wokół „granicy fantomowej” na Północnych Kaszubach, „Przegląd Zachodni”, nr 352(3), s. 169–183.
Google Scholar

Sadowski Andrzej (2008), Pogranicze – Pograniczność – Tożsamość pogranicza, „Pogranicze. Studia Społeczne”, nr 14, s. 17–30.
Google Scholar

Sadowski Andrzej (2019), Społeczeństwo wielokulturowe z perspektywy pogranicza, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.24425/nauka.2019.129243

Sadowski Andrzej, Czerniawska Mirosława (1999), Tożsamość Polaków na pograniczach, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Google Scholar

Siemaszko Jerzy (2018), Ewolucja i rozwój metody AZP z punktu widzenia praktyka, „Kurier Konserwatorski”, nr 15, s. 7–14.
Google Scholar

Silverman David (2008), Prowadzenie badań jakościowych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Słomka Jan (2021), Pamiętniki włościanina: od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Tarnów: Studio Książki.
Google Scholar

Sobczyński Marek (1993), Trwałość dawnych granic państwowych w krajobrazie kulturowym Polski, t. 14, Warszawa: Wydawnictwa Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.
Google Scholar

Szlachcicowa Irena (2019), Borderscapes – krajobrazy granic jako nowa perspektywa badań, „Politeja”, nr 58(1), s. 15–29, https://doi.org/10.12797/Politeja.16.2019.58.02
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12797/Politeja.16.2019.58.02

Szpociński Andrzej (2014), Nośniki pamięci, miejsca pamięci, „Sensus Historiae”, nr 17(4), s. 17–26.
Google Scholar

Šimon Martin (2015), Measuring phantom borders: the case of Czech/Czechoslovakian electoral geography, „Erdkunde”, vol. 69(2), s. 139–150, https://doi.org/10.3112/erdkunde.2015.02.04
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3112/erdkunde.2015.02.04

Titles and Abstracts of Papers: St. Louis, 1935 (1936), „Annals of the Association of American Geographers”, vol. 26(1), s. 38–89, https://doi.org/10.1080/00045603609357147
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/00045603609357147

Traba Robert (2017), Krajobraz kulturowy: strategie badawcze i interpretacje. Uwagi wstępne, [w:] R. Traba, V. Julkowska, T. Stryjakiewicz, Krajobrazy kulturowe, Warszawa: Wydawnictwo Neriton, s. 11–24.
Google Scholar

Wiśniewski Rafał, Pol Grażyna (2021), Acting for the Local Community: Hybrid Ethnography in the Careers of Local Culture Animators, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. XVII, nr 3, s. 164–183, https://doi.org/10.18778/1733-8069.17.3.09
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.17.3.09

Włodarek Mateusz (2021), Studia socjologiczne nad architekturą. W stronę architektury jako procesu (re)konstruowania, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 65(3), s. 107–124, https://doi.org/10.35757/KiS.2021.65.3.6
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2021.65.3.6

Wojakowski Dariusz (2002a), O technice malowania obrazów, czyli teoretyczne dylematy socjologii pogranicza, „Przegląd Polonijny”, nr 29(3), s. 39–56.
Google Scholar

Wojakowski Dariusz (2002b), Polacy i Ukraińcy. Rzecz o pluralizmie i tożsamości na pograniczu, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Google Scholar

Wojakowski Dariusz (2007), Swojskość i obcość w zmieniającej się Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
Google Scholar

Wojakowski Dariusz (2013), Kłopoty z pograniczem. Socjologia wobec tradycji i ponowoczesności, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej”, nr 65, s. 419–431.
Google Scholar

Zarycki Tomasz (2015), The electoral geography of Poland: between stable spatial structures and their changing interpretations, „Erdkunde”, vol. 69(2), s. 107–124, https://doi.org/10.3112/erdkunde.2015.02.02
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3112/erdkunde.2015.02.02