Kiedy badacz jest tajnym agentem. O postrzeganiu niejawnej obserwacji uczestniczącej jako etycznie problematycznej, metodach badań ilościowych, zakulisowych wymiarach życia społecznego i ich związku ze wszystkim tym, o czym przed chwilą
DOI:
https://doi.org/10.18778/1733-8069.3.2.03Słowa kluczowe:
etyka badań społecznych, niejawna obserwacja uczestnicząca, zakulisowa rzeczywistość społeczna, adekwatność metod badawczych do rodzaju badanej rzeczywistości, rzetelność wyników badańAbstrakt
Artykuł dotyka drażliwej etycznie kwestii, jaką jest stosowanie niejawnej obserwacji uczestniczącej. Czy zawsze musimy informować ludzi, że stali się obiektem badania, czy też w pewnych przypadkach lepiej będzie, gdy tego nie zrobimy? Badani, wiedząc o badaniach, mogą podświadomie i świadomie wpływać na ich wyniki. Czasem ten wpływ jest tak wielki, że całkowicie fałszuje rzeczywisty obraz badanej rzeczywistości. Czy nawet wówczas nie wolno nam badać niejawnie w obawie o naruszenie norm etycznych? I czy na pewno możemy powiedzieć, że sam fakt takiego niejawnego badania jest już naruszeniem norm etycznych?
Czy bardziej zależy to od tego, co zdecydujemy się z tak przeprowadzonych badań przedstawić światu? Ale i tu pojawia się problem: jeśli za nieetyczne uznać np. zdradzanie pikantnych szczegółów z życia prywatnego, w posiadanie których weszło się mimowolnie, które nie mają nic wspólnego z tematem badań, to czy na pewno za takowe można uznać przedstawienie urzędnika jako najzwyklejszą “czarną owcę”, co wyniki badań dobitnie pokazały, choć być może ich publikacja poważnie mu zaszkodzi?
Socjologia polska omija pola badawcze, które wymagałyby stawania twarzą w twarz z takimi dylematami, stąd, zdaniem niektórych (nielicznych) socjologów, zatraciła umiejętność rzetelnej oceny dzisiejszej, (po)transformacyjnej rzeczywistości, w której niejawność wydaje się podstawowym sposobem działania, a do badania której standardowe metody badawcze nie za bardzo przystają.
Pobrania
Bibliografia
Aronson, Elliot (1998) Człowiek – istota społeczna. Warszawa: PWN.
Google Scholar
Babbie, Earl (2005) Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Becker, Howard S. (1964) “Problems in the publication of field studies.” S 267-284 w A.J. Vidich, J. Bensman, M.R. Stein (red.), Reflections on Community Studies. New York: Wiley.
Google Scholar
Doktór, Kazimierz (1961) “O stosowalności obserwacji uczestniczącej jako metody badań socjologicznych w przemyśle.” Studia Socjologiczne 2: 76-89.
Google Scholar
Douglas, Jack (1976) Investigative Social Research. Beverly Hills (CA): Sage.
Google Scholar
Frankfort-Nachmias, Chava i David Nachmias (2001) “Metody obserwacyjne.” S. 221-239 w: Metody badawcze w naukach społecznych. Wydawnictwo “Zysk i S-ka”.
Google Scholar
Gajdus, Danuta i Bożena Gronowska (1998) Europejskie standardy traktowania więźniów. Toruń: TNOiK “Dom Organizatora”.
Google Scholar
Goode, W. J. i P.K. Hatt (1965) “Ogólne zasady i typy obserwacji.” S 45-60 w: Stefan Nowak (red.), Metody badań socjologicznych. Warszawa: PWN.
Google Scholar
Hammersley, Martyn i Paul Atkinson (2000) Metody badań terenowych, tłum. Sławomir Dymczyk. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Google Scholar
Janiszewski, Ludwik (1970) “O obserwacji uczestniczącej na statku morskim.” Studia Socjologiczne 1: 303-318.
Google Scholar
Kamiński, Marek M. (1990) “Badacz w instytucji totalnej.” Kultura i Społeczeństwo 1: 247-250.
Google Scholar
Kamiński, Marek M. (1993) “Subkultura aresztów śledczych.” Studia Socjologiczne 3-4: 115-138.
Google Scholar
Kleszcz, Irena (2004) “Wykorzystanie ukrytej obserwacji uczestniczącej w badaniu stylu życia szarej strefy.” Kultura i Społeczeństwo 2: 189-202.
Google Scholar
Łoś, Maria i Andrzej Zybertowicz (2000) Privatizing the police-state: the case of Poland. New York: St. Martin's Press.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1057/9780230511699
Marx, Gary T. (2003) “Uwagi na temat odkrywania, gromadzenia i oceny ukrytych i brudnych danych.” ASK. Społeczeństwo, Badania, Metody 12: 7-50.
Google Scholar
Mayntz, Renate i Kurt Holm, Peter Hübner (1985) “Metody obserwacji.” S 126-130 w: Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej. Warszawa: PWN.
Google Scholar
Milgram, Stanley (1978) “Badanie posłuszeństwa.” S 83-103 w: K. Jankowski (red.), Przełom w psychologii. Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar
Miszewski, Kamil (2004) Grypsera: przemiana, słabnięcie czy upadek subkultury więziennej? (Na podstawie obserwacji uczestniczącej w areszcie śledczym i w zakładach karnych), praca magisterska obroniona w Instytucie Socjologii UMK (promotor: prof. Andrzej Zybertowicz).
Google Scholar
Miszewski, Kamil (2005a) “Przemoc w kryminale.” Niebieska Linia 2: 30-32.
Google Scholar
Miszewski, Kamil (2005b) “Resocjalizacja. Rzecz o czymś, co nie istnieje (?)” Opieka – Wychowanie – Terapia 3-4: 35-38.
Google Scholar
Miszewski, Kamil (2005c) “Socjolog w kryminale: więzienie jako nieprzyjazny teren badań.” Studia Socjologiczne 3: 65-92.
Google Scholar
Miszewski, Kamil (2006) “Gadka do gada.” Polityka 24: 92-96.
Google Scholar
Moczydłowski, Paweł (1988) Drugie życie w instytucji totalnej. Warszawa: IPSiR UW.
Google Scholar
Moczydłowski, Paweł (1989) “O sposobach wglądu w sekrety stosunków międzyludzkich. Przypadek instytucji totalnych.” S 31-59 w: Antoni Sułek, Krzysztof Nowak, Anna Wyka (red.), Poza granicami socjologii ankietowej, Warszawa: Instytut Socjologii UW-PTS.
Google Scholar
Moczydłowski, Paweł (1991) Drugie życie więzienia. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Google Scholar
Moczydłowski, Paweł (1994) “Więziennictwo – od systemu totalitarnego do demokratycznego.” Przegląd Więziennictwa Polskiego 8.
Google Scholar
Morawski, Jacek (1968) Z badań “drugiego życia” w zakładach karnych, do użytku wewnętrznego Ministerstwa Sprawiedliwości.
Google Scholar
Nalaskowski, Łukasz (1999) “Grupa "turystyczna" w świetle obserwacji uczestniczącej.” Przegląd Bydgoski 65-75.
Google Scholar
Ogryzko-Wiewiórski, Henryk (1986) “Obserwacja.” S. 189-218 w: tenże, Wprowadzenie do metod badawczych w socjologii, Lublin: UMCS.
Google Scholar
Ossowski, Stanisław (1962) O osobliwościach nauk społecznych. Warszawa: PWN.
Google Scholar
Patton, Michael Q. (1997) “Obserwacja – metoda badań terenowych.” S. 163-200 w: Leszek Korporowicz (red.), Ewaluacja w edukacji, Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar
Podgórecki, Adam (1966) “Pięć funkcji socjologii.” Studia Socjologiczne 3: 227-243.
Google Scholar
Rainwater, L., i D.J. Pittman (1967) “Ethical problems in studying a politically sensitive and deviant community.” Social Problems 14: 357-366.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1525/sp.1967.14.4.03a00030
Reiss, Albert J. (1968) “Police brutality: Answers to Key Questions.” Transaction 5: 10-19.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1007/BF02804717
Reiss, Albert J. (1971) The Police and the Public. New Haven, Conn.: Yale University Press.
Google Scholar
Rydz, Małgorzata (1971) “Drugie życie” więźniów młodocianych w zakładzie karno-śledczym w X.” Etyka 8: 165-175.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.14394/etyka.592
Schmidt, Dariusz (1994) “Badanie instytucji totalnej. Ograniczenia i perspektywy.” Opieka – Wychowanie – Terapia 1: 21-29.
Google Scholar
Shils, Edward (1956) The Torment of Secrecy: The Background and Consequences of American Security Policies. Glencoe, IL: The Free Press.
Google Scholar
Shils, Edward (1966) “Privacy: Its Constitution and Vicissitudes.” Law and Contemporary Problems 31: 281-306.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/1190672
Simmel, Georg (1950) The Sociology of Georg Simmel. K.H. Wolff (red.), New York: Free Press.
Google Scholar
Sojak, Radosław i Daniel Wicenty (2005) Zagubiona rzeczywistość: o społecznym konstruowaniu niewiedzy. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar
Spławski, Marcin (2004a) “Partykularyzm lokalny. O polskim samorządzie Terytorialnym z perspektywy lokalnych grup interesu.” S. 132-141 w: Piotr Żuk (red.), Demokracja Spektaklu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Google Scholar
Spławski, Marcin (2004b) “Weakness of local government: the case of Poland.” S. 86-91 w: Rafał Matyja (red.), The End of Transformation Era, Nowy Sącz: Wyższa Szkoła Biznesu – National Louis University.
Google Scholar
Spławski, Marcin i Andrzej Zybertowicz. Dialog społeczny jako ‘ciało obce’ w tkance polskiego życia społecznego (analiza wstępna), w druku.
Google Scholar
Szacki, Jerzy (1999) “Nauki społeczne wobec wielkiej zmiany.” S. 123-133 w: Joanna Kurczewska (red.), Zmiana społeczna. Teoria i doświadczenia polskie, IfiS PAN, Warszawa.
Google Scholar
Szaszkiewicz, Maciej (1997) Tajemnice grypserki. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych.
Google Scholar
Szymanowski, Teodor (1996) Przemiany systemu penitencjarnego w Polsce. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar
Tarkowska, Elżbieta (1993) “Zmieniająca się rzeczywistość społeczna jako szczególna sytuacja badawcza.” Kultura i Społeczeństwo 3: 115-120.
Google Scholar
Tefft, Stanton (1980) Secrecy. New York: Human Sciences Press.
Google Scholar
Warren, Carol i Barbara Laslett (1980) “Privacy and Secrecy: A conceptual comparison.” S 25-34 w: S. Tefft (red.), Secrecy. New York: Human Sciences Press.
Google Scholar
Warwick, D.P. (1982) “Tearoom trade: means and ends in social research”. [w:] M. Bulmer (red.), Social Research Ethics: An Examination of the Merits of Covert Partcipant Observaton. London: Macmillan.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-349-16725-8_3
Woroniecka, Grażyna (2001) “Obserwacja uczestnicząca jako technika pozyskiwania do interpretacji.” S. 157-184 w: tejże: Działanie polityczne. Próba socjologii interpretatywnej. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar
Wyka, Anna (1985) “Model badań poprzez wspólne doświadczanie, czyli o pewnej wersji empirii “jakościowej.” Kultura i Społeczeństwo 2: 93-115.
Google Scholar
Zieliński, Ariel (2004) Na straży prawdziwej wiary. Zjawiska cudowne w polskim katolicyzmie ludowym. Toruń: UMK.
Google Scholar
Zimbardo, Philip (1999) Psychologia społeczna. Warszawa: PWN.
Google Scholar
Zybertowicz, Andrzej (1993) W uścisku tajnych służb: upadek komunizmu i układ post-nomenklaturowy. Komorów: Antyk.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
