Trudności z prostymi pojęciami. Trzy przypadki ze słownika nauk społecznych, analizy dyskursu i psychologii dyskursowej: discursive, talk oraz handle i manage

Jerzy Stachowiak

doi:10.18778/1733-8069.21.3.03

Autor

Jerzy Stachowiak Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0002-7727-1082

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.21.3.03

Słowa kluczowe:

psychologia dyskursowa, przekład, teoria społeczna, analiza dyskursu, badania jakościowe

Abstrakt

Artykuł przedstawia zestawienie trudności translatorskich związanych z tłumaczeniem łudząco prostych pojęć stosowanych w naukach społecznych, analizie dyskursu i psychologii dyskursowej. Przedłożone uwagi towarzyszą wydanym w 2023 roku w „Przeglądzie Socjologicznym” dwóm przekładom tekstów Dereka Edwardsa zatytułowanym Psychologia dyskursowa oraz Dyskurs, poznanie i praktyki społeczne: bogactwo językowej i interakcyjnej powierzchni. Celem artykułu jest zasilenie nauk społecznych i badań jakościowych pracą teoretyczną nad pojęciami stosowanymi w istotnym nurcie w analizie dyskursu, który ukształtował się pod znaczącym wpływem socjologii (etnometodologii, analizy konwersacyjnej i socjologii wiedzy naukowej). Omówione zostają trzy przypadki: discursive, talk oraz para pojęć ściśle powiązanych ze sobą handle i manage. Każdy z nich jest przedstawiony na tle kryteriów, które ich polskojęzyczne odpowiedniki powinny uwzględniać, aby oddawały powierzony im przez psychologię dyskursową sens teoretyczny i empiryczny. Zastosowane warianty tłumaczeniowe zostają objaśnione w porównaniu z ich najsilniejszymi, ale niewykorzystanymi konkurentami oraz w zestawieniu z pojmowaniem tych samych pojęć w wybranych podejściach w jakościowych badaniach społecznych.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Jerzy Stachowiak - Uniwersytet Łódzki

Doktor, wiceprzewodniczący Sekcji Badań Komunikacji Społecznej Polskiego Towarzystwa Socjologicznego i przewodniczący Rady Konsorcjum Naukowego Analiza Dyskursu. Zajmuje się badaniami komunikowania publicznego, teoriami społecznymi i jakościową analizą dyskursu.

Bibliografia

Alexander Jeffrey C. (2011), Znaczenia społeczne. Studia z socjologii kulturowej, przełożyli Stanisław Burdziej, Jacek Gądecki, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Google Scholar

Austin John Langshaw (1993), Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, przełożył Bohdan Chwedeńczuk, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Billig Michael (1987), Arguing and thinking. A rhetorical approach to social psychology, Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar

Billig Michael (2004), Freudian repression. Conversation creating the unconscious, Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar

Burdziej Stanisław (2011), Niektóre problemy z tłumaczeniem Frame Analysis Ervinga Goffmana, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. VII, nr 2, s. 46–53.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.7.2.04

Czachur Waldemar (2011), Dyskursywny obraz świata. Kilka refleksji, „Tekst i Dyskurs – Text und Diskurs”, nr 4, s. 79–97.
Google Scholar

Czachur Waldemar, Rejter Artur, Wójcicka Marta (red.) (2024), Lingwistyczne badania nad dyskursem. Kompendium, Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2005), Dyskurs, [w:] Hieronim Kubiak, Grzegorz Lissowski, Witold Morawski, Jerzy Szacki (red.), Encyklopedia socjologii. Suplement, Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 50–58.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2010), W stronę teorii dyskursu publicznego, [w:] Marek Czyżewski, Sergiusz Kowalski, Andrzej Piotrowski (red.), Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, s. 49–117.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2017), Retoryka podmiotowej sprawczości. Uwarunkowania – reguły – skutki, [w:] Katarzyna Kłosińska, Rafał Zimny (red.), Przyszłość polszczyzny – polszczyzna przyszłości, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, s. 99–111.
Google Scholar

Eco Umberto (2021), Prawie to samo. O doświadczeniu przekładu, przełożyły Jadwiga Miszalska, Monika Surma-Gawłowska, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Edwards Derek (1997), Discourse and cognition, London–Thousand Oaks–New Delhi: Sage.
Google Scholar

Edwards Derek (1999), Emotion discourse, „Culture Psychology”, vol. 5(3), s. 271–291.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1354067X9953001

Edwards Derek (2012), Discursive and scientific psychology, „British Journal of Social Psychology”, vol. 51, s. 425–435.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.2044-8309.2012.02103.x

Edwards Derek (2023a), Psychologia dyskursowa, przełożył Jerzy Stachowiak, „Przegląd Socjologiczny”, vol. 72(2), s. 17–42.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2023/72.2/2

Edwards Derek (2023b), Dyskurs, poznanie i praktyki społeczne: bogactwo językowej i interakcyjnej powierzchni, przełożył Jerzy Stachowiak, „Przegląd Socjologiczny”, vol. 72(2), s. 43–54.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2023/72.2/3

Edwards Derek, Mercer Neil (1987), Common knowledge. The development of understanding in the classroom, London–New York: Methuen.
Google Scholar

Edwards Derek, Potter Jonathan (1992), Discursive Psychology, London: Sage.
Google Scholar

Edwards Derek, Potter Jonathan (2001), Sociolinguistics, cognitivism, and discursive psychology, [w:] Nikolas Coupland, Srikant Sarangi, Christopher N. Candlin (red.), Sociolinguistics and social theory, Harlow: Pearson Education Limited, s. 88–103.
Google Scholar

Edwards Derek, Stokoe Elizabeth (2007), Self-help in calls for help with problem neighbors, „Research on Language & Social Interaction”, vol. 40(1), s. 9–32.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/08351810701331208

Fairclough Norman, Duszak Anna (2008), Wstęp: Krytyczna analiza dyskursu – nowy obszar badawczy dla lingwistyki i nauk społecznych, [w:] Anna Duszak, Norman Fairclough, (red.), Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej, przełożyła Danuta Przepiórkowska, Warszawa: Wydawnictwo Universitas, s. 7–29.
Google Scholar

Foucault Michel (1977), Archeologia wiedzy, przełożył Andrzej Siemek, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Foucault Michel (2002), Porządek dyskursu. Wykład inauguracyjny wygłoszony w Collège de France 2 grudnia 1970, przełożył Michał Kozłowski, Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar

Gajda Stanisław (2001), Nowe społeczności dyskursywne a edukacja komunikacyjna, [w:] Jerzy Bralczyk, Katarzyna Mosiołek-Kłosińska (red.), Zmiany w publicznych zwyczajach językowych, Warszawa: Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN, s. 7–14.
Google Scholar

Gilbert Nigel, Mulkay Michael (1984), Opening pandora’s box: A sociological analysis of scientists’ discourse, Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar

Goffman Erving (2010), Analiza ramowa, przełożył Stanisław Burdziej, Kraków: Wydawnictwo Nomos.
Google Scholar

Hepburn Alexa, Wiggins Sally (2005), Developments in discursive psychology, „Discourse & Society, vol. 16(5), s. 595–601.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0957926505054937

Howarth David (2008), Dyskurs, przełożyła Anna Gąsior-Niemiec, Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar

Kołakowski Leszek (1990), Horror metaphysicus, Warszawa: Wydawnictwo Res Publica.
Google Scholar

Latour Bruno, Woolgar Steve (2020), Życie laboratoryjne. Konstruowanie faktów naukowych, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Google Scholar

Legeżyńska Anna (2013), Tłumacz jako drugi autor, [w:] Piotr de Bończa Bukowski, Magda Heydel (red.), Polska myśl przekładoznawcza.
Google Scholar

Antologia, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 239–254.
Google Scholar

Locke Abigail, Edwards Derek (2003), Bill and Monica: Memory, emotion and normativity in Clinton’s Grand Jury testimony, „British Journal of Social Psychology”, vol. 42, s. 239–256.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1348/014466603322127238

Łukasiewicz Małgorzata (2017), Pięć razy o przekładzie, Kraków–Gdańsk: Wydawnictwo Karakter, Instytut Kultury Miejskiej.
Google Scholar

Potter Jonathan (1996), Representing reality: discourse, rhetoric and social construction, London: Sage Publications.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4135/9781446222119

Potter Jonathan (2019), Action and representation – A comment on Batel and Castro “Re-opening the dialogue between the theory of social representations and discursive psychology”, „British Journal of Social Psychology”, vol. 58, s. 410–414.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/bjso.12275

Potter Jonathan, Hepburn Alexa (2007), Discursive psychology: mind and reality in practice, Discursive psychology: Mind and reality in practice, [w:] Ann Weatherall, Bernadette M. Watson, Cindy Gallois (red.), Language, discourse and social psychology, London: Palgrave, s. 160–181.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9780230206168_7

Potter Jonathan, Hepburn Alexa, Edwards Derek (2020), Rethinking attitudes and social psychology – issues of function, order, and combination in subject-side and object-side assessments in natural settings, „Qualitative Research in Psychology”, vol. 17(3), s. 336–356.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/14780887.2020.1725952

Potter Jonathan, Wetherell Margaret (1987), Discourse and social psychology. Beyond attitudes and behaviour, London: Sage.
Google Scholar

Rapley Tim (2010), Analiza konwersacji, dyskursu i dokumentów, przełożyła Anna Gąsior-Niemiec, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Ruth Wodak, Krzyżanowski Michał (red.) (2011), Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych, przełożyła Danuta Przepiórkowska, Warszawa: Wydawnictwo Łośgraf.
Google Scholar

Sacks Harvey (1992), Lectures on conversation. Vol. 1 and 2, Oxford: Blackwell Publishing.
Google Scholar

Schegloff Emanuel A. (2007), Sequence organization in interaction, Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511791208

Searle John R. (1987), Czynności mowy. Rozważania z filozofii języka, przełożył Bohdan Chwedeńczuk, Warszawa: Wydawnictwo PAX.
Google Scholar

Silverman David (2007), Interpretacja danych jakościowych, przełożyły Małgorzata Głowacka-Grajper, Joanna Ostrowska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Stachowiak Jerzy (2019), Zarządcy o dyskursie zarządczym. Badania nad regułami krytyki eksperckich wzorców komunikowania publicznego, „Przegląd Socjologiczny”, vol. 68(3), s. 95–122.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2019/68.3/4

Stachowiak Jerzy (2023a), Psychologia dyskursowa. O czym mowa?, „Przegląd Socjologiczny”, vol. 72(1), s. 55–82.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2023/72.2/4

Stachowiak Jerzy (2023b), Od tłumacza: psychologia dyskursowa i jej język, „Przegląd Socjologiczny”, vol. 72(2), s. 9–15.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2023/72.2/1

Stachowiak Jerzy (2023c), Użytkowe własności wypowiedzi prawdziwościowej. Myślenie spiskowe i prawda w dyskursie publicznym, „Przegląd Socjologiczny”, vol. 72(4), s. 57–82.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2023/72.4/3

Wetherell Margaret (1998), Positioning and interpretative repertoires: conversation analysis and post-structuralism in dialogue, „Discourse & Society”, vol. 9(3), s. 387–412.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0957926598009003005

Wetherell Margaret, Edley Nigel (2014), A discursive psychological framework for analyzing men and masculinities, „Psychology of Men & Masculinity”, vol. 15(4), s. 355–364.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/a0037148

Wetherell Margaret, Potter Jonathan (1992), Mapping the language of racism. Discourse and the legitimation of exploitation, New York: Harvester Wheatsheaf.
Google Scholar

Wiggins Sally (2017), Discursive psychology. Theory, method and applications, London: Sage.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4135/9781473983335

Wodak Ruth (2011), Wstęp: badania nad dyskursem – ważne pojęcie i terminy, [w:] Ruth Wodak, Michał Krzyżanowski (red.), Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych, przełożyła Danuta Przepiórkowska, Warszawa: Wydawnictwo Łośgraf, s. 48–11.
Google Scholar

Wróblewska Marta Natalia, Angermuller Johannes (2017), Dyskurs akademicki jako praktyka społeczna. Zwrot dyskursywny i Społeczne Badania Szkolnictwa Wyższego, przełożyła Marta Natalia Wróblewska, „Kultura – Społeczeństwo – Edukacja”, nr 2(12), s. 105–128.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/kse.2017.12.5