Istnieć znaczy tworzyć. O postawie życiowo-twórczej starych profesorów na podstawie wybranych przykładów
DOI:
https://doi.org/10.18778/1733-8069.21.2.02Słowa kluczowe:
twórczość, starość, stary profesor, badania jakościowe, filozofia, reżyser filmowyAbstrakt
Przedmiotem badań jakościowych przedstawionych w artykule jest twórczość (naukowa i artystyczna) w kontekście doświadczania przez jednostkę starości. Figurą, rolą społeczną i zawodową, która interesuje autorkę, jest stary profesor, mistrz. W kulturze europejskiej to symbol mądrości, doświadczenia, szczególnych zdolności, lecz także niespełnienia, rozdarcia, o czym traktuje Faust Johanna Wolfganga Goethego. Autorka przeprowadziła analizy jakościowe treści wybranych tekstów i materiałów zastanych. Wykorzystała pojęcia z zakresu socjologii sztuki i artysty (Maria Gołaszewska). Jej inspirację stanowiły także refleksje filozoficzne (Étienne Sourieu, Bogusław Jasiński, Viktor Frankl). Pierwszy etap badań obejmował analizę treści trzech tekstów o starym profesorze: wiersza Wisławy Szymborskiej, książki-wywiadu Krzysztofa Zanussiego i zapisków Władysława Stróżewskiego. Drugi etap analiz porównawczych dotyczył postaw innych wybitnych profesorów, ich wybranych publikacji, dorobku, niekiedy biografii, a także wspomnień i wywiadów. Na tej bazie autorka chciała zrekonstruować doświadczanie starości i późną działalność autorytetów (filozofów), ich wartości, motywy, sensy, lęki. Na podstawie różnych kryteriów wyłoniła sześć typów postaw starych profesorów wykazujących się odmiennym stosunkiem do siebie i twórczości w późnym wieku.
Pobrania
Bibliografia
Banduła Kamila, Chorobik Monika (2011), Międzygeneracyjne różnice w postrzeganiu starości, [w:] Jowita Skrzypaszek, Monika Chorobik (red.), Przestrzenie seniorów. Codzienne oblicza i medialne kreacje starości, Kraków: Wydawnictwa AGH, s. 19–30.
Google Scholar
Buber Martin (1992), Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych, przełożył Jan Doktór, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Google Scholar
Buber Martin (1993), Problem człowieka, przełożył Jan Doktór, Warszawa: Fundacja Aletheia – Wydawnictwo SPACJA.
Google Scholar
Czekanowski Piotr (2012), Społeczne aspekty starzenia się ludności w Polsce. Perspektywa socjologii starości, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Google Scholar
Czerniawska Olga (red.) (1998), Style życia w starości, Łódź: Wydawnictwo WSHE.
Google Scholar
Dąbrowska Justyna (2018), Wszystko, co nie istnieje, „Tygodnik Powszechny”, nr 31, https://www.tygodnikpowszechny.pl/wszystko-co-nie-istnieje-154268 (dostęp: 3.06.2024).
Google Scholar
Fałtynowicz Wiesław (2021), To nie są uczelnie dla starych ludzi, „Gazeta Wyborcza”, 15.07.2021, https://wyborcza.pl/7,162657,27333194,to-nie-sa-uczelnie-dla-starych-ludzi.html (dostęp: 5.06.2024).
Google Scholar
Finogenow Maria (2013), Rozwój w okresie późnej dorosłości – szanse i zagrożenia, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica”, vol. 297, s. 93–103.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6018.297.08
Frankl Viktor (2009), Człowiek w poszukiwaniu sensu, przełożyła Aleksandra Wolnicka, Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Google Scholar
Gibbs Graham (2015), Analizowanie danych jakościowych, przełożyła Maja Brzozowska-Brywczyńska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Golka Marian (1996), Socjologiczny obraz sztuki, Poznań: Wydawnictwo Ars Nova.
Google Scholar
Golka Marian (2008), Socjologia sztuki, Warszawa: Wydawnictwo Difin,
Google Scholar
Golka Marian (2021), Sekrety ludzkiego czasu, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Google Scholar
Gołaszewska Maria (1977), Człowiek w zwierciadle sztuki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Gołaszewska Maria (1986), Zarys estetyki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Grabowska Mirosława, Gwiazda Magdalena, Roguska Beata (red.) (2022), Młodzież 2021, Warszawa: CBOS.
Google Scholar
Gromek-Illg Joanna (2024), Szymborska. Znaki szczególne. Biografia wewnętrzna, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Google Scholar
Halicka Małgorzata (2004), Satysfakcja życiowa ludzi starych. Studium teoretyczno-empiryczne, Białystok: Akademia Medyczna.
Google Scholar
Halicki Jerzy (2010), Obrazy starości rysowane przeżyciami seniorów, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Google Scholar
Hartman Jan (2015), Gorzkie życie polskich akademików, „Polityka”, 25.04.2015, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1616201,1,gorzkie-zycie-polskich-akademikow.read (dostęp: 5.06.2024).
Google Scholar
Heinich Nathalie (2010), Socjologia sztuki, przełożyła Agnieszka Karpowicz, Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar
Heinich Nathalie (2023), Sztuka jako wyzwanie dla socjologii. Rozmowy z Julienem Ténédosem, przełożył Jan Maria Kłoczowski, Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Instytut SW Research (2024), Aktualny ranking najbardziej poważanych zawodów (2024), https://swresearch.pl/ranking-zawodow (dostęp: 3.06.2024).
Google Scholar
Jan XXIII (2014), Dziennik duszy. Rekolekcja i notatki duchowe 1895–1963, przełożyła Józefa Ledóchowska, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Google Scholar
Jasiński Bogusław (1986), Istnieć znaczy tworzyć, Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza.
Google Scholar
Jasiński Bogusław (1992), Tezy o ethosofii, Kraków: Wydawnictwo Ethos.
Google Scholar
Jasiński Bogusław (2009), Sztuka? – tylko wtedy, kiedy jestem. Szkice o tajemnicy istnienia, twórczości i kulturze czynnej, Kraków: Wydawnictwo Ethos.
Google Scholar
Jasiński Bogusław (2010), Po drugiej stronie wiersza, Kraków: Wydawnictwo Ethos.
Google Scholar
Jasiński Bogusław (2012), Sztuka zamiast filozofii, „Sztuka i Dokumentacja”, nr 6, s. 97–107.
Google Scholar
Karwowska Aneta Agnieszka (2016), Człowiek wobec starości: wątki bioetyczne i filozoficzne, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/11903/1/A_A_Karwowska_Czlowiek_wobec_starosci.pdf (dostęp: 4.06.2024).
Google Scholar
Kołakowski Leszek (2009), Czy Pan Bóg jest szczęśliwy i inne pytania, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Google Scholar
Kotarbiński Tadeusz (1967), Medytacje o życiu godziwym, Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna.
Google Scholar
Kotlarska-Michalska Anna (2000), Starość w aspekcie socjologicznym, „Roczniki Socjologii Rodziny”, t. XII, s. 147–159, https://repozytorium.amu.edu.pl/server/api/core/bitstreams/73e8bd61-e397-4b78-abde-bf0a48548146/content (dostęp: 23.02.2025).
Google Scholar
Kowalik Wojciech, Pawlina Anna (red.) (2015), Nowe zjawiska i procesy w badaniach nad polskimi kulturami starości, Kraków: AGH.
Google Scholar
Kubiak Michał (2016), Polityka społeczna wobec ludzi starych w Polsce na tle współczesnych przemian społeczno-gospodarczych, Gdańsk: Uniwersytet Gdański.
Google Scholar
Leszczyński Adam (2018), Prekariusze na uczelniach, „Krytyka Polityczna”, 5.02.2018, https://krytykapolityczna.pl/kraj/prekariusze-na-uczelniach/ (dostęp: 4.06.2024).
Google Scholar
Łącki Piotr (2021), O tym, co w życiu najważniejsze. Drogowskazy Leszka Kołakowskiego, https://psychologdlaseniora.pl/artykuly/o-tym-co-w-zyciu-najwazniejsze-drogowskazy-leszka-kolakowskiego/ (dostęp: 5.06.2024).
Google Scholar
Moskwa Jacek (2023), Samotność Fausta, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Google Scholar
Mucha Janusz, Krzyżowski Łukasz (red.) (2011), Ku socjologii starości. Starzenie się w biegu życia jednostki, Kraków: AGH.
Google Scholar
Omyła-Rudzka Małgorzata (oprac.) (2019), Które zawody poważamy?, Komunikat z badań nr 157, Warszawa: CBOS, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_157_19.PDF (dostęp: 3.06.2024).
Google Scholar
Ossowski Stanisław (1966), U podstaw estetyki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Pękala Teresa (1988), Od estetyki twórczości do estetyki moralności, „Akcent”, nr 3, s. 154–163.
Google Scholar
Piotrowski Jerzy (1973), Miejsce człowieka starego w rodzinie i społeczeństwie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Rosińska Zofia (1985), Psychoanalityczne myślenie o sztuce, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Rosińska Zofia (2017), I Kongres Zdrowia Psychicznego, https://www.youtube.com/watch?v=cw9Umj8ZZK0 (dostęp: 4.06.2024).
Google Scholar
Rosińska Zofia (2023), Po śladach. Doświadczenie modlitewne w ujęciu filozofii kultury, Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar
Rudnik Anna (2014), Relacje międzypokoleniowe w rodzinie, [w:] Piotr Szukalski (red.), Relacje międzypokoleniowe we współczesnych rodzinach polskich, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 41–56.
Google Scholar
Russell Bertrand (1959), Jak się zestarzeć i umrzeć bez lęku, „Racje”, nr 10, https://humanizm.net.pl/jakumrzecbezleku.html (dostęp: 12.08.2024).
Google Scholar
Silverman David (2008), Prowadzenie badań jakościowych, przełożyła Joanna Ostrowska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Silverman David (red.) (2012), Interpretacja danych jakościowych, przełożyły Małgorzata Głowacka-Grajper, Joanna Ostrowska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Słabek Jakub (reż.) (2023), Niemiecki ksiądz u progu Auschwitz, https://www.youtube.com/watch?v=FTHt_de3hT0 (dostęp: 24.05.2024).
Google Scholar
Souriau Étienne (1990), Sztuka i Filozofia, przełożyła Irena Wojnar, „Sztuka i Filozofia”, nr 3, s. 25–41.
Google Scholar
Stróżewski Władysław (2023), Stary profesor, „Znak”, czerwiec, https://www.miesiecznik.znak.com.pl/strozewski-staryprofesor/ (dostęp: 15.08.2024).
Google Scholar
Susułowska Maria (1989), Psychologia starzenia się i starości, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Szczepaniak Karolina (2012), Zastosowanie analizy treści w badaniach artykułów prasowych – refleksje metodologiczne, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, vol. 42, s. 83–112.
Google Scholar
Szczepański Jan (1974), Korzeniami wrosłem w ziemię, Katowice: Wydawnictwo Śląsk.
Google Scholar
Szczepański Jan (1983), Zapytaj samego siebie, Warszawa: Wydawnictwo Nasza Księgarnia.
Google Scholar
Szczepański Jan (1984), Sprawy ludzkie, Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik.
Google Scholar
Szczepański Jan (1999), Fantazje na temat czasu, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Google Scholar
Szczepański Jan (2013), Dzienniki z lat 1945−1968, Ustroń: Galeria na Gojach.
Google Scholar
Szkaradnik Katarzyna (2015), Socjolog „kreślący znaki wieczne”. Jana Szczepańskiego autoportret rozproszony, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, nr 58, z. 1, s. 43–55.
Google Scholar
Szopska Halina (1986), Władysław Tatarkiewicz. „Nie znoszę organicznie rzeczy niejasnych i mętnych”, https://www.youtube.com/watch?v=hSppJHFLFcM (dostęp: 4.06.2024).
Google Scholar
Szukalski Piotr (red.) (2009), Przygotowanie do starości. Polacy wobec starzenia się, Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
Google Scholar
Szymborska Wisława (2005), Dwukropek, Kraków: Wydawnictwo A5.
Google Scholar
Szyszkowska Małgorzata (2019), Uwagi na temat wartości, wartościowania i doświadczenia estetycznego w kontekście współczesnej estetyki, „Sztuka i Filozofia”, nr 55, s. 101–121, https://artandphilosophy.pl/wp-content/uploads/2020/11/SziF_55.pdf (dostęp: 6.06.2024).
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.14394/sztfil.2019.0015
Tatarkiewicz Władysław (1967), O szczęściu, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Tatarkiewicz Władysław (1978), Parerga, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Tatarkiewicz Władysław (2022), Dzienniki: lata 1969–1977, t. III, Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Google Scholar
Trafiałek Elżbieta (2006), Wykluczenie społeczne ludzi starych. Źródła, skutki, perspektywy na przyszłość, [w:] Jerzy T. Kowaleski,
Google Scholar
Piotr Szukalski (red.), Starość i starzenie się jako doświadczenie jednostek i zbiorowości ludzkich, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 171–176.
Google Scholar
Troczyński Konstanty (1936), Elementy form literackich, Poznań: Jan Jachowski Księgarnia Uniwersytecka.
Google Scholar
Wejbert-Wąsiewicz Ewelina (2017), Bez retuszu czy po liftingu? Obrazy starości i aborcji w filmie, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Zanussi Krzysztof (reż.) (2022), Liczba doskonała.
Google Scholar
Zanussi Krzysztof (2023), Samotny Faust – wywiad z reżyserem, https://www.youtube.com/watch?v=p0igMXG8w2w (dostęp: 24.05.2024).
Google Scholar
Znaniecki Florian (1984), Społeczne role uczonych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Żmigrodzki Zbigniew (1999), Czy profesor jest potrzebny?, „Forum Akademickie”, nr 3, https://forumakademickie.pl/media/archiwum/99/3/artykuly/09-przeglad.htm (dostęp: 6.06.2024).
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
