Kosznajderia: niemiecka enklawa historyczna na Pomorzu w świetle analizy polskiej prasy okresu zaborów i II Rzeczypospolitej

Tomasz Marcysiak

doi:10.18778/1733-8069.18.2.05

Autor

Tomasz Marcysiak Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu https://orcid.org/0000-0003-0733-1956

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.18.2.05

Słowa kluczowe:

Kosznajderia, prasoznawstwo, tożsamość społeczności postmigracyjnej, analiza pola semantycznego

Abstrakt

W artykule podjąłem próbę rekonstrukcji definicji nazwy Kosznajderia (nieistniejącej już niemieckiej enklawy na ziemiach polskich) za pomocą metody analizy pola semantycznego. Jednostką analizy była dawna polska prasa lokalna i regionalna roku oraz piśmiennictwo od 1873 do 1939 roku. Analiza materiałów źródłowych ujawniła brak istotnych różnic w przekazie prasowym na temat omawianej krainy i zamieszkującej ją wspólnoty Kosznajdrów pozwalających na wyraźne postawienie linii demarkacyjnej pomiędzy okresem zaborów, kiedy to Kosznajderia była jeszcze w pozycji uprzywilejowanej, jako część narodu niemieckiego, a okresem II Rzeczypospolitej, kiedy to wszelkie mniejszości traktowane były w wyraźniej opozycji do podmiotowości państwa polskiego, szczególnie mniejszość niemiecka. Dlatego też zaproponowana definicja Kosznajderii zawiera w sobie cechy wyodrębnione z analizy pola semantycznego obejmujące swym zasięgiem zabory i dwudziestolecie międzywojenne jako jedną spójną definicję, której jednak nie traktuję jako ostateczną, a jedynie jako punkt odniesienia do dalszych eksploracji i ustaleń naukowych socjologów, etnografów, historyków czy prasoznawców. W analizie sięgam również po teksty niemieckich autorów piszących na łamach periodyków naukowych, a nie niemieckiej prasy, która nie była przedmiotem mojej analizy.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Tomasz Marcysiak - Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

Tomasz Marcysiak, socjolog, adiunkt w Instytucie Pozaekonomicznych Nauk Społecznych Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu. Autor publikacji z zakresu socjologii obszarów wiejskich, w tym Ochotniczych Straży Pożarnych oraz socjologii wizualnej. W zakresie zainteresowań społeczno-etnograficznych badacz Kosznajderii. Autor takich publikacji jak: Kosznajderia – przerwana tożsamość [w:] red. A. Brzezińska, A. Szczepaniak-Koll, A. Szymoszyn: 300 lat Bambrów w Poznaniu. Wkład małych wspólnot migracyjnych w dziedzictwo kulturowe Polski. Posnania, IAiE PAN, Poznań 2019, s. 88−114; Ochotnicza Straż Pożarna w Polsce – czynniki determinujące wymianę pokoleń. Nr 2 (191) 2021. Wieś i Rolnictwo. IRWIR PAN, Warszawa, s. 107–129; Fotografia socjologiczna – w kierunku reportażu dialogicznego. PSJ, t. 17, nr 4, s. 44−66.

Bibliografia

Bachryj-Krzywaźnia Maciej (2016) Był sobie gender… Kategoria gender w dyskursie „Gościa Niedzielnego” – analiza pola semantycznego i analiza aktantowa. „Kulturoznawstwo. Politeja”, t. 4, nr 43, s. 345–361.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12797/Politeja.13.2016.43.14

Bieniasz Józef (1937) O twórczy ośrodek kultury na Pomorzu. „Kultura – tygodnik literacki, artystyczny i społeczny”, nr 29(67) z dn. 18 lipca. Poznań, s. 3.
Google Scholar

Brzezińska Anna, Szczepaniak-Koll Agnieszka, Szymoszyn Anna (red.) (2019) 300 lat Bambrów w Poznaniu. Wkład małych wspólnot migracyjnych w dziedzictwo kulturowe Polski. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Google Scholar

Chałasiński Józef (1964) Dwadzieścia lat Polski Ludowej w świetle pamiętnikarstwa młodego pokolenia wsi. „Przegląd Socjologiczny”, t. 18, s. 7–13.
Google Scholar

Chałasiński Józef (1980) Problem autorytetu moralnego w pamiętnikach publikacji „Awans pokolenia”. „Przegląd Socjologiczny”, t. 32, nr 1, s. 7–22.
Google Scholar

Chlebowski Bronisław, Walewski Władysław, Sulimierski Filip (red.) (1888) Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa: Władysław Walewski Druk „Wieku”.
Google Scholar

Ciechorska-Kulesza Karolina (2021) Fenomen Kosznajderii, czyli o złożoności tożsamości i dziedzictwa pomorskiej krainy. „Przegląd Zachodni”, nr 2, s. 153–169.
Google Scholar

Dudkiewicz Magdalena (2006) Zastosowanie analizy pola semantycznego i analizy gloss dla zaprezentowania sposobu postrzegania świata społecznego. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 2, nr 1, s. 33–52.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.2.1.03

Flick Uwe (2007) Jakość w badaniach jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Glinkiewicz Józef (1875) Wiadomości miejscowe i prowyncionalne. „Gazeta Toruńska”, nr 9 z dn. 13 stycznia, s. 3−4.
Google Scholar

Górniak Marek Robert (2016) Kształtowanie się powojennych społeczności regionalnych na Ziemiach Odzyskanych w świetle pamiętników, relacji i wspomnień osadników z terenu Ziemi Głogowskiej. „Biografistyka Pedagogiczna. Fundacja ‘Biografie codzienności’, nr 1, s. 193–216.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.36578/BP.2016.01.12

Grabski Władysław (1936) Pamiętniki chłopów a środowisko społeczne na wsi polskiej. „Przegląd Socjologiczny”, t. 4, zeszyt 3–4, s. 297–340.
Google Scholar

Grass Günter (2002) Idąc rakiem. Gdańsk: Wydawnictwo Polnord-Oskar.
Google Scholar

Gzella Grażyna (2010) Procesy prasowe redaktorów „Gazety Grudziądzkiej” w latach 1894-1914. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK w Toruniu.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2011.025

Isański Jakub (2017) Pamiętnik Heleny Wróblewskiej, mieszkanki Ziem Zachodnich. „Rocznik Ziem Zachodnich”, 1/2017, Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”, Wrocław, s. 573–596.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26774/rzz.186

Jastrzębski Włodzimierz (2013) Kosznajderia w okresie wojny i okupacji (1939-1945) [w:] Jerzy Szwankowski, red., Kosznajderia. Dzieje niemieckiej enklawy osadniczej na Pomorzu Gdańskim. Chojnice: Lokalna Grupa Działania „Sandry Brdy”, s. 335–350.
Google Scholar

Jocz Lechosław (2012) Wpływ fonetyczny i fonologiczny języka niemieckiego na łużycczyznę i kaszubszczyznę w kontekście słowiańskim. Wybrane problemy w aspekcie porównawczym. „Acta Cassubiana”, nr 13, s. 67–83.
Google Scholar

Kajtoch Wojciech (2018) Badanie aksjologicznego wymiaru języka prasy [w:] Agnieszka Szymańska, Małgorzata Lisowska-Magdziarz, Agnieszka Hess, red., Metody badań medioznawczych i ich zastosowanie. Kraków: Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 17–44.
Google Scholar

Karłowicz Jan (1901) Słownik gwar polskich. Tom 2. Kraków: Akademia Umiejętności.
Google Scholar

Karnowski Jan(1911) Ludność kaszubska w ubiegłym stuleciu. Szkic społeczno-kulturalny K ościerzyna: Spółka Wydawnicza E.G.m.b.H w Kościerzynie.
Google Scholar

Kądzielska Krystyna (1959) Konkurs na „Pamiętnik osadnika Ziem Odzyskanych”. „Przegląd Socjologiczny”, t. 13, nr 1, s. 233.
Google Scholar

Kłosiński Marek (1994) Semantyczna analiza pojęć „bezrobocie” i „bezrobotny” („bezrobotni”) w wypowiedziach prasowych. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3. s. 151–162.
Google Scholar

Konecki Krzysztof Tomasz (2019) Kreatywność w badaniach jakościowych. Pomiędzy procedurami a intuicją. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 15, nr 3, s. 30–54. Dostępny w Internecie: ‹www.przegladsocjologiijakosciowej.org›. DOI: http://dx.doi.org/10.18778/1733-8069.15.3.03 [dostęp 17.11.2021].
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.15.3.03

Kowalski Stanisław (1947) Niektóre założenia badań socjologicznych. „Przegląd Socjologiczny”, nr 9/1-4, s. 145−167.
Google Scholar

Kujot Stanisław (1913) Dzieje Prus Królewskich. Cz. 1 do roku 1309. Toruń: Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Rocznik 12. Druk S. Buszczyńskiego.
Google Scholar

Latoszek Marek (1999) Awans i degradacja robotników. Panel w badaniach autobiograficznych. „Przegląd Socjologiczny”, t. 48, nr 1, s. 113–131.
Google Scholar

Lemańczyk Magdalena (2021) Kosznajdrzy i Kosznajderia. Odpominanie ludzi i miejsc http://wochenblatt.pl/pl/koschneider-und-koschneiderei-erinnern-an-menschen-und-orte/ [dostęp 21.01.2022).
Google Scholar

Lewandowski Paweł (2013) Wschód i Zachód przemieszczone oraz odtworzone powstanie postmigracyjnego społeczeństwa Polskich Ziem Zachodnich. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3 s. 203–216.
Google Scholar

Lewandowski Waldemar (2003) Atlantyda leży za Tucholą https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,48722,1668733.html [dostęp 12.09.2003].
Google Scholar

Łuczewski Michał, Bednarz-Łuczewska Paulina (2012) Analiza dokumentów zastanych [w:] Dariusz Jemielniak, red., Badania jakościowe. Metody i narzędzia. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowew PWN, s. 161–188.
Google Scholar

Machaj Irena (2008) Pogranicze wschodnie a zachodnie – mechanizmy zmiany społecznej [w:] Zbigniew Kurcz, red., Polskie pogranicza w procesie przemian, tom I. Wałbrzych: Prace Naukowe nr 9 seria: Nauki Społeczne Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości, s. 153–164.
Google Scholar

Majerski Stanisław (1900) Opis Ziemi, tom 3. Wiedeń: Wydawnictwo: Franciszek Bondy.
Google Scholar

Makowski Bolesław (1923) Chojnice. „Ziemia”. Miesięcznik krajoznawczy ilustrowany wydawany z zapomogi Wydziału Nauki M.W.R i O.P., nr 12, s. 229–231.
Google Scholar

Małkiewicz Stefan (1936) Na Kosznajderji. „Gazeta Gdańska”, nr 42 z dn. 20 lutego, s. 6.
Google Scholar

Marcysiak Tomasz (2017) Zapis wywiadu narracyjnego, jako przyczynek do badań autoetnograficznych wsi kosznajderskich. „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, t. 6, s. 227–242 http://dx.doi.org/10.18778/2300-0562.06.10
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2300-0562.06.10

Marcysiak Tomasz (2018) O poszukiwaniu tożsamości regionalnej społeczności postmigracyjnej na terenach dawnej Kosznajderii. Szkic autoetnograficzny [w:] Przemysław Nocuń, Agnieszka Przybyła-Dumin, Krzysztof Fokt, red., Wieś miniona, lecz obecna. Ślady dawnych wsi i ich badania. Chorzów: Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie, s. 371–392.
Google Scholar

Marcysiak Tomasz (2019) Kosznajderia – przerwana tożsamość [w:] Anna Brzezińska, Agnieszka Szczepaniak-Koll, Anna Szymoszyn, red., 300 lat Bambrów w Poznaniu. Wkład małych wspólnot migracyjnych w dziedzictwo kulturowe Polski. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 88–114.
Google Scholar

Maroński Stanisław (1885a) O Kosznajdrach. „Pielgrzym”, nr 77 z dn. 2 lipca, s. 1−2.
Google Scholar

Maroński Stanisław (1885b) O Kosznajdrach. „Pielgrzym”, nr 78 z dn. 4 lipca, s. 1−2.
Google Scholar

Michalski Ryszard (1999) Obraz nieprzyjaciół Rzeczypospolitej na łamach polskiej prasy pomorskiej w latach 1920-1939 oraz 1945-1948. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK w Toruniu.
Google Scholar

Nowaczyński Adolf (1922) Góry z pisaku. Szkice. Warszawa: Wydawca „Placówka”.
Google Scholar

Nowakowski Stefan (1958) Hotel robotniczy na tle procesów urbanizacji i industrializacji. „Przegląd Socjologiczny”, t. 12, s. 32–71.
Google Scholar

Obracht-Prondzyński Cezary (2010) Stosunki etniczne na Pomorzu − uwarunkowania i kontekst współczesny. „Studia Socjologiczne”, nr 3 (198), s. 9–46.
Google Scholar

Orłowicz Mieczysław (1924) Ilustrowany przewodnik po województwie pomorskiem. Lwów, Warszawa: Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych.
Google Scholar

Panske Paul (1908) Zur Geschidde einer alten deutschen Ansiedlung in Westpreuszen 1 [w:] Arthur Semrau, Hrsg., Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn. Sitzungsberichte und Abhandlungen. Heft 16. Toruń: Kommissionsverlag von W. Lambeck, s. 35–48.
Google Scholar

Panske Paul (1918) Deutungsversuch des Namens der Koschnaewjer [w:] Arthur Semrau, Hrsg., Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn. Sitzungsberichte und Abhandlungen. Heft 26. Toruń: Kommissionsverlag von W. Lambeck, s. 47–66.
Google Scholar

Peräkylä Anssi (2010) Analiza rozmów i tekstów [w:] Norman K. Denzin, Yvonna S. Lincoln, red., Metody badań jakościowych, t. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 325–349.
Google Scholar

Plenzer Anna (2019) Śladami Bambrów. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania.
Google Scholar

Poniedziałek Jacek (2011) Postmigracyjne tworzenie tożsamości regionalnej. Studium współczesnej warmińskomazurskości. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar

Popien Astrid (2014) Unter Deck im „Krebsgang”: Günter Grass’ Novelle und ihre Theateradaption durch Paweł Huelle. „Studia Germanica Gedanensia”, nr 30, 218–231.
Google Scholar

Posern-Zieliński Aleksander (2005) Tożsamość a terytorium. Perspektywa antropologiczna. „Przegląd Zachodni”, nr 3, s. 3–20.
Google Scholar

Posern-Zieliński Aleksander (2019) Tożsamość zagrożona i odbudowana. Specyfika małych grup etnokulturowych [w:] Anna Brzezińska, Agnieszka Szczepaniak-Koll, Anna Szymoszyn, red., 300 lat Bambrów w Poznaniu. Wkład małych wspólnot migracyjnych w dziedzictwo kulturowe Polski. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 15–40.
Google Scholar

Przastek-Samokowa Maria (2016) Czym jest humanistyka cyfrowa? Pole semantyczne pojęcia (zarys). „Zagadnienia Informacji Naukowej – Studia Informacyjne. ZIN”, t. 54, nr 2, s. 82–93.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.36702/zin.306

Rapley Tim (2010) Analiza konwersacji, dyskursu i dokumentów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Robin Régine (1980) Badanie pól semantycznych: doświadczenia Ośrodka Leksykologii Politycznej w Saint-Cloud [w:] Michał Głowiński, red., Język i społeczeństwo. Warszawa: Czytelnik, s. 205–282.
Google Scholar

Sakson Andrzej (1996) Socjologiczne problemy tożsamości regionalnej współczesnych mieszkańców byłych Prus Wschodnich: próba porównania. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 2, s. 233–246.
Google Scholar

Sakson Andrzej (1999) Dylematy kształtowania się tożsamości regionalnej na Warmii i Mazurach. Pogranicze. „Studia Społeczne”, nr 8, s. 257–268.
Google Scholar

Sakson Andrzej (2020) Nowe społeczeństwo Ziem Zachodnich i Północnych (1945-2020). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Google Scholar

Sińczuch Marcin (2014) Obraz weteranów w mediach na podstawie analizy wybranych publikacji internetowych [w:] Marcin Sińczuch, red., Bezpieczeństwo, Obronność, Socjologia, biuletyn nr 2. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, s. 54−60.
Google Scholar

Smolarkiewicz Elżbieta (2010) Przerwana tożsamość: odtwarzanie i tworzenie tożsamości w społecznościach postmigracyjnych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar

Staniszewski Andrzej (1991) O pożytkach kompleksowego czytania prasy polskiej z okresu zaborów. „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej. Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk”, nr 30/2, s. 5–12.
Google Scholar

Szczepański Jan (1948) Użytkowanie dokumentów osobistych w psychologii społecznej: (szkic informacyjny) „Przegląd Socjologiczny”, t. 10, s. 55–80.
Google Scholar

Szostkiewicz Stefan (1959) Konkurs „Mój Październik 1956”. „Przegląd Socjologiczny”, t. 13, nr 1, s. 234–235.
Google Scholar

Szwankowski Jerzy (red.) (2013) Kosznajderia. Chojnice: LGD Sandry Brdy.
Google Scholar

Wałdoch Marcin (2011) Asymilacja Kosznajderii. Mit współczesnej historiografii? [w:] Andrzej Chodubski i in., red., W kręgu pytań o tożsamość narodową i etniczną Pomorza Gdańskiego. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Humanistycznej s. 135–148.
Google Scholar

Warmińska Katarzyna, Urbaniak Anna (2017) Czym jest Kraków? Analiza pola semantycznego. „Zeszyty Naukowe”, nr 3(963), s. 87–102.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15678/ZNUEK.2017.0963.0306

Wyszczelski Lech (2013) Odrodzona Rzeczpospolita 1918. Warszawa: Wydawnictwo Bellona.
Google Scholar

Znaniecki Florian (2001) Socjologia wychowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Znaniecki Florian (2009) Metoda socjologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Zonenberg Sławomir (2013) Ukształtowanie się i dzieje osadnictwa niemieckiego między Chojnicami a Tucholą w średniowieczu [w:] Jerzy Szwankowski, red., Kosznajderia. Dzieje niemieckiej enklawy osadniczej na Pomorzu Gdańskim. Chojnice: Lokalna Grupa Działania „Sandry Brdy”, s. 55–90.
Google Scholar

Żuławnik Mariusz (2011) Polska prasa polityczno-informacyjna na Mazowszu Północnym w latach 1918–1939. IPN. Seria „Monografie”, t. 73. Warszawa.
Google Scholar

„Dziennik Bydgoski” nr 129 z dnia 9 czerwca 1926 roku
Google Scholar

„Gazeta Gdańska” nr 41 z dnia 19 lutego 1936 roku
Google Scholar

„Goniec Wielkopolski” nr 100 z dnia 2 maja 1885 roku
Google Scholar

„Goniec Wielkopolski” nr 236 z dnia 15 października 1881 roku
Google Scholar

„Pielgrzym” nr 77 z dnia 2 lipca 1885 roku
Google Scholar

„Pielgrzym” nr 78 z dnia 4 lipca 1885 roku
Google Scholar

„Przyjaciel” nr 45 z dnia 10 listopada 1881 roku
Google Scholar

„Słowo Pomorskie” nr 289 z dnia 14 grudnia 1935 roku
Google Scholar