Krytyczna analiza dyskursu: refleksje teoretyczno-metodologiczne

Barbara Jabłońska

doi:10.18778/1733-8069.2.1.04

Autor

Barbara Jabłońska Uniwersytet Jagielloński, Polska

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.2.1.04

Słowa kluczowe:

krytyczna analiza dyskursu (CDA), tekst i wypowiedź, działanie komunikacyjne, idealna sytuacja komunikacyjna, władza i dominacja w dyskursie, kontekstowość i procesualność dyskursu, media masowe

Abstrakt

Podstawowym celem artykułu jest zwrócenie uwagi na wciąż niedocenianą w Polsce metodę badania zjawisk komunikacyjnych za pomocą tak zwanej krytycznej analizy dyskursu, której głównym reprezentantem i orędownikiem jest holenderski badacz Teun van Dijk, założyciel takich periodyków międzynarodowych jak “Text” oraz “Discourse and Society”. Zadaniem artykułu jest nie tylko syntetyczne przedstawienie głównych metodologicznych założeń CDA (Critical Discourse Analysis), lecz także osadzenie jej w szerszym kontekście teoretycznym, wykorzystując współczesną myśl socjologiczną trzech wybranych autorów – Jűrgena Habermasa, Pierre’a Bourdieu oraz Michela Foucault, którzy problematykę dyskursu sytuują w centrum swych teoretycznych rozważań. Nacisk położony więc został na teoretyczny wymiar problematyki, bowiem w przypadku badań jakościowych, teoria sprzęgnięta jest szczególnie mocno z procedurami badawczymi. Ponadto, dodatkowym celem artykułu jest skrótowe omówienie zastosowania omawianej metody do badań nad przekazami medialnymi.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Barbara Jabłońska - Uniwersytet Jagielloński, Polska

Barbara Jabłońska – od 2001 roku jest doktorantką w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół dyskursu politycznego związanego z procesami integracyjnymi Polski z Unią Europejską (problematyce tej poświęca rozprawę doktorską). Interesuje się także współczesnymi teoriami socjologicznymi, w szczególności zaś tymi, które dotyczą problematyki komunikowania.

Bibliografia

Babbie, Earl (2003) Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Bourdieu, Pierre (1981) ”La representation politique. Elements pour une theorie du champ politique.” Actes de la recherche en sciences sociales 36/37:3-24.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3406/arss.1981.2105

Bourdieu, Pierre (1991) Language and Symbolic Power. Cambridge: Polity Press.
Google Scholar

Bourdieu, Pierre (2001) Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar

Bourdieu, Pierre i Jean-Claude Passeron (1990) Reprodukcja. Elementy teorii nauczania. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Bytniewski, Paweł (2000) Genealogia dyskursu. Problemy niehermeneutycznej koncepcji rozumienia. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Corcuff, Philippe (2002) ”Respect critique.” Sciences Humaines. Numero special: 64-71.
Google Scholar

Czyżewski, Marek, Sergiusz Kowalski, Andrzej Piotrowski (Red.) (1997) Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego. Kraków: Aureus.
Google Scholar

Dobek-Ostrowska, Bogusława i Robert Wiszniowski (2001) Teoria komunikowania publicznego i politycznego. Wprowadzenie. Wrocław: Wydawnictwo ASTRUM.
Google Scholar

Duszak, Anna (1998) Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Foucault, Michel (1993) Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Warszawa: Aletheia-Spacja.
Google Scholar

Grzymała-Kazłowska, Aleksandra (2004) ”Socjologicznie zorientowana analiza dyskursu na tle współczesnych badań nad dyskursem.” Kultura i Społeczeństwo 48(1):13-34.
Google Scholar

Goban-Klas, Tomasz (1999) Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Habermas, Jurgen (1999) Teoria działania komunikacyjnego. Wydawnictwo Naukowe Warszawa: PWN, tom I i II.
Google Scholar

Lemert, Charles i Garth Gillan (1999) Michel Foucault. Teoria społeczna i transgresja. Warszawa-Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Kapusta, Andrzej (2002) Filozofia ekstremalna – wokół myśli krytycznej Michela Foucaulta. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Morawski, Lech (1988) Argumentacje, racjonalność prawa i postępowanie dowodowe. Toruń: Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika.
Google Scholar

Mucha, Janusz (1986) Socjologia jako krytyka społeczna. Orientacja radykalna i krytyczna we współczesnej socjologii zachodniej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Nijakowski, Lech (2004) ”Znaczenie analizy dyskursu dla socjologii narodowości.” Kultura i Społeczeństwo 48(1):69-96.
Google Scholar

Porayski-Pomsta, Jerzy (Red.) (1998) ”Tekst – wypowiedź – dyskurs w dydaktyce szkolnej.” S. 11-17 w Studia Pragmalingwistyczne, tom 2. Warszawa: Dom Wydawniczy “Elipsa”.
Google Scholar

Rittel, Stefan (2003) Komunikacja polityczna, dyskurs polityczny, język w przestrzeni politycznej. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
Google Scholar

Ruano-Borbalan, Jean-Claude (2002) ”A propos de...Sur la television.” Sciences Humaines, Numero Special: 76-77.
Google Scholar

Stasiuk, Karina (2003) Krytyka kultury jako krytyka komunikacji. Pomiędzy działaniem komunikacyjnym, dyskursem a kulturą masową. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar

Szacki, Jerzy (2002) Historia myśli socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Szahaj, Andrzej (1990) ”O komunikacyjnym zwrocie w teorii krytycznej Jürgena Habermasa.” S. 133-149 w Dyskursy rozumu: między przemocą a emancypacją. Z recepcji Jürgena Habermasa w Polsce, (Red.) L. Witkowski. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar

Sztompka, Piotr (1975) Metodologiczne podstawy socjologii. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Sztompka, Piotr (2002) Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków: Wydawnictwo ZNAK.
Google Scholar

Trutkowski, Cezary (2004) ”Wybór czy konieczność – o potrzebie wykorzystania analizy dyskursu w socjologii.” Kultura i Społeczeństwo 48(1):35-50.
Google Scholar

Turner, Jonathan (2004) Struktura teorii socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Van Dijk, Teun (1993) ”Principles of critical discourse analysis.” Discourse and Society 4(2):249-283.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0957926593004002006

Van Dijk, Teun (1991) ”The interdisciplinary study of news as discourse.” S. 108-120 w: A handbook of qualitative methodologies for mass communication research, (Red.) K.B Jensen, N.W Jankowski. London: Routledge.
Google Scholar

Van Dijk, Teun (1998) “Opinions and Ideologies in the Press.” S. 21-63 w Approaches to media discourse, (Red.) A. Bell, P. Garret. Oxford: Malden. Mass. Blackwell.
Google Scholar

Van Dijk, Teun (2001) Dyskurs jako struktura i proces. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Van Dijk, Teun (2004) Critical Context Studies. (materiał niepublikowany). Valencia: CDA Congress.
Google Scholar

Zirk-Sadowski, Marek (1992) ”Pojęcie dyskursu.” Kultura i Społeczeństwo 36(2):61-74.
Google Scholar