Queens in the shadow of kings – sociological notes on the historical process of women’s discrimination and emancipation in chess

Jakub Ryszard Stempień

doi:10.18778/0208-600X.75.05

Autor

Jakub Ryszard Stempień Department of Rural and Urban Sociology, Institute of Sociology, Faculty of Economics and Sociology, University of Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. 41/43, 90-214 Łódź https://orcid.org/0000-0001-9526-4823

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.75.05

Słowa kluczowe:

szachy, sport, dyskryminacja kobiet w sporcie

Abstrakt

Artykuł dotyczy nierównej pozycji kobiet i mężczyzn w szachach. Nierówność ta przejawia się obecnie w maskulinizacji rozgrywek szachowych, płciowo określonych różnicach w prezentowanym poziomie gry oraz w dyskryminacji finansowej. Analiza historyczna pokazuje, że szachy na przestrzeni wieków były uznawane za rozrywkę właściwą zarówno kobietom, jak i mężczyznom. Dopiero proces sportowej instytucjonalizacji szachów (i przekształcania ich w rozrywkę typu serious leisure w typologii R. Stebbinsa), który dokonał się w dobie kształtowania się społeczeństwa przemysłowego, przyniósł dyskryminację kobiet w szachach. Działania emancypacyjne kobiet na tym polu, datowane od drugiej połowy XIX wieku, były w prasie szachowej komentowane w dwojaki sposób, który został w tekście nazwany „narracją W. Steinitza” i „narracją P. de Coubertina”. Obie te perspektywy zachowały żywotność do dzisiaj, towarzysząc postępowi w zakresie zrównywania pozycji kobiet i mężczyzn w szachach, jaki przyniosły XX i XXI wiek.

Bibliografia

90th FIDE Congress (2020), 90th FIDE Congress: Executive Board Minutes and Annexes, https://www.fide.com/fide/documents/438 (accessed 15.04.2020).

Google Scholar

Baccellieri E. (2019), Long Live the Queen, “Sports Illustrated”, 14th January, pp. 58–62.
Google Scholar

Bilalić M., Smallbone K., McLeod P., Gobet F. (2009), Why Are (the best) Women so Good at Chess? Participation Rates and Gender Differences in Intellectual Domains, “Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”, vol. 276, no. 1659, pp. 1161–1165.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1098/rspb.2008.1576

Blanch A. (2016), Expert Performance of Men And Women: A Cross-cultural Study in the Chess Domain, “Personality and Individual Differences”, vol. 101, pp. 90–97.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.paid.2016.05.050

Brasó-Rius J. (2016), Los inicios de la mujer en la práctica del ajedrez en España (1922–1935), “Investigaciones Feministas”, vol. 7, no. 2, pp. 331–355.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5209/INFE.51750

Bubczyk R. (2018), Średniowieczna gra w szachy – intelektualna rozrywka elit i narzędzie seksualnej rywalizacji płci, “Średniowiecze Polskie i Powszechne”, vol. 10(14), pp. 130–143.
Google Scholar

Charness N., Gerchak Y. (1996), Participation Rates And Maximal Performance: A Log-Linear Explanation for Group Differences, Such as Russian and Male Dominance in Chess, “Psychological Science”, vol. 7, pp. 46–51.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-9280.1996.tb00665.x

Cierpiał-Wolan M. (supervisor) (2017), Physical education in Poland in the years 2015 and 2016, Central Statistical Office, Warszawa–Rzeszów.
Google Scholar

Cierpiał-Wolan M. (supervisor) (2019), Physical education in Poland in the years 2017 and 2018, Central Statistical Office, Warszawa–Rzeszów.
Google Scholar

DeFrantz A.L. (1997), The Changing role of Women in the Olympic Games, “Olympic Review”, vol. 26, no.15, pp. 18–21.
Google Scholar

Dimitrova L. (2015), Comparative Analysis of the Chess Olympiad Trends, “Activities in Physical Education and Sport”, vol. 5, no. 2, pp. 197–199.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/18377122.2014.940807

Donner J.H. (2006), The King: Chess pieces, New in Chess, Alkmaar.
Google Scholar

Doughan D., Gordon P. (2006), Women, Clubs and Associations in Britain, Routledge, London–New York.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203029015

Gawlikowski S. (1976), Walka o tron szachowy, Sport i Turystyka, Warszawa.
Google Scholar

Gawlikowski S. (1978), Olimpiady szachowe 1924–1974, Sport i Turystyka, Warszawa.
Google Scholar

Giulianotti R. (2005), Prologue, [in:] R. Giulianotti, Sport: A Critical Sociology, Polity Press, Cambridge–Malden.
Google Scholar

Giżycki J. (1984), Z szachami przez wieki i kraje, Sport i Turystyka, Warszawa.
Google Scholar

Hoffman P. (2003), Chess Queen, “Smithsonian”, vol. 34, no. 5, pp. 72–79.
Google Scholar

Kasparov G. (2017), Deep Thinking. Where Machine Intelligence Ends and Human Creativity Begins, PublicAffairs, New York.
Google Scholar

Kobiela F. (2018), Should Chess and Other Mind Sports be Regarded as Sports?, “Journal of the Philosophy of Sport”, vol. 45, no. 3, pp. 279–295.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/00948705.2018.1520125

Lipoński W. (1987), Humanistyczna encyklopedia sportu, Sport i Turystyka, Warszawa.
Google Scholar

Litmanowicz M. (2005), Moja przygoda z szachami, Wydawnictwo Penelopa, Warszawa.
Google Scholar

Litmanowicz W., Giżycki J. (1986), Szachy od A do Z, Sport i Turystyka, Warszawa.
Google Scholar

Maass A., D’Ettole C., Cadinu M. (2008), Checkmate? The role of Gender Stereotypes in the Ultimate Intellectual Sport, “European Journal of Social Psychology”, vol. 38, no. 2, pp. 231–245.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/ejsp.440

Maric A. (2007), Chess, Education and the Olympic Movement, [in:] K. Georgiadis (ed.), 7th International Session for Educators and Officials of Higher Institutes of Physical Education 2006 – proceedings: Ancient Olympia, International Olympic Academy and the International Olympic Committee, Athens.
Google Scholar

Sharples J. (2015), “I am a chess-player”: Respectability in Literary and Urban Space, 1840–1851, “Sport in History”, vol. 35, no. 2, pp. 296–321.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/17460263.2015.1023825

Sołtysiak M. (2014), Archeologia szachów. Przyczynek do badania zmian kulturowych dotyczących pozycji kobiet w średniowieczu, na przykładzie transformacji figury wezyra w królową, “Homo Ludens”, vol. 6, no. 1, pp. 153–170.
Google Scholar

Stebbins R.A. (1992), Amateurs, Professionals and Serious Leisure, McGill-Queen’s University Press, Montreal.
Google Scholar

Stebbins R.A. (2001), The Costs and Benefits of Hedonism: Some Consequences of Taking Casual Leisure Seriously, “Leisure Studies”, vol. 20, no. 4, pp. 305–309.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/02614360110086561

Stempień J.R. (2020), Dysfunkcjonalizm metodologiczny – nowa propozycja analityczna w socjologii sportu i jej zastosowanie na przykładzie szachów, “Przegląd Socjologii Jakościowej”, vol. 16, no. 1, pp. 162–185.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.16.1.10

Szacka B. (2003), Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Google Scholar

Taylor N., Loughrey B. (1984), Middleton’s Chess Strategies in “Women Beware Women”, “Studies in English Literature 1500–1900”, vol. 24, no. 2, pp. 341–354.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/450532

Terret T. (2013), Pierre de Coubertin (1863–1937): a proponent of sporting masculinity, “Journal of Olympic History”, vol. 21, no. 1, pp. 4–7.
Google Scholar

Veal A.J. (2017), The Serious Leisure Perspective and the Experience of Leisure, “Leisure Sciences”, vol. 39, no. 3, pp. 205–223, https://doi.org/10.1080/01490400.2016.1189367
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/01490400.2016.1189367

Veličković D., Radovanović D. (2018), Gender Differences in Chess Performance, “Facta Universitatis. Series: Physical Education And Sport”, vol. 16, pp. 359–364.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.22190/FUPES180926032V

Winter E. (2003), Capablanca v Alekhine – 1927, https://www.chesshistory.com/winter/extra/capablancaalekhine1927.html (accessed 27.05.2020).
Google Scholar

Winter E. (2015a), Championship confusion, https://www.chesshistory.com/winter/winter126.html (accessed 27.05.2020).
Google Scholar

Winter E. (2015b), The Ginzburg-Fischer interview, https://www.chesshistory.com/winter/winter128.html (accessed 27.05.2020).
Google Scholar

Winter E. (2020), Chess and Women, https://www.chesshistory.com/winter/extra/women.html (accessed 27.05.2020).
Google Scholar

http://www.olimpbase.org
Google Scholar

http://www.pzszach.pl
Google Scholar

http://www.ratings.fide.com
Google Scholar

http://www.wom.fide.com
Google Scholar