Film and cinema as a subject of sociological study. Between tradition and the present

Ewelina Wejbert-Wąsiewicz

doi:10.18778/0208-600X.73.06

Autor

Ewelina Wejbert-Wąsiewicz Advanced research degree (dr hab.), Sociology of Art and Education Department, Faculty of Economic and Sociology, University of Lodz, ul. Rewolucji 1905 r. 41/43, 90-214 Łódź, Poland https://orcid.org/0000-0002-6711-8228

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.73.06

Słowa kluczowe:

socjologia filmu, socjologia kina, film, kino, socjologiczna analiza filmu

Abstrakt

Związki socjologii i kina trwają ponad sto lat. Zadaniem autorki tekstu jest refleksja nad tym faktem, a w efekcie prezentacja własnej koncepcji teoretyczno-metodologicznej. Konstruktywne ramowanie dokonuje się w perspektywie historycznej uzupełnianej o refleksje metodologiczne z wykorzystaniem różnorodnych materiałów zastanych, publikacji naukowych (kwerenda biblioteczna) oraz własnych analiz. Podstawowe pytanie badawcze dotyczy stanu subdyscypliny: jakie propozycje metodologiczne, empiryczne i teoretyczne zostały wypracowane; na ile są one współcześnie aktualne, czyli uprawiane przez uczonych? Spojrzenie na szerokie dziedzictwo socjologii filmu i kina pozwala dostrzec „białe plamy” w obszarze empirii i teorii. W niniejszym artykule nie podejmowano szerzej powodów tego stanu rzeczy, jedynie zasygnalizowano, iż dogłębne zbadanie relacji i osadzenie danych w świetle teorii aktora-sieci Bruna Latoura czy koncepcji pola Pierre’a Bourdieu mogłoby rzucić światło na zagadnienie z innej strony, w tym przypadku – z zakresu socjologii wiedzy. Jednym z wniosków jest nikła obecność socjologii filmu w polu socjologii sztuki. Autorka próbuje ożywić stare postulaty rodzimych socjologów kultury i filmu (m.in. A. Kłoskowskiej, C. Praska, K. Żygulskiego), czerpiąc inspirację teoretyczną z filozofii Ernsta Cassirera, a także wykorzystując doświadczenia z własnych badań. W efekcie wyłania się propozycja modelu badań (wraz z narzędziem badawczym) z zakresu socjologii filmu/kina zorientowanych na poznanie i porównanie obrazów rzeczywistości.

Bibliografia

Abriszewski K. (2007), Teoria Aktora-Sieci Bruno Latoura, “Teksty Drugie”, no. 1–2, pp. 113–126.
Google Scholar

Abriszewski K. (2016), Nauka w walizce, “Zagadnienia Naukoznawstwa”, no. 1, pp. 87–110.
Google Scholar

Adamczak M. (2010), Globalne Hollywood, filmowa Europa i polskie kino po 1989 roku, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Google Scholar

Aumont J., Marie M. (2011), Analiza filmu, transl. M. Zawadzka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Bevans G.E. (1913), How Working Men Spend Their Spare Time, Columbia University Press, New York.
Google Scholar

Blumer H. (1933a), Movies and Conduct, The Macmillan Company, New York.
Google Scholar

Blumer H. (1933b), Movies, Delinquency, and Crime, The Macmillan Company, New York.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/14708-000

Bocheńska J. (ed.) (1975), Polska myśl filmowa: antologia tekstów z lat 1898–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Google Scholar

Bogunia-Borowska M. (2012), Fenomen telewizji. Interpretacje socjologiczne i kulturowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Google Scholar

Bourdieu P. (2001), Reguły sztuki, transl. A. Zawadzki, Universitas, Kraków.
Google Scholar

Box K. (1947), The Cinema and the Public, Central Office of Information, London.
Google Scholar

Box K., Moss L. (1943), The Cinema Audience, Ministry of Information, London.
Google Scholar

Brym R. (2006), How to write a sociological review movie, https://www.coursehero.com/file/21770086/moviesrev/ (accessed 10.02.2018).
Google Scholar

Burt C. (1925), Young Delinquent, University of London Press, London.
Google Scholar

Bystroń J. (1919), Socjologia kina, “Ekran”, no. 11, pp. 1.
Google Scholar

Cassirer E. (1998), Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, transl. A. Staniewska, Czytelnik, Warszawa.
Google Scholar

Coser L. (1963), Sociology through literature, Prentice Hall, New York.
Google Scholar

Dale E. (1933), The Content of Motion Pictures, Macmillan, New York.
Google Scholar

Darmas M. (2014), Obywatel rycerz. Zarys socjologii filmu, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar

Denzin N.K. (1989), Reading Tender Mercies: Two Interpretations, “The Sociological Quarterly”, no. 30, pp. 37–57.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1533-8525.1989.tb01510.x

Denzin N.K. (1991), Hollywood Shot by Shot. Alcoholism in American Cinema, Walter De Gruyte, New York.
Google Scholar

Dudziński R. (2017), Realism and authenticity in Polish detective films and TV series of the 1970s, “Kultura i Historia”, no. 31, pp. 1–15.
Google Scholar

Dunaeva V. (2011), Badanie kultury w PRL i ZSRR oraz nowe spojrzenie na kulturę w polskiej i rosyjskiej socjologii po przełomie ustrojowym, “Kultura i Społeczeństwo”, no. 2–3, pp. 113–129.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2011.55.2-3.6

Eco U. (2008), Sztuka, transl. P. Salwa, M. Salwa, Wydawnictwo M, Kraków.
Google Scholar

Esquenazi J.-P. (2007), Sociologie des oeuvres. De la production à l’interprétation, Armand Colin, Paris.
Google Scholar

Ferro M. (2011), Kino i historia, transl. T. Falkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Filiciak M. (2013), Media, wersja beta: film i telewizja w czasach gier komputerowych i internetu, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.
Google Scholar

Filiciak M., Giza B. (eds.) (2011), Post-soap: nowa generacja seriali telewizyjnych a polska widownia, Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Fiske J. (1997), Zrozumieć kulturę popularną, Wydawnictwo KR, Kraków.
Google Scholar

Fleury L. (2013), Sociology of Culture and Cultural Practices, Lexington Books, Lanham–Boulder–New York–Toronto–Plymouth.
Google Scholar

Ford R. (1939), Children in the Cinema, George Allen and Unwin, London.
Google Scholar

Forman H.J. (1933), Our Movie Made Children, The MacMillan Company, New York.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/14510-000

Francastel P. (1970), Twórczość malarska a społeczeństwo, transl. J. Karbowska, A. Szczepańska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Funk A. (1934), The Film and Youth: An Investigation of the Psychological Effects on Film on the Life of the Young, Munich University, Munich.
Google Scholar

Gałuszka M. (1984), Potoczne odtworzenie filmu, “Studia Socjologiczne”, no. 4, pp. 161–184.
Google Scholar

Gałuszka M. (1996), Między przyjemnością a rytuałem. Serial telewizyjny w kulturze popularnej, Wydawnictwo Akademii Medycznej, Łódź.
Google Scholar

Gałuszka M., Kowalewicz K. (1977), Szkic do badań potocznego odbioru filmu, “Kino”, no. 11, pp. 29–31.
Google Scholar

Gervereau L. (2000), Voir, comprendre, analyser les images, La Découverte, Paris.
Google Scholar

Godzic W. (1996), Oglądanie i inne przyjemności kultury popularnej, Universitas, Kraków.
Google Scholar

Godzic W. (1999), Telewizja jako kultura, Rabid, Kraków.
Google Scholar

Godzic W. (2004), Telewizja i jej gatunki po “Wielkim Bracie”, Universitas, Kraków.
Google Scholar

Godzic W. (2007), Znani z tego, że są znani. Celebryci w kulturze tabloidów, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
Google Scholar

Hauser A. (1974), Społeczna historia sztuki i literatury, transl. J. Ruszczycówna, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Heinich N. (2010), Socjologia sztuki, transl. A. Karpowicz, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Google Scholar

Helman A. (1994), Intelektualiści i służące. Pierwsze wyobrażenia o odbiorcach kina, “Kultura Współczesna”, no. 2, pp. 5–15.
Google Scholar

Hopfinger M. (1997), Kultura audiowizualna u progu XXI wieku, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Google Scholar

Horkheimer M., Adorno T.W. (1994), Dialektyka oświecenia, transl. M. Łukasiewicz, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa.
Google Scholar

Hughes R. (ed.) (1962), Film: Book 2. Films of Peace and War, Grove Press, New York.
Google Scholar

Iskierko A. (1966), Moda na socjologię. Czy widzowie się zmieniają? Z doc. dr. Kazimierzem Żygulskim rozmawia Alicja Iskierko, “Ekran”, no. 21, pp. 10–11.
Google Scholar

Jacyno M. (1998), Portret bohatera ze stygmą. Bohater seriali telewizyjnych, “Kultura Współczesna”, no. 2–3, pp. 36–49.
Google Scholar

Jarvie I.C. (1970), Movies and Society, Basic Books Inc. Publishers, New York.
Google Scholar

Jones D.B. (1945), The Hollywood War Film: 1942–1944, “Hollywood Quarterly”, vol. 1, no. 1, pp. 1–19.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1525/fq.1945.1.1.04a00040

Kaczmarek J. (2008), Do zobaczenia: socjologia wizualna w praktyce badawczej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Google Scholar

Kaczmarek J. (2014), Zobaczyć społeczeństwo: film i wideo w badaniach socjologicznych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Google Scholar

Kałużyński Z. (1993), Bankiet w domu powieszonego, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa.
Google Scholar

Kałużyński Z. (1998), Buntownik bywalec, Wydawnictwo Ars, Warszawa.
Google Scholar

Kłoskowska A. (1981), Socjologia kultury, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Kłoskowska A. (1997), Kultury narodowe u korzeni, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Kłoskowska A., Rokuszewska-Pawełek A. (1977), Mity literackie w świadomości potocznej: przykład potocznego odbioru “Wesela”, “Kultura i Społeczeństwo”, vol. 21, no. 1, pp. 35–62.
Google Scholar

Kossak J. (1987), Film i przekształcenia współczesnej kultury, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa.
Google Scholar

Kościelski Z. (1987), Odbiór i ocena serialu “Ptaki ciernistych krzewów”, “Aktualności Radiowo-Telewizyjne”, no. 5, pp. 12–20.
Google Scholar

Kowalewicz K. (1978), Notatki do szkicu o odbiorze filmów na przykładzie “Prześwietlenia” Krzysztofa Kieślowskiego, “Przekazy i Opinie”, no. 4, pp. 11–22.
Google Scholar

Kowalewicz K. (1979), Pomysły do badań odbioru, “Przekazy i Opinie”, no. 4, pp. 85–96.
Google Scholar

Kracauer S. (2009), Od Caligariego do Hitlera: z psychologii filmu niemieckiego, transl. E. Skrzywanowa, W. Wertenstein, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Google Scholar

Kulik A. (1968), Po wyjściu z kina. Psychologiczna problematyka oddziaływania filmu, Centralna Poradnia Amatorskiego Klubu Artystycznego, Warszawa.
Google Scholar

Kurz I. (ed.) (2008), Film i historia: antologia, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar

Latour B. (2010), Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, transl. A. Derra, K. Abriszewski, Universitas, Kraków.
Google Scholar

Lazarsfeld P. (1947), Audience Research in the Movie Field, “The Annals American Academy of Political and Social Science”, November, pp. 160–168, https://doi.org/10.1177/000271624725400125
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/000271624725400125

Lewicki B. (1935), Młodzież przed ekranem, Drukarnia „Słowa Polskiego”, Lwów.
Google Scholar

Linowiecka B. (1971), “Incydent” w oczach widzów, “Magazyn Filmowy”, no. 35, pp. 10–11.
Google Scholar

Lowenthal L. (1957), Literature and the image of man. Sociological studies of the European drama and novel 1600–1900, The Beacon Press, Boston.
Google Scholar

Lynd R.S., Lynd H.M. (1929), Middletown: A Study in Modern American Culture, Harcourt, Brace and Company, New York.
Google Scholar

Łaciak B. (2013), Kwestie społeczne w polskich serialach obyczajowych – prezentacje i odbiór. Analiza socjologiczna, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa.
Google Scholar

Manvell R. (1946), Survey of the Cinema and its Public, Pelican Book, London.
Google Scholar

Matuchniak-Krasuska A. (2005), Obrazy czasu teraźniejszego, “Przegląd Socjologiczny”, no. 1–2, pp. 83–105.
Google Scholar

Matuszewski B. (1898), Nowe źródło historii, [in:] J. Bocheńska (ed.) (1975), Polska myśl filmowa: antologia tekstów z lat 1898–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, pp. 12–18.
Google Scholar

Mayer J.P. (1946), Sociology of film: studies and documents, Dennis Dobson, London.
Google Scholar

Mayer J.P. (1948), British cinemas and their audiences: sociological studies, Dennis Dobson, London.
Google Scholar

Michalewicz K.S. (2003), Film i socjologia, Neriton, Warszawa.
Google Scholar

Morawski S. (1977), Kultura filmowa młodzieży, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa.
Google Scholar

Morin E. (1975), Kino i wyobraźnia, transl. K. Eberhardt, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Murphy R. (1989), Realism and Tinsel: Cinema and Society in Britain 1939–1948, Routledge, London.
Google Scholar

Osiński T. (1985), Film fabularny w świadomości młodych odbiorców, [in:] J. Trzynadlowski (ed.), Problemy teorii dzieła filmowego, “Studia Filmoznawcze”, vol. IV, Wrocław.
Google Scholar

Peters Ch.C. (1933), Motion Pictures and Standards of Morality, Macmillan Company, New York.
Google Scholar

Phelan J.J. (1919), Motion Pictures as a Phase of Commercial Amusement in Toledo, Little Book Press, Ohio.
Google Scholar

Płażewski J. (2008), Język filmu, Książka i Wiedza, Warszawa.
Google Scholar

Prasek C. (1970a), Próba analizy postaw bohaterów filmowych, “Kultura i Społeczeństwo”, no. 3, pp. 167–175.
Google Scholar

Prasek C. (1970b), Czym mogłaby być socjologia filmu?, “Kino”, no. 56, pp. 30–33.
Google Scholar

Prasek C. (2010), Złota młodzież PRL, Bellona, Warszawa.
Google Scholar

Prasek C. (2014), Film i jego obraz w PRL, Bellona, Warszawa.
Google Scholar

Prokop D. (1970), Soziologie des Films, Luchterhand, Berlin.
Google Scholar

Renshaw S., Miller V., Marquis D. (1933), Children’s Sleep, Arno Press, New York.
Google Scholar

Rowson S. (1936), A statistical survey of the cinema industry in Great Britain in 1934, “Journal of the Royal Statistical Society”, vol. 99, pp. 67–129.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/2980312

Rudzki J. (1967), Zafascynowani telewizją. Socjologiczne studium o telewizji wśród młodzieży, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Salzman S. (1936), Socjologiczne widzenie kina, [in:] J. Bocheńska (ed.) (1975), Polska myśl filmowa: antologia tekstów z lat 1898–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, pp. 278–281.
Google Scholar

Siemieńska R. (1981), Percepcja serialu telewizyjnego a sytuacja osobista oraz stosunek do narodu (na przykładzie “Szpitala na peryferiach”), “Przekazy i Opinie”, no. 1, pp. 49–54.
Google Scholar

Sklar R., Musser Ch. (1990), Resisting Images. Essays about Cinema and History, Temple University Press, Philadelphia.
Google Scholar

Skoczylas L. (1913), [in:] J. Bocheńska (ed.) (1975), Polska myśl filmowa: antologia tekstów z lat 1898–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, pp. 77–84.
Google Scholar

Sorlin P. (1991), European Cinema, European Societies 1939–1990, Routledge, New York.
Google Scholar

Stępowski M. (1914), Wszechwładztwo kinematografu, [in:] J. Bocheńska (ed.) (1975), Polska myśl filmowa: antologia tekstów z lat 1898–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, pp. 84–95.
Google Scholar

Sułkowski B. (2006), Przemoc i pornografia śmierci jako przynęty medialne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar

Sułkowski B. (2015), Badania seriali – w poszukiwaniu paradygmatu, “Dyskursy o Kulturze”, no. 4, pp. 157–172.
Google Scholar

Sułkowski B. (2017), Świadectwa potocznych odbiorów sztuk fabularnych, “Rocznik Nauk Społecznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, no. 9, pp. 19–66.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18290/rns.2017.9.4-2

Sutherland J.A., Feltey K. (2013), Cinematic Sociology: Social life in film, Sage Publications, Los Angeles–London–New Delhi–Singapore–Washington DC.
Google Scholar

Szczepański J. (1973), Literatura i socjologia, [in:] J. Szczepański, Odmiany czasu teraźniejszego, Książka i Wiedza, Warszawa.
Google Scholar

Szczepański J. (1995), Wizje naszego życia, Wydawnictwo Prywatnej Wyższej Szkoły Businessu i Administracji, Warszawa.
Google Scholar

Szpociński A. (1998), O ważności i nieważności kultury artystycznej, “Kultura Współczesna”, no. 2–3, pp. 73–80.
Google Scholar

Tudor A. (1974), Image and Influence. Studies in the Sociology of Film, Allen & Unwin, London.
Google Scholar

Turner G. (2003), Film as social practice, Routledge, London–New York.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203461952

Wejbert-Wąsiewicz E. (2017a), Polska Światłoczuła – kino objazdowe i jego publiczność w XXI wieku, [in:] A. Kisielewska, A. Kisielewski, M. Kostaszuk-Romanowska (eds.), Przyszłość kultury: od diagnozy do prognozy, Wydawnictwo Prymat, Białystok, pp. 185–202.
Google Scholar

Wejbert-Wąsiewicz E. (2017b), Bez retuszu czy po liftingu? Obrazy starości i aborcji w filmie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar

Wejbert-Wąsiewicz E. (2019), Socjologiczne widzenie filmu i kina. Artykulacje i praktyki w polu socjologii filmu i kina, “Przegląd Socjologiczny”, no. 67, pp. 141–169.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2018/67.4/7

Zajiček E. (2015), Zarys historii gospodarczej kinematografii polskiej, vol. 1, Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej, Łódź.
Google Scholar

Żygulski K. (1966), Socjologia filmu, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Kraków.
Google Scholar

Żygulski K. (1973), Bohater filmowy: studium socjologiczne, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa.
Google Scholar