Plakacistki PRL-u – artystki (niemal) zapomniane

Katarzyna Kulpińska

doi:10.18778/0208-600X.80.05

Autor

Katarzyna Kulpińska Katedra Historii Sztuki Nowoczesnej i Pozaeuropejskiej, Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. Sienkiewicza 30–32, 87-100 Toruń https://orcid.org/0000-0003-0980-0461

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.80.05

Słowa kluczowe:

herstoria, plakat PRL-u, polskie plakacistki w PRL-u, Polska Szkoła Plakatu, kształcenie artystyczne, nieobecność plakacistek PRL-u we współczesnym dyskursie, Anna Huskowska, Maria Ihnatowicz, Liliana Baczewska, Hanna Bodnar

Abstrakt

Tekst poświęcono polskim artystkom uprawiającym w okresie PRL-u plakat – dziedzinę grafiki użytkowej uważaną jeszcze pod koniec XX wieku za męską domenę. Zawiera krótki zarys aktywności kobiet w tej dyscyplinie – od sytuacji pierwszych polskich artystek tworzących plakaty w ramach duetów projektowych lub spółek reklamowych w latach 30. XX wieku poprzez kształcenie artystyczne i dokonania projektantek w dziedzinie plakatu w okresie PRL-u aż do przełomu XX i XXI wieku, kiedy nastąpiła zasadnicza zmiana w statusie i postrzeganiu pracy polskich projektantek. W tekście podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, dlaczego dorobek polskich plakacistek jest bardzo słabo reprezentowany w licznych opracowaniach poświęconych polskiemu plakatowi XX wieku i dlaczego w przypadku małżeńskich par artystów zajmujących się (indywidualnie) tworzeniem plakatów rozpoznawalność i prestiż stawały się zazwyczaj udziałem mężczyzny. Pomijanie roli kobiet na tym polu widoczne jest także we współczesnym dyskursie dotyczącym polskiego plakatu, szczególnie w badaniach skoncentrowanych na Polskiej Szkole Plakatu (dostrzeganie niemal wyłącznie męskiej reprezentacji tego zjawiska).

Bibliografia

Boćkowska A. (2016), Autorka słynnego logo Pewexu: to była chałtura https://weekend.gazeta.pl/weekend/7,177339,20981060,autorka-slynnego-logo-pewexu-to-byla-chaltura-mielismyz-mezem.html (dostęp: 1.09.2021).
Google Scholar

Bojko S. (1972), Polski plakat współczesny, Agencja Autorska, Warszawa.
Google Scholar

Borowiak B., Miller A. (2014), Potencjał herstorii w przezwyciężaniu stereotypów, [w:] R. Kusek, J. Sanetra-Szeliga (red.), Spoglądając na stereotyp, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków, s. 101–118.
Google Scholar

Dydo K. (red.) (1993), Sto lat polskiej sztuki plakatu, Biuro Wystaw Artystycznych, Kraków.
Google Scholar

Dydo K. (red.) (1996), Polski Plakat Filmowy. 100-lecie kina w Polsce 1896–1996, Galeria Plakatu, Kraków.
Google Scholar

Fidelis M. (2010), Women, communism and industrialization in postwar Poland, Cambridge University Press, New York.
Google Scholar

Folga-Januszewska D. (2009), Ach! Plakat filmowy w Polsce, Wydawnictwo Bosz, Olszanica.
Google Scholar

Folga-Januszewska D. (2018), Oto sztuka polskiego plakatu, Wydawnictwo Bosz, Olszanica.
Google Scholar

Górski J. (2020), Ballada o dziewczynie. Z Ewą Frysztak rozmawia Janusz Górski, Wydawnictwo Karakter, Kraków.
Google Scholar

Grabowski T. (red.) (1998), Śląska szkoła plakatu, Urząd Miasta Katowice, Katowice.
Google Scholar

Kałwa D. (2015), Emancypacja kobiet po polsku, „Znak” https://www.miesiecznik.znak.com.pl/7222015dobrochna-kalwaemancypacja-kobiet-po-polsku/ (dostęp: 1.09.2021).
Google Scholar

Knorowski M. (2009), Polska szkoła plakatu – rzecz o wolności myślenia i szczególnym rodzaju synergii, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”: Krzyk ulicy – krzyk pokoleń. Mistrzowie i adepci polskiego plakatu, t. XXXVII, red. K. Kulpińska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Google Scholar

Kolesár Z., Mrowczyk J. (2018), Historia projektowania graficznego, przeł. J. Goszczyńska, Wydawnictwo Karakter, Kraków.
Google Scholar

Krajewski R. (1973), Maria Ihnatowicz, „Film”, nr 6, s. 24.
Google Scholar

Krystyna Janiszewska (2005), „Gazeta Wyborcza”, 24 sierpnia 2005 r. https://wyborcza.pl/7,76842,2883016.html (dostęp: 20.09.2021).
Google Scholar

Kuźma I.B., Pietrzak E.B. (2020), Herstoryczne porządki. Konflikt czy pluralizacja pamięci?, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej”, z. 2, s. 227–251 https://doi.org/10.36874/RIESW.2020.2.11
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2020.2.11

Lenica J. (1950), Olga Siemaszko, „Graphis”, nr 32, s. 348–359 https://magazines.iaddb.org/issue/GR/1950-09-01/edition/32/page/64?query= (dostęp: 7.02.2022).
Google Scholar

Mrowczyk J. (red.) (2015), VeryGraphic. Polish Designers of the 20th Century, przeł. R. Bialy, Adam Mickiewicz Institute, Warszawa.
Google Scholar

Nochlin L. (1971), Why Have There Been No Great Women Artists?, „ARTnews”, January, nr 9 (polskie tłumaczenie: Dlaczego nie było wielkich artystek?, przeł. B. Limanowska, „OŚKa” 1999, nr 3, s. 52–56).
Google Scholar

Palaczyńska B. (1978), Małe i duże marzenia laureatki Grand Prix plakatu, „Echo Krakowa”, nr 124, s. 7.
Google Scholar

Paszkiewicz-Sokołowska J. (1976), Bożena Jankowska: plakat mówi głośniej i dalej, „Zwierciadło”, nr 26, s. 4–5.
Google Scholar

Piotrowski M. (1973), Olga Siemaszko, „Graphis”, nr 162, s. 282–289.
Google Scholar

Schubert Z. (2008), Mistrzowie plakatu i ich uczniowie, Przedsiębiorstwo Wydawnicze Rzeczpospolita, Warszawa.
Google Scholar

Słownik Artystów Plastyków Okręgu Warszawskiego ZPAP: 1945–1970 (1972), Okręg Warszawski ZPAP, Warszawa.
Google Scholar

Titkow A. (2001), Kobiety. Feminizm. Demokracja, [w:] E. Hałas (red.), Rozumienie zmian społecznych, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
Google Scholar

Toniak E. (2008), Olbrzymki. Kobiety i socrealizm, Korporacja Ha!art, Kraków.
Google Scholar

Warda M. (red.) (2019), 123 polskie plakaty, które warto znać, katalog wystawy, Muzeum Plakatu w Wilanowie, Stowarzyszenie Twórców Grafiki Użytkowej, Warszawa.
Google Scholar

Zieliński F. (1993), Społeczne i polityczne ramy plakatu PRL, [w:] K. Dydo (red.), Sto lat polskiej sztuki plakatu, Biuro Wystaw Artystycznych, Kraków.
Google Scholar

Zieliński F. (1994), The Rise and Fall of Governmental Patronage of Art: a sociologist’s case study of the Polish poster between 1945 and 1990, „International Sociology” t. 9, nr 1, s. 29–41 https://doi.org/10.1177/026858094009001003
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/026858094009001003

Zieliński F. (2003), Czy polski plakat był medium komunizmu?, [w:] J. Aulich, M. Sylvestrová (red.), Znameni Doby/Signs of the Times. Culture, Politics and Society in Central and Eastern Europe 1945–2000, Manchester Metropolitan University & Moravian Gallery, Brno 2003.
Google Scholar

Zieliński F. (2009), Plakat polski po II wojnie – dwa pierwsze pokolenia, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”: Krzyk ulicy – krzyk pokoleń. Mistrzowie i adepci polskiego plakatu, t. XXXVII, red. K. Kulpińska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Google Scholar

Żukowska D. (2021), Kobiety dizajnu, rozmowę przepr. M. Kierzek https://www.kobietydizajnu.pl/wywiad (dostęp: 20.09.2021).
Google Scholar

Łódzka szkoła plakatu w opozycji do propagandy reklamy i kultury na plakatach z okresu PRL https://bcul.lib.uni.lodz.pl//dlibra/metadatasearch?action=AdvancedSearchAction&type=-3&val1 (dostęp: 1.08.2021).
Google Scholar

Matul K., Polska szkoła plakatu – od sztuki masowej do dzieła sztuki, „Teologia Polityczna” (numer tematyczny poświęcony Polskiej Szkole Plakatu) 2019, 11 czerwca, https://teologiapolityczna.pl/polska-szkola-plakatu (dostęp: 30.08.2021).
Google Scholar