Ku nowemu paradygmatowi dostępności – znaczenie uniwersalnego projektowania i technologii wspomagających

Jakub Niedbalski; Joanna Sztobryn-Giercuszkiewicz; Dorota Żuchowska-Skiba

doi:10.18778/0208-600X.92.01

Autor

Jakub Niedbalski Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Organizacji i Zarządzania https://orcid.org/0000-0002-2803-7628
Joanna Sztobryn-Giercuszkiewicz Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Socjologii Stosowanej i Pracy Socjalnej https://orcid.org/0000-0002-2148-4345
Dorota Żuchowska-Skiba AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Humanistyczny, Katedra Studiów nad Społeczeństwem i Technologią https://orcid.org/0000-0002-8198-9900

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.92.01

Słowa kluczowe:

uniwersalne projektowanie, technologie wspomagające, dostępność, projektowanie, empowerment

Abstrakt

Współczesne technologie odgrywają kluczową rolę w zmianie paradygmatu postrzegania niepełnosprawności i pozycji osób z niepełnosprawnościami w społeczeństwie. Narzędzia, takie jak sztuczna inteligencja (AI), rzeczywistość wirtualna (VR) oraz technologie open-source umożliwiają niespotykaną wcześniej dostępność do edukacji, rynku pracy i przestrzeni społecznej. Uniwersalne projektowanie staje się fundamentem tworzenia inkluzyjnych środowisk, które odpowiadają na różnorodne potrzeby użytkowników.

Jednak brak uwzględnienia zasad dostępności w procesie projektowania lub niewłaściwe zastosowanie technologii mogą prowadzić do marginalizacji, wykluczenia i utrwalania negatywnych stereotypów. Kluczowym wyzwaniem jest więc integracja uniwersalnego projektowania z nowoczesnymi technologiami wspomagającymi, by wspierać niezależność, budowanie tożsamości oraz integrację społeczną osób z niepełnosprawnościami.

W artykułach składających się na ten numer tematyczny analizowane są innowacyjne podejścia i rozwiązania technologiczne, które redefiniują pojęcie dostępności. Pokazano w nich, jak technologie mogą być narzędziem empowermentu, podkreślając ich potencjał w tworzeniu bardziej inkluzyjnego świata.

Bibliografia

Agree E. (2014), The potential for technology to enhance independence for those aging with a disability, „Disability and Health Journal”, t. 7, nr 1 Suppl, s. 33–39. https://doi.org/10.1016/j.dhjo.2013.09.004
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.dhjo.2013.09.004

Ariza J.Á., Pearce J.M. (2022), Low-cost assistive technologies for disabled people using open-source hardware and software: A systematic literature review, „IEEE Access”, nr 10, s. 124894–124927.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1109/ACCESS.2022.3221449

Busch M., Pongratz K., Dörner O., Sieger I. (2024), Participative co-design for inclusive AI: Challenges and initial steps for the development of inclusive voice user interfaces, [w:] Mensch und Computer 2024-Workshopband, s. 18410–18420.
Google Scholar

Całek G., Niedbalski J., Racław M., Żuchowska-Skiba D. (2021), Nowe technologie i niepełnosprawność, [w:] G. Całek, J. Niedbalski, M. Racław, D. Żuchowska-Skiba (red.), Wirtualizacja życia osób z niepełnosprawnością, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 7–16.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8220-739-2.01

Dobransky K., Hargittai E. (2021), The closing skills gap: Revisiting the digital disability divide, [w:] E. Hargittai (red.), Handbook of Digital Inequality, Edward Elgar Publishing, s. 274–282.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4337/9781788116572.00026

Enríquez J.G., Soria Morillo L.M., García-García J.A., Álvarez-García J.A. (2023), Two decades of assistive technologies to empower people with disability: A systematic mapping study, „Disability and Rehabilitation: Assistive Technology”, s. 1–18. https://doi.org/10.1080/17483107.2023.2263504
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/17483107.2023.2263504

Foley A., Ferri B.A. (2012), Technology for people, not disabilities: Ensuring access and inclusion, „Journal of Research in Special Educational Needs”, t. 12(4), s. 192–200. https://doi.org/10.1111/j.1471-3802.2011.01230
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1471-3802.2011.01230.x

Geman O., Sanei S., Costin H.N. (2015), Challenges and trends in ambient assisted living and intelligent tools for disabled and elderly people, [w:] Proceedings of the 2015 International Workshop on Computational Intelligence for Multimedia Understanding (IWCIM), IEEE, Prague, Czech Republic, s. 1–5.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1109/IWCIM.2015.7347088

Gutowska A., Sztobryn-Giercuszkiewicz J. (2021), Diagnoza kształcenia zdalnego wśród studentów i doktorantów z niepełnosprawnościami w sytuacji pandemii COVID-19 – wybrane zagadnienia raportu z badań, [w:] G. Całek, J. Niedbalski, M. Racław, D. Żuchowska-Skiba (red.), Wirtualizacja życia osób z niepełnosprawnością, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 167–194.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8220-739-2.10

Iliya A., Ononiwu C.G. (2020), Mechanisms for mobile phone use in empowerment, „The Electronic Journal of Information Systems in Developing Countries”, t. 87(2), e12158.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/isd2.12158

Jeetah R. (2022), Making the case for disability innovation: Opportunity at concrete change for the disabled community, „Open Journal of Social Sciences”, t. 10(2), s. 70–80. https://doi.org/10.4236/jss.2022.102007
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4236/jss.2022.102007

Khetarpal A. (2014), Information and Communication Technology (ICT) and disability, „Review of Market Integration”, t. 6(1), s. 96–113. https://doi.org/10.1177/0974929214560117
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0974929214560117

Lancioni G., Belardinelli M.O., Singh N.N., O’Reilly M.F., Sigafoos J., Alberti G. (2019), Recent technology-aided programs to support adaptive responses, functional activities, and leisure and communication in people with significant disabilities, „Frontiers in Neurology”. https://doi.org/10.3389/fneur.2019.00296
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3389/fneur.2019.00643

Lancioni G.E., Singh N.N., O’Reilly M.F., Sigafoos J., Alberti G., Fiore A. (2022), People with intellectual and multiple disabilities access leisure, communication, and daily activities via a new technology-aided program, „Frontiers in Psychology”, t. 13. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.856182
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.994416

Lee H., Park Y.R., Kim H., Kang N.Y., Oh G., Jang I., Lee E. (2020), Discrepancies in demand of Internet of Things services among older people and people with disabilities, their caregivers, and health care providers: Face-to-face survey study, „Journal of Medical Internet Research”, t. 22(4):e16614. https://doi.org/10.2196/16614
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2196/16614

Morris M. (2020), AI and accessibility: A discussion of ethical considerations, „Communications of the ACM”, t. 63, nr 6. https://doi.org/10.1145/3356727
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1145/3356727

Namoun A., Tufail A., Nawas W., BenRhouma O., Alshanqiti A. (2023), A systematic literature review on service composition for people with disabilities: Taxonomies, solutions, and open research challenges, „Computational Intelligence and Neuroscience”, t. 2023, 5934548. https://doi.org/10.1155/2023/5934548
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1155/2023/5934548

Scanlan J. (2022), ICT integration for enhanced productivity in disabled populations, „Accessibility and Technology Progress”, t. 11(1), s. 44–58.
Google Scholar

Schreuer N., Weiss P.L.T. (2012), Virtual technologies and empowerment of users of rehabilitation, [w:] A. Krüger, T. Kuflik (red.), Ubiquitous Display Environments. Cognitive Technologies, Springer, Berlin, s. 213–228. https://doi.org/10.1007/978-3-642-27663-7_13
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-642-27663-7_13

Shahbudin N.S., Jamil R. (2024), Technology empowerment in disability employment: A bibliometric and systematic review, „Journal of Enabling Technologies”, t. 18(2/3), s. 91–106. https://doi.org/10.1108/JET-01-2024-0009
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1108/JET-01-2024-0009

Sheldon A. (2003), Changing technology, [w:] J. Swain, S. French, C. Barnes, C. Thomas (red.), Disabling Barriers – Enabling Environments, Sage, s. 155–160.
Google Scholar

Smith P., Smith L. (2021), Artificial intelligence and disability: Too much promise, yet too little substance?, „AI and Ethics”, t. 1, nr 1, s. 81–86.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s43681-020-00004-5

Żuchowska-Skiba D. (2021), Wykluczenie cyfrowe osób z niepełnosprawnościami – perspektywy badawcze, [w:] G. Całek, J. Niedbalski, D. Żuchowska-Skiba (red.), Jak badać zjawisko niepełnosprawności. Szanse i zagrożenia założeń teoretycznych i metodologicznych studiów nad niepełnosprawnością, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 195–211.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8142-757-9.13