"Historiae" Grzegorza z Tours jako źródło informacji o diecie mieszkańców VI-wiecznej Galii

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.20.01.01

Słowa kluczowe:

historia, historia jedzenia, Grzegorz z Tours, Galia

Abstrakt

Artykuł skupia się na przedstawieniu fragmentów głównego dzieła historycznego napisanego przez Grzegorza, biskupa Tours, w których mowa jest o pożywieniu i napojach w diecie współczesnych mu mieszkańców Galii. Autor poświęcił najwięcej miejsca jadłospisowi elity państwa Franków: rodzin królewskich, biskupów i świeckich możnych. Prócz tego podał garść informacji o tym, czym żywili się ludzie stroniący w imię poświęcenia dla Boga od uciech stołu. Dieta pozostałych ludzi interesowała go tylko, gdy dotyczyło to skrajnych zachowań w obliczu klęski głodu.

Przekaz zawarty w Historiae został przez nas ukazany na tle fragmentów innych źródeł z epoki późnego antyku i wczesnego średniowiecza, które przybliżają gastronomiczne realia tamtych czasów i stanowią odniesienie dla wiadomości podanych przez Grzegorza z Tours. Duże znaczenie miał tu korpus pism medycznych autorstwa Galena, Orybazjusza, Aecjusza oraz szczególnie bliskiego geograficznie i czasowo Grzegorzowi Antimusa. Ważne były też pisma Sydoniusza Apolinarego i Wenancjusza Fortunata. Pozostałe źródła (patrystyczne, kulinarne, historiograficzne etc.) miały dla nas mniejsze znaczenie, choć uzupełniały rekonstruowaną w artykule rzeczywistość.

Na podstawie analizy wykorzystanych dzieł można wysnuć wniosek, że mimo głębokich, wielowymiarowych przemian, jakie nastąpiły między V a VI stuleciem na terenach określanych jako Galia, w wyżywieniu zamieszkujących je ludzi nie zaszły większe zmiany. Zasób produktów (zarówno tych, dostępnych elitom, jak i reszcie społeczeństwa), uzyskiwanych z nich potraw i zwyczajów żywieniowych pozostał bardzo zbliżony. Nie oznacza to, że ludność germańska nie wpłynęła w żaden sposób na kulturę żywieniową VI-wiecznej Galii. Źródła potwierdzają ślady takiego wpływu, jednak w tej dziedzinie życia nie był on wielki. Na podstawie zachowanych traktatów – a Historiae Grzegorza z Tours są jednym z kluczowych świadectw tego zjawiska – można więc mówić o przetrwaniu (i dalszym trwaniu) późnoantycznych tradycji kulinarnych w państwie Franków.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogramy autorów

Krzysztof Jagusiak - Uniwersytet Łódzki

Dr Krzysztof Jagusiak – od 2011 r. zatrudniony w Centrum Ceraneum, związany z Katedrą Historii Bizancjum UŁ, gdzie pod kierunkiem prof. Macieja Kokoszki napisał doktorat (2015) poświęcony spożyciu zbóż i ich zastosowaniu w medycynie grecko-rzymskiej i wczesnobizantyńskiej.

Zainteresowania naukowe: różne aspekty gastronomii i medycyny pomiędzy I a VII w. n.e., w tym ustalenie roli warzyw w kuchni i lecznictwie, enologia, analiza przekazów autorów chrześcijańskich na temat jedzenia.

 

Jolanta Dybała - Uniwersytet Łódzki

Dr Jolanta Dybała – doktor nauk humanistycznych w zakresie historii. W 2011 r. na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego obroniła rozprawę doktorską pt. Ideał kobiety w greckiej literaturze patrystycznej IV i początku V wieku (w świetle pism kapadockich Ojców Kościoła i Jana Chryzostoma). Pracuje w Wydawnictwie Uniwersytetu Łódzkiego.

Zainteresowania naukowe: problematyka kobieca w okresie antyku oraz zagadnienia związane z dietą w pismach autorów wczesnochrześcijańskich.

 

Maciej Kokoszko - Uniwersytet Łódzki

Prof. dr hab. Maciej Kokoszko – historyk i filolog klasyczny zatrudniony w Katedrze Historii Bizancjum Instytutu Historii, na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego.

Zainteresowania naukowe: historia starożytna i dzieje Bizancjum, zwłaszcza historia wyżywienia i medycyny antycznej (szczególnie dorobek dietetyki i farmakologii do VII w. n.e.).

 

Bibliografia

Aetii Amideni libri medicinales I–VIII, ed. A. Olivieri, Lipsiae–Berolini 1935–1950.
Google Scholar

Anthimus, De observatio ciborum, ed. S.H. Weber, Leiden 1924.
Google Scholar

Apicius. A critical edition with an introduction and an English translation of the Latin recipe text Apicius, eds Ch. Grocock, S. Grainger, Blackawton–Totnes 2006.
Google Scholar

Athenaei Naucratitae deipnosophistarum libri XV, rec. G. Keibel, vol. I–III, Lipsiae–Berolini 1887–1890.
Google Scholar

C. Iuli Commentarii Rerum in Gallia Gestarum VII A. Hirti Commentarius VII, ed. T. Rice Holmes, Oxonii 1914.
Google Scholar

C. Sollii Apollinaris Sidonii carmina, [w:] Patrologiae cursus completus, series latina, ed. J.-P. Migne, vol. LVIII, Paris 1862, s. 639–748.
Google Scholar

C. Sollii Apollinaris Sidonii epistulae, [w:] Patrologiae cursus completus, series latina, ed. J.-P. Migne, vol. LVIII, Paris 1862, s. 443–639.
Google Scholar

Dio Cassius, Roman history, ed. E. Cary, Cambridge, Mass. 1914.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.dio_cassius-roman_history.1914

Dioscuridis peri haplon farmakon, [w:] Pedanii Dioscuridis Anazarbei de materia medica libri quinque, ed. M. Wellmann, vol. III, Berolini 1914, s. 149–326.
Google Scholar

Frontinus, Strategems, [w:] Frontinus, Strategems. Aqueducts of Rome, ed. C.E. Bennett, Cambridge, Mass. 1925, s. 1–329.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.frontinus-aqueducts_rome.1925

Galeni de alimentorum facultatibus libri III, [w:] Claudii Galeni opera omnia, ed. C.G. Kühn, vol. VI, Lipsiae 1823, s. 453–748.
Google Scholar

Geoponica sive Cassiani Bassi Scholastici de re rustica eclogae, rec. H. Beckh, Lipsiae 1895.
Google Scholar

Gregorii Turonensis Libri historiarum X, eds B. Krusch, W. Levinson, Hannover 1884.
Google Scholar

Joannis Cassiani Collationum, [w:] Patrologiae cursus completus, series latina, ed. J.-P. Minge, vol. XLIX, Paris 1846, s. 477–1328.
Google Scholar

M. Porci Catonis de agri cultura, rec. H. Keil, Lipsiae 1895.
Google Scholar

Oribasii collectionum medicarum reliquiae, ed. I. Raeder, vol. I–IV, Lipsiae–Berolini 1928–1933.
Google Scholar

P. Cornelius Tacitus, Germania. Publiusz Korneliusz Tacyt, Germania, przekł. T. Płóciennik, Poznań 2008.
Google Scholar

Paulus Aegineta, ed. I.L. Heiberg, vol. I–II, Lipsiae–Berolini 1921–1924.
Google Scholar

Pedanii Dioscuridis Anazarbei de materia medica libri V, ed. M. Wellmann, vol. I–III, Berolini 1906–1914.
Google Scholar

Plutarch, Marcellus, [w:] Plutarch, Lives, ed. B. Perrin, vol. V, Cambridge, Mass. 1917, s. 436–523.
Google Scholar

Polibius, The histories, ed. W.R. Paton, vol. I, Cambridge, Mass. 1998.
Google Scholar

Procopius with an English translation, transl. H.B. Dewing, vol. I–VI, London–New York 1914–1928.
Google Scholar

S. Pater Benedictus, Regula, [w:] Patrologiae cursus completus, series latina, vol. LXVI ed. J.-P. Migne, Paris 1847, s. 215–932.
Google Scholar

Sancti Georgii Florentii Gregorii episcopus libri miraculorum, [w:] Patrologiae cursus completus, series latina, ed. J.-P. Migne, vol. LXXI, Paris 1849, s. 705–828.
Google Scholar

Suetonius’ The lives of the twelve caesars, ed. J.C. Rolfe, London 1913–1914.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.suetonius-lives_caesars_book_vi_nero.1914

Vegetius, Epitome of military art, transl. N.P. Milner, Liverpool 2001.
Google Scholar

Venanti Fortunati carmina, [w:] Venanti Honori Clementiani Fortunati presbyteri italici opera pedestria, rec. F. Leo, Berolini 1881, s. 1–292.
Google Scholar

Venanti Fortunati vitae sancte Redegundis, [w:] Venanti Honori Clementiani Fortunati presbyteri italici opera pedestria, rec. B. Krusch, Berolini 1885, s. 38–49.
Google Scholar

Adamson M.W., Food in medieval times, Westport–London 2004.
Google Scholar

Alcock J.P., Food in the ancient world, Westport–London 2006.
Google Scholar

Anagnostakis I., Byzantine diet and cuisine. In between ancient and modern gastronomy, [w:] Flavours and delights. Tastes and pleasures of ancient and Byzantine cuisine, ed. I. Anagnostakis, Athens 2013, s. 43–63.
Google Scholar

Bailey L., “These Are Not Men”: Sex and Drink in the Sermons of Caesarius of Arles, „Journal of Early Christian Studies” 2007, vol. XV, No. 1, s. 23–43.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1353/earl.2007.0011

Caseau B., Nourritures terrestres, nourritoures célestes. La culture alimentaire à Byzance, Paris 2015.
Google Scholar

Dalby A., Food in the ancient world from A to Z, London–New York 2003.
Google Scholar

Dembińska M., Diet: A comparison of food consumption between some eastern and western monasteries in the 4th–12th centuries, „Byzantion” 1985, vol. LV, s. 431–462.
Google Scholar

Dominé A., Supp E., Sautter U., Faßbender W., Burgundia, [w:] Wino, ed. A. Dominé, przekł. Z. Zawadzki, Ożarów Mazowiecki 2008, s. 180–209.
Google Scholar

Goffart W., The Narrators of Barbarian History (A.D. 550–800). Jordanes, Gregory of Tours, Bede and Paul the Deacon, Princeton 1988.
Google Scholar

Heinzelmann M., Gregory of Tours. History and Society in the Sixth Century, trans. Ch. Carroll, Cambridge–New York 2006.
Google Scholar

Heinzelmann M., Gregory of Tours. The Elements of a Biography, [w:] A Companion to Gregory of Tours, ed. A.C. Murray, Boston 2015, s. 5–34.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789004307001_003

Hen Y., Food and drink in Merovingian Gaul, [w:] Tätigkeitsfelder und Erfahrungshorizonte des ländlichen Menschen in der frühmittelalterlichen Grundherrschaft (bis ca. 1000). Festschrift für Dieter Hägermann zum 65. Geburstag, hrsg. B. Kasten, Stuttgart 2006, s. 99–110.
Google Scholar

James E., Introduction, [w:] Gregory of Tours, Life of the Fathers, trans. E. James, Liverpool 1991, Translated Texts for Historians, 1, s. IX–XXV.
Google Scholar

Kokoszko M., Jagusiak K., Rzeźnicka Z., Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. 1 (Zboża i produkty zbożowe w źródłach medycznych antyku i wczesnego Bizancjum [II–VII w.]), Łódź 2014.
Google Scholar

Lawrence C.H., Medieval monasticism. Forms of religious life in Western Europe in the Middle Ages, London–New York 1992.
Google Scholar

Leclercq H., Grégoire de Tours, [w:] Dictionnaire d’archéologie chrétienne et de liturgie, t. VI, p. 2, Paris 1925, k. 1711–1753.
Google Scholar

Mayerson P., The wine and vineyards of Gaza in the Byzantine period, „Bulletin of the American Schools of Oriental Research” 1985, No. 257, s. 75–80.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/1356820

Morrison C., Sodini J.-P., The sixth-century economy, [w:] The economic history of Byzantium, ed. A. Laiou, vol. II, Washington 2002, s. 171–220.
Google Scholar

Murray A.C., The Composition of the Histories of Gregory of Tours and Its Bearing on the Political Narrative, [w:] A Companion to Gregory of Tours, ed. A.C. Murray, Boston 2015, s. 61–101.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789004307001_005

Nadeau R., Body and soul, [w:] A cultural history of food in antiquity, ed. P. Erdkamp, London–New York 2016, s. 145–162.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5040/9781350044562-ch-008

Nocoń A., Jan Kasjan, Kraków 2004.
Google Scholar

Rodzińska-Nowak J., Gospodarka żywnościowa ludności kultury przeworskiej, Kraków 2012.
Google Scholar

Rzeźnicka Z., Kokoszko M., Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. 3 (Ab ovo ad γάλα. Jajka, mleko i produkty mleczne w medycynie i w sztuce kulinarnej [I–VII w.]), Łódź 2016.
Google Scholar

Shanzer D., Bishops, letters, fast, food, and feast in later Roman Gaul, [w:] Society and culture in late antique Gaul. Revisiting the sources, eds. R.W. Mathisen, D. Shanzer, Aldershot 2001, s. 217–236.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781315242828-13

Sikorski D.A., Wstęp, [w:] Grzegorz z Tours, Historie. Historia Franków, przekł. K. Liman, T. Richter, Kraków 2002, s. 7–44.
Google Scholar

Stewart C., Kasjan mnich, przekł. T. Lubowiecka, Kraków 2004.
Google Scholar

Teall J.L., The grain supply of the Byzantine Empire, 330–1025, „Dumbarton Oaks Papers” 1959, vol. XIII, s. 87–139.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/1291130

Thurmond D., From vines to wines in classical Rome. A handbook of viticulture and oenology in Rome and the Roman West, Leiden–Boston 2017.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789004334595

Unwin T., Wine and the vine: An historical geography of viticulture and the wine trade, London–New York 2005.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203013267

Wilkins J.M., Hill S., Food in the ancient world, Malden–Oxford 2006.
Google Scholar

Wood I., Gregory of Tours, Bangor 1994.
Google Scholar

Zohary D., Hopf M., Domestication of plants in the Old World. The origin and spread of cultivated plants in West Asia, Europe and in the Nile Valley, Oxford 1993.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2021-08-18

Jak cytować

Jagusiak, K., Dybała, J., & Kokoszko, M. (2021). "Historiae" Grzegorza z Tours jako źródło informacji o diecie mieszkańców VI-wiecznej Galii. Przegląd Nauk Historycznych, 20(1), 7–26. https://doi.org/10.18778/1644-857X.20.01.01

Numer

Dział

ARTYKUŁY, STUDIA I ROZPRAWY / ARTICLES, STUDIES AND DISSERTATIONS

Inne teksty tego samego autora