Wino, ciemierzyca i mirra albo o lekarzach i ich pacjentach. Analiza fragmentu V księgi „De materia medica” Dioskurydesa
DOI:
https://doi.org/10.18778/1644-857X.18.02.01Słowa kluczowe:
historia, historia medycyny, historia jedzenia, Dioskurydes, wino w medycynie antyku, mirra w medycynie antyku, ciemierzyca w medycynie antyku, wino z mirrą, antyczna enologiaAbstrakt
Artykuł stanowi analizę fragmentu piątej księgi traktatu De materia medica spisanego w I w. n.e. przez Dioskurydesa, wybitnego znawcę substancji leczniczych. Autorzy omawiają w nim passus z rozdziału poświęconego winom o działaniu terapeutycznym z dodatkiem ciemierzycy przez pryzmat ingrediencji wykorzystywanych do aromatyzowania poszczególnych trunków. Zwracają uwagę, że dobór tych ostatnich uzależniony był nie tylko od właściwości leczniczych, lecz także od sytuacji materialnej pacjenta.
Informacje te stają się punktem wyjścia do rozważań na temat roli wina w antycznej praktyce medycznej. Autorzy zauważają, że mogło być ono wzbogacane powszechnie dostępnymi dodatkami lub ingrediencjami importowanymi z odległych krain. Wśród tych ostatnich szczególną uwagę poświęcają mirrze. Dodatek tej egzotycznej i kosztownej żywicy sprawiał bowiem, że wspomniany napitek cieszył się w antyku szczególnym uznaniem zarówno ze względu na wyjątkowe walory smakowe, jak i działanie farmakologiczne.
Poprzez zestawienie receptur Autorzy zwracają uwagę na kilka kwestii dotyczących społeczeństwa obszaru basenu Morza Śródziemnego w epoce antyku. Po pierwsze, ukazują przekrój społeczny pacjentów Dioskurydesa. Po drugie, obrazują kompetencje lekarza jako osoby umiejętnie dostosowującej poszczególne medykamenty do możliwości finansowych chorych. Po trzecie, uzasadniają powszechność i popularność zagadnień związanych z medycyną w ówczesnym społeczeństwie. W końcu udowadniają, że traktaty medyczne mogą stanowić cenne źródło w badaniach nad historią gospodarczą i społeczną starożytności.
Pobrania
Bibliografia
Aetii Amideni libri medicinales I–VIII, ed. A. Olivieri, Lipsiae–Berolini 1935–1950.
Google Scholar
Athenaei Naucratitae dipnosophistarum libri XV, rec. G. Kaibel, vol. I–III, Lipsiae– Berolini 1887–1890.
Google Scholar
De diaeta in morbis acutis, [w:] Oeuvres completes d’Hippocrate, ed. É. Littré, vol. II, Amsterdam 1961.
Google Scholar
Pedanii Dioscuridis Anazarbei de materia medica libri V, ed. M. Wellmann, vol. I–III, Berolini 1906–1914.
Google Scholar
Edictum Diocletiani et Collegarum de pretiis rerum venalium, ed. M. Giacchero, vol. I–II, Genova 1974.
Google Scholar
Galeni de alimentorum facultatibus libri III, [w:] Claudii Galeni opera omnia, ed. C.G. Kühn, vol. VI, Lipsiae 1823.
Google Scholar
Galeni de compositione medicamentorum per genera libri VII, [w:] Claudii Galeni opera omnia, ed. C.G. Kühn, vol. XIII, Lipsiae 1827.
Google Scholar
Galeni de compositione medicamentorum secundum locos libri X, [w:] Claudii Galeni opera omnia, ed. C.G. Kühn, vol. XII–XIII, Lipsiae 1826–1827.
Google Scholar
Galeni de rebus boni malique suci libellus, ed. G. Helmreich (Corpus medicorum Graecorum, vol. V, 4, 2), Lipsiae 1923.
Google Scholar
Galeni de simplicium medicamentorum temperamentis ac facultatibus libri XI, [w:] Claudii Galeni opera omnia, ed. C.G. Kühn, vol. XI–XII, Lipsiae 1826–1827.
Google Scholar
Geoponica sive Cassiani Bassi Scholastici de re rustica eclogae, rec. H. Beckh, Lipsiae 1895.
Google Scholar
M. Porci Catonis de agri cultura, ed. H. Keil, Lipsiae 1895.
Google Scholar
Lucius Junius Moderatus Columella, On agriculture and trees in three volumes, transl. E.S. Forster, E.H. Heffner, vol. III, London–Cambridge, Mass. 1955.
Google Scholar
Oribasii collectionum medicarum reliquiae, ed. I. Raeder, vol. I–IV, Lipsiae–Berolini 1928–1933.
Google Scholar
Paulus Aegineta, ed. I.L. Heiberg, vol. I–II, Lipsiae–Berolini 1921–1924.
Google Scholar
T. Maccius Plautus, Pseudolus, [w:] Plauti comoediae, ed. F. Leo, vol. II, Berlin 1896.
Google Scholar
C. Plini Secundi naturalis historiae libri XXXVII, vol. I–VI, ed. C. Mayhoff, Lipsiae 1875–1906.
Google Scholar
Theophrastus, Enquiry into plants and minor works on odours and weather signs with an English translation in two volumes, transl. A. Hort, vol. II, London–New York 1916.
Google Scholar
Alessi R., Le vin dans les Épidémies d’Hippocrate, [w:] Vin et santé en Grèce Ancienne, Actes du Colloque organisé à l’Université de Rouen et à Paris (Université de Paris IV Sorbonne et ENS) par l’UPRESA 8062 du CNRS et l’URLLCA de l’Université de Rouen, 28–30 septembre 1998, eds J. Jouanna, L. Villard, Athènes 2002, s. 105–112.
Google Scholar
Anagnostakis I., Βυζαντινός οινικός πολιτισμός. Wine culture in Byzantium, Αθήνα/Athens 2008.
Google Scholar
André J., Le noms de plantes dans la Rome antique, Paris 1985.
Google Scholar
Arnould D., Du bon usage du vin chez Homère et dans la poésie archaïque, [w:] Vin et santé en Grèce Ancienne, Actes du Colloque organisé à l’Université de Rouen et à Paris (Université de Paris IV Sorbonne et ENS) par l’UPRESA 8062 du CNRS et l’URLLCA de l’Université de Rouen, 28–30 septembre 1998, eds J. Jouanna, L. Villard, Athènes 2002, s. 7–10.
Google Scholar
Beeston A.F.L., The Arabian aromatics trade in antiquity, [w:] Proceedings of the Seminar for Arabian Studies. A.F.L. Beeston at the Arabian Seminar and other papers, eds M.C.A. Macdonald, C.S. Philips, Oxford 2005, s. 53–64.
Google Scholar
Béguin D., Le vin médecin chez Galien, [w:] Vin et santé en Grèce Ancienne, Actes du Colloque organisé à l’Université de Rouen et à Paris (Université de Paris IV Sorbonne et ENS) par l’UPRESA 8062 du CNRS et l’URLLCA de l’Université de Rouen, 28–30 septembre 1998, eds J. Jouanna, L. Villard, Athènes 2002, s. 141–154.
Google Scholar
Boudon V., Un médecin oenophile: Galien et le vin de Falerne, [w:] Vin et santé en Grèce Ancienne, Actes du Colloque organisé à l’Université de Rouen et à Paris (Université de Paris IV Sorbonne et ENS) par l’UPRESA 8062 du CNRS et l’URLLCA de l’Université de Rouen, 28–30 septembre 1998, eds J. Jouanna, L. Villard, Athènes 2002, s. 155–163.
Google Scholar
Boulay T., Wine appreciation in ancient Greece, [w:] A companion to food in the ancient world, eds J. Wilkins, R. Nadeau, Chichester 2015, s. 273–282.
Google Scholar
Bresciani E., Incenso mirra e cinnammo. Prodotti esotici nella farmacopea egiziana antica, [w:] Profumi d’Arabia. Atti del Convegno, ed. A. Avanzini, Roma 1997, s. 449–459.
Google Scholar
Brun J.-P., Fernandez X., Parfums antiques: de l’archéologue au chimiste, Milano 2015.
Google Scholar
Costantini L., Costantini L.B., Le resine essenziali dall’Arabia meridionale. Incenso, mirra e balsamo, [w:] Aromatica. Essenze, profumi e spezie tra Oriente e Occidente. Roma, Museo Nazionale d’Arte Orientale, 7 maggio – 8 liuglio 2003, ed. E. de Rosa, Roma 2003, s. 59–63.
Google Scholar
D’Andréa J., Ancient herbs in the J. Paul Getty Museum Gardens, Malibu 1989.
Google Scholar
Dalby A., Dangerous tastes. The story of spices, London 2002.
Google Scholar
Dalby A., Food in the ancient world from A to Z, London–New York 2003.
Google Scholar
De Cleene M., Lejeune M.C., Compendium of symbolic and ritual plants in Europe, vol. II (Herbs), Ghent 2003.
Google Scholar
De Romanis F., Tus e murra: aromi sudarabici nella Roma arcaica, [w:] Profumi d’Arabia. Atti del Convegno, ed. A. Avanzini, Roma 1997, s. 221–230.
Google Scholar
Deichgräber K., Sextius Niger, [w:] Realencyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft, Supplementband V, Stuttgart 1931, kol. 971–972.
Google Scholar
Do Sameiro Barroso M., The hellebore, the plant beloved by the Greeks: the reasons behind a myth, „Vesalius” 2015, vol. XXI, No. 2, s. 30–37.
Google Scholar
Donahue J.F., Culinary and medicinal uses of wine and olive oil, [w:] A companion to science, technology, and medicine in ancient Greece and Rome, ed. G.L. Irby, vol. II. Malden, MA–Oxford–Chichester 2016, s. 605–617.
Google Scholar
Erard-Cerceau I., Végétaux, parfums, et parfumeurs à l’époque mycénienne, „Studi Micenei ed Egeo-Anatolici” 1990, t. XXVIII, s. 251–285.
Google Scholar
Fagan G.G., Bathing in public in the Roman world, Ann Arbor 1999.
Google Scholar
Fontaine M., Between two paradigms: Plautus, [w:] The Oxford handbook of Greek and Roman comedy, eds M. Fontaine, A.C. Scafuro, Oxford 2014, s. 516–537.
Google Scholar
Grivetti L.E., Wine: the food with two faces, [w:] The origins and ancient history of wine, eds P. McGovern, S.J. Flemming, S. Katz, Amsterdam 1996, s. 9–22.
Google Scholar
Groom N., Frankincense and myrrh. A study of the Arabian incense trade, London–New York 1981.
Google Scholar
Hansen D.U., Greek literature under Nero, [w:] A companion to the Neronian age, eds E. Buckley, M.T. Dinter, Chichester 2013, s. 302–313.
Google Scholar
Hardy G., Totelin L., Ancient botany, London–New York 2016.
Google Scholar
Heilmeyer M., Ancient herbs, London 2007.
Google Scholar
Hunter R., Koukouzika D., Food in Greek literature, [w:] A companion to food in the ancient world, eds J. Wilkins, R. Nadeau, Chichester 2015, s. 19–29.
Google Scholar
Irby-Massie G.L., Andreas of Karustos (ca 250 – 217 BCE), [w:] The encyclopedia of ancient natural scientists. The Greek tradition and its many heirs, eds P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 77–78.
Google Scholar
Jacques J.-M., Krateuas (100–60 BCE), [w:] The encyclopedia of ancient natural scientists. The Greek tradition and its many heirs, eds P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 491.
Google Scholar
Jouanna J., Le vin chez Arétée de Cappadoce, [w:] Vin et santé en Grèce Ancienne, Actes du Colloque organisé à l’Université de Rouen et à Paris (Université de Paris IV Sorbonne et ENS) par l’UPRESA 8062 du CNRS et l’URLLCA de l’Université de Rouen, 28–30 septembre 1998, eds J. Jouanna, L. Villard, Athènes 2002, s. 113–126.
Google Scholar
Jouanna J., Le vin et la médecine dans la Grèce ancienne, „Revue des Études Grecques” 1996, t. CIX, No. 2, s. 410–434 [= Jouanna J., Wine and medicine in ancient Greece, [w:] Greek medicine from Hippocrates to Galen; selected papers, ed. P. van der Eijk, transl. N. Allies, Leiden–Boston 2012, s. 173–193].
Google Scholar
Kokoszko M., Enologia Dioskuridesa, czyli kilka uwag na temat leczniczego działania wina, [w:] Historia panaceum: między marzeniem a oszustwem, red. W. Korpalska, W. Ślusarczyk, Bydgoszcz 2016, s. 49–62.
Google Scholar
Kokoszko M., Galaktologia terapeutyczna (γαλακτολογία ἰατρική) Galena zawarta w „De simplicium medicamentorum temperamentis ac facultatibus”, „Przegląd Nauk Historycznych” 2015, R. XIV, nr 2, s. 5–23.
Google Scholar
Kokoszko M., Nard (νάρδος; Nardostachys jatamansi [D. Don] DC) w wybranych źródłach greckich antyku i Bizancjum, [w:] Lek roślinny, t. VI (Rośliny w lecznictwie, w środowisku naturalnym i krajobrazie kulturowym), red. B. Płonka-Syroka, A. Syroka, Wrocław 2017, s. 31–51.
Google Scholar
Kokoszko M., Rzodkiew (Raphanus L) w wybranych źródłach antyku i Bizancjum, [w:] Lek roślinny, t. IV (Produkty pochodzenia roślinnego w lecznictwie, dietetyce, kosmetyce, ekonomice i kulturze popularnej), red. B. Płonka-Syroka, A. Syroka, Wrocław 2015, s. 15–33.
Google Scholar
Kokoszko M., Smaki Konstantynopola, [w:] Konstantynopol. Nowy Rzym. Miasto i ludzie w okresie wczesnobizantyńskim, red. M.J. Leszka, T. Wolińska, Warszawa 2011, s. 471–575.
Google Scholar
Kokoszko M., Dybała J., Medyczna nauka o mleku (γαλακτολογία ἰατρική) zawarta w „De medicina” Celsusa, „Przegląd Nauk Historycznych” 2016, R. XV, nr 2, s. 5–43.
Google Scholar
Kokoszko M., Dybała J., Milk in medical theory extant in Celsus’ „De medicina”, „Journal of Food Science and Engineering” 2016, vol. VI, No. 5, s. 267–279.
Google Scholar
Kokoszko M., Jagusiak K., Rzeźnicka Z., Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. 1 (Zboża i produkty zbożowe w źródłach medycznych antyku i wczesnego Bizancjum), Łódź 2014.
Google Scholar
Kokoszko M., Jagusiak K., Rzeźnicka Z., Dybała J., Pedanius Dioscorides’ remarks on milk properties, quality and processing technology, „Journal of Archaeological Science: Reports” 2018, vol. XIX, s. 982–986.
Google Scholar
Kokoszko M., Rzeźnicka Z., Malábathron (μαλάβαθρον). Kilka uwag o roli Cinnamomum tamala w kuchni i medycynie antyku i Bizancjum w okresie pomiędzy I a VII wiekiem, „Przegląd Nauk Historycznych” 2016, R. XV, nr 1, s. 5–42.
Google Scholar
La Penna A., Il vino di Orazio: nel modus e contro il modus, [w:] In vino veritas, eds O. Murray, M. Tecuşan, Oxford 1995, s. 266–282.
Google Scholar
La Penna A., Immortale Falernum. Il vino di Marziale e dei poeti latini del suo tempo, „Maia” 1999, vol. LI, No. 2, s. 163–181.
Google Scholar
López Salvá M., Efectos patológicos del vino en el Corpus Hippocraticum, [w:] Le normal et le pathologique dans la Collection hippocratique, Actes du Xème colloque international hippocratique, Nice, 6–8 octobre 1999, eds A. Thivel, A. Zucker, Nice 2002, s. 523–537.
Google Scholar
Lucas A., Notes on myrrh and stacte, „The Journal of Egyptian Archaeology” 1937, vol. XXIII, No. 1, s. 27–33.
Google Scholar
Mattern S.P., The prince of medicine: Galen in the Roman Empire, Oxford 2013.
Google Scholar
McGovern P.E., Ancient wine. The search for the origins of viniculture, Princeton 2003.
Google Scholar
Micalella D., Vino e amore: Ippocrate, „Antica medicina 20, Quaderni Urbinati di Cultura Classica” 1977, vol. XXIV, s. 151–155.
Google Scholar
Murphy T., C. Plinius Secundus of Novum Comum (43–79 CE), [w:] The encyclopedia of ancient natural scientists. The Greek tradition and its many heirs, eds P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 671–672.
Google Scholar
Nicolas B., Le vocabulaire de la parfumiere ancienne, [w:] Parfums et odeurs dans l’antiquité, éd. L. Bodiou, D. Frère, V. Mehl, Rennes 2009, s. 33–43.
Google Scholar
Nutton V., Ancient medicine, London–New York 2004.
Google Scholar
Raven J.E., Plants and plant lore in ancient Greece, Oxford 2000.
Google Scholar
Riddle J.M., Dioscorides on pharmacy and medicine, foreword J. Sarborough, Austin 1985.
Google Scholar
Rzeźnicka Z., Mirra w antycznej medycynie i kosmetyce na podstawie pism Dioskuridesa, [w:] Lek roślinny. Rośliny w lecznictwie, w środowisku naturalnym i w krajobrazie kulturowym, red. B. Płonka-Syroka, A. Syroka, t. VI, Wrocław 2017, s. 53–65.
Google Scholar
Rzeźnicka Z., Kokoszko M., Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. 3 (Ab ovo ad γάλα. Jajka, mleko i produkty mleczne w medycynie i w sztuce kulinarnej [I–VII w.]), Łódź 2016.
Google Scholar
Scarborough J., Asklēpiadēs of Bithunia (in Rome, ca 120 – 90 BCE), [w:] The encyclopedia of ancient natural scientists. The Greek tradition and its many heirs, eds P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 170–171.
Google Scholar
Scarborough J., Diodotos (Pharm.) (10–30 CE), [w:] The encyclopedia of ancient natural scientists. The Greek tradition and its many heirs, eds P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 250–251.
Google Scholar
Scarborough J., Dioskouridēs of Anazarbos (ca 40 – 80 CE), [w:] The encyclopedia of ancient natural scientists. The Greek tradition and its many heirs, eds P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 271.
Google Scholar
Scarborough J., Nikēratos (of Athens?) (10 – 40 CE), [w:] The encyclopedia of ancient natural scientists. The Greek tradition and its many heirs, eds P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 575–576.
Google Scholar
Scarborough J., Petrōnios Musa (ca 10 – 40 CE), [w:] The encyclopedia of ancient natural scientists. The Greek tradition and its many heirs, eds P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 639.
Google Scholar
Scarborough J., Sextius Niger (30 – 50 CE), [w:] The encyclopedia of ancient natural scientists. The Greek tradition and its many heirs, eds P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 738–739.
Google Scholar
Scarborough J., Themisōn of Laodikeia (Syria) (ca 90 – 40 BCE), [w:] The encyclopedia of ancient natural scientists. The Greek tradition and its many heirs, eds P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 782–783.
Google Scholar
Scarborough J., Nutton V., The preface of Dioscorides’ Materia medica: introduction, translation, and commentary, „Transactions and Studies of the College of Physicians of Philadelphia” 1982, vol. IV, No. 3, s. 187–227.
Google Scholar
Squillace G., Le lacrime di Mirra. Miti e luoghi dei profumi nel mondo antico, Bologna 2015.
Google Scholar
Stok F., Hērakleidēs of Taras (Med.) (95–55 BCE), [w:] The encyclopedia of ancient natural scientists. The Greek tradition and its many heirs, eds P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 370–371.
Google Scholar
Thibodeau Ph., M. Porcius Cato of Tusculum (185–149 BCE), [w:] The encyclopedia of ancient natural scientists. The Greek tradition and its many heirs, eds P. Keyser, G.L. Irby-Massie, Milton Park–New York 2008, s. 686–688.
Google Scholar
Thulin M., Claeson P., The botanical origin of scented myrrh (Bissabol or Habak Hadi), „Economic Botany” 1991, vol. XLV, No. 4, s. 487–494.
Google Scholar
Thurmond D.L., From vines to wines in classical Rome. A handbook of viniculture and oenology in Rome and the Roman West, Leiden–Boston 2017.
Google Scholar
Touzé R., Les matières perfumières employées dans la confection des hulles, onguents et pouderes parfumée en Grèce ancienne, [w:] Parfums et odeurs dans l’antiquité, éd. L. Bodiou, D. Frère, V. Mehl, Rennes 2009, s. 45–59.
Google Scholar
Tucker A.O., Frankincense and myrrh, „Economic Botany” 1986, vol. XL, No. 4, s. 425–433.
Google Scholar
Van Beek G.W., Frankincense and myrrh, „The Biblical Archaeologist” 1960, vol. XXIII, No. 3, s. 69–95.
Google Scholar
Van Beek G.W., Frankincense and myrrh in ancient South Arabia, „Journal of the American Oriental Society” 1958, vol. LXXVIII, No. 3, s. 141–152.
Google Scholar
Villard L., Le vin et les femmes: un text méconnu de la collection hippocratique, „Revue des Études Grecques” 1997, t. CX, s. 362–380.
Google Scholar
Villard L., Tant de vin pour soigner les femmes, [w:] Aspetti della terapia nel Corpus Hippocraticum. Atti del IXe Colloque international hippocratique (Pisa, 25–29 settembre 1996), eds I. Garofalo, A. Lami, D. Manetti, A. Roselli, Firenze 1999, s. 219–234.
Google Scholar
Wellmann M., Dioscurides 12, [w:] Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, hrgs. G. Wissowa, Halbband V, Stuttgart 1905, kol. 1131–1142.
Google Scholar
Wellmann M., Sextius Niger, eine Quellenuntersuchung zu Dioscorides, „Hermes” 1889, Bd. XXIV, H. 4, s. 530–569.
Google Scholar
Wilkinson A., The gardens in ancient Egypt, London 1998.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
