Przegląd Nauk Historycznych

Prześladowanie chrześcijan w czasach panowania cesarza Licyniusza

2023-12-20T07:28:51+01:00

Licyniusz był władcą, który zmieniał swój stosunek do chrześcijan. Najpierw zagwarantował im wolność wyznania, następnie prześladował ich. Celem artykułu jest analiza tego, co na temat tych prześladowań mówią źródła powstałe w czasie panowania Licyniusza lub krótko po nim. Analiza źródeł pokazuje, że szczegóły prześladowań za Licyniusza znane są jedynie z dzieł Euzebiusza z Cezarei. Jednak choć przedstawia on Licyniusza w złym świetle, by uzasadnić wojnę między nim a Konstantynem, to inne źródła potwierdzają to, że za Licyniusza dochodziło do prześladowań, choć miały one ograniczony zakres.

Zabytkowe szaty liturgiczne z kościoła parafialnego w Rembieszycach – znaczenie i wartość artystyczna

2023-12-20T07:28:22+01:00

Zespół zabytkowych szat liturgicznych w kościele pw. Świętych Piotra i Pawła w Rembieszycach składa się 10 ornatów z XVII i XVIII w. oraz 13 ornatów i pięciu kap z XIX i pierwszej połowy XX w. Paramenty te reprezentują wszystkie przepisowe kolory liturgiczne. Za najcenniejsze uznać należy te najstarsze. Wśród nich wyróżniają się dwa ornaty haftowane i jeden z pasa kontuszowego. Pozostałe szaty uszyte zostały z tkanin jedwabnych pochodzenia włoskiego i francuskiego, w jednym przypadku jest to tkanina wiązana z manufakturami niemieckimi. Większość z nich zapewne należy łączyć z fundacją Franciszka Sariusza Wolskiego, który nie tylko wzniósł drewnianą świątynię parafialną, lecz także zadbał o jej odpowiedni wystrój i hojnie ją uposażył około 1799 r. Paramenty te stanowią cenne świadectwo historyczne, materialny dowód zainteresowań, gustu i możliwości finansowych zarówno duchowieństwa, jak i świeckich fundatorów. Ilustrują kunszt dawnych rzemieślników, ale też dostarczają konkretnych informacji o kontaktach i wpływach, jakim ulegała kultura polska.

„Przerażająca historia opętanego szaleństwem pseudonaukowca” – daleka od faktów biografia dra Josefa Mengele

2023-12-20T07:28:34+01:00

Miklós Mitrovits, "Zakazane kontakty. Współpraca opozycji polskiej i węgierskiej 1976–1989”, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2022, ss. 368

2023-12-20T07:28:27+01:00

Lanckorońscy na Jagielnicy. Z dziejów i genealogii podolskiej linii rodziny Lanckorońskich herbu Zadora w XVI i XVII wieku

2023-12-20T07:28:25+01:00

W prezentowanym tu artykule przedstawiono dzieje tej linii znanego rodu Lanckorońskich herbu Zadora, która w połowie XVI w. objęła w posiadanie miasto Jagielnicę z przyległymi dobrami na Podolu. Pierwszym właścicielem Jagielnicy z rodu Lanckorońskich był starosta skalski Hieronim (zm. 1569), który był właściwym protoplastą jagielnickiej gałęzi tej rodziny. Przedmiotem zainteresowania autora były cztery pokolenia Lanckorońskich z tej linii. Omówiono tu pokrótce dzieje życia tak samego Hieronima, jak i jego synów, wnuków i prawnuków. Najwięcej miejsca poświęcono najwybitniejszym potomkom starosty skalskiego – synom Stanisławowi (zm. 1592), kasztelanowi halickiemu i Mikołajowi (zm. 1597), podkomorzemu podolskiemu, wnukowi Stanisławowi (1585–1617), wojewodzie podolskiemu oraz prawnukowi, też Stanisławowi (zm. 1657), wojewodzie ruskiemu i hetmanowi polnemu koronnemu. Autor wprowadził szereg korekt i uzupełnień zarówno do genealogii rodziny Lanckorońskich, jak i do biografii wielu reprezentantów linii jagielnickiej. Sporo uwagi poświęcił też rodzinom, z których pochodziły żony Lanckorońskich. Ustalił pokrewieństwa łączące interesujących go przedstawicieli tej rodziny z ważnymi i wpływowymi osobistościami na scenie politycznej Rzeczypospolitej. Omówił również, na szerszym tle dziejów państwa polsko-litewskiego, szereg nieznanych wcześniej zagadnień natury politycznej, gospodarczej i obyczajowej związanych z historią opisywanej tu rodziny.

Stosunki pomiędzy państwem a Kościołem w Kongo w okresie nowożytnym na podstawie zachowanych materiałów ikonograficznych. Zarys problematyki

2023-12-20T07:28:32+01:00

Celem artykułu jest poszerzenie badań nad historią i kulturą Konga w okresie nowożytnym poprzez analizę wybranych źródeł ikonograficznych związanych z tym obszarem geograficznym od schyłku XVI do połowy XVIII w. Dzięki silnej infiltracji Konga przez portugalskich i włoskich podróżników oraz zakonników, będącej skutkiem postępującej chrystianizacji kraju, zachowało się bardzo dużo różnego typu źródeł, co wyróżnia Kongo spośród innych państw Afryki Subsaharyjskiej. Przyjęcie i zachowanie chrześcijaństwa było dobrowolną decyzją polityczną kongijskich władców. Dokumenty poddane analizie zostały wybrane ze względu na swój przełomowy charakter, jak też wysoką wartość artystyczną. Kolejną przesłanką do zagłębienia się w ikonografię Konga może być próba poszerzenia odbioru kultury Afryki, zwłaszcza zaś próba porzucenia europocentrycznych sposobów opisywania świata. Artykuł jest bogato ilustrowany.

Proces o czary w Doruchowie w 1775 roku. Fakt czy mit?

2023-12-20T07:28:30+01:00

W tym artykule autor podsumował dyskusję na temat pojawiającego się w literaturze przedmiotu procesu o czary w Doruchowie w 1775 r. Oprócz anonimowej Relacyi naocznego świadka opublikowanej w 1835 r. na łamach „Przyjaciela Ludu” oraz ankiety z 1828 r., brak jest przesłanek, które jednoznacznie pozwoliłyby stwierdzić, że taki proces rzeczywiście przeprowadzono i na mocy wyroku życie straciło aż 14 kobiet. Proces ten jest – zdaniem autora – mitem, a autor Relacyi… z wiadomych tylko sobie powodów umiejscowił go w Doruchowie w tym konkretnym roku. Z całą pewnością jedyny proces o czary, potwierdzony źródłowo, przeprowadzono w Doruchowie w 1762 r.

Sprawozdania naczelnych prokuratorów Świętego Synodu Zarządzającego jako źródło badania sytuacji diecezji kijowskiej i jej klasztorów w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku

2023-12-20T07:28:50+01:00

Celem artykułu jest aktualizacja problematyki kwerendy publikowanych źródeł dotyczących dziejów Cerkwi prawosławnej na Ukrainie, a także uzupełnienie dotychczasowego dorobku w tym zakresie oraz bardziej szczegółowa analiza informacji o sytuacji i działalności Cerkwi prawosławnej na Ukrainie. Diecezję kijowską i jej klasztory opisano w publikowanych sprawozdaniach prokuratorów naczelnych Świętego Synodu Rządzącego z lat 1884–1914.

W prezentowanym artykule po raz pierwszy opublikowano i udostępniono historykom „Kompleksowe Sprawozdania Prokuratorów Naczelnych Świętego Synodu” za lata 1884–1914, dostarczając im informacji o pozycji diecezji kijowskiej, jej duchowieństwie – jego liczbie czy składzie, działalności kulturalnej, oświatowej i charytatywnej jej klasztorów.

Stwierdzono, że zasób informacji sprawozdań naczelnych prokuratorów Świętego Synodu Panującego o sytuacji diecezji kijowskiej i jej klasztorów praktycznie nie jest wykorzystywany w literaturze naukowej. Zauważono, że meldunki naczelnych prokuratorów Świętego Synodu Panującego, skierowane do zwierzchnika rosyjskiej Cerkwi prawosławnej – cesarza rosyjskiego, stanowią ważne i niezwykle pouczające źródło dla współczesnych badaczy, którego znajomość pozwoli ocenić ogólny stan głównego wyznania cesarstwa, poprzez dane dotyczące konkretnie diecezji kijowskiej w każdym kolejnym roku kalendarzowym. Raporty miały stosunkowo stabilną strukturę i były publikowane w formie osobnej książki. Ich analiza pozwala na ustalenie roli i miejsca hierarchów diecezji kijowskiej w ogólnej strukturze rosyjskiej Cerkwi prawosławnej, ich składu personalnego oraz działalności.

Na szczególną uwagę zasługują zawarte w sprawozdaniach informacje o liczbie klasztorów prawosławnych diecezji kijowskiej oraz liczbie mnichów, które pozwalają prześledzić dynamikę zmian zachodzących na przestrzeni trzydziestu lat. Opracowanie sprawozdań ujawnia nowe strony funkcjonowania klasztorów prawosławnych obwodu kijowskiego, koncentrujących się na działalności charytatywnej i kulturalno-oświatowej.

Działalność rosyjskiej administracji cywilnej podczas okupacji Bułgarii Północnej w latach 1877–1879

2023-12-20T07:28:42+01:00

W konsekwencji zakończenia wojny rosyjsko-tureckiej i decyzji kongresu berlińskiego w 1878 r. na północy dzisiejszej Bułgarii ustanowiono „trzecie państwo bułgarskie”, a zamieszkujący je naród wkroczył na ścieżkę dynamicznego rozwoju. Początkowy okres jego istnienia był związany z obecnością na tym terytorium rosyjskich wojsk okupacyjnych i funkcjonowaniem rosyjskiej tymczasowej administracji. Tym sposobem Rosjanie zapewnili sobie silny wpływ na organizację odradzającego się państwa. Celem artykułu jest przedstawienie procesu powoływania rosyjskiej tymczasowej administracji, kierunków jej działalności oraz roli Rosjan w nowo powołanych strukturach.

Związek Młodzieży Polskiej „Zet” w Kijowie w okresie zaborów i I wojny światowej. Zarys zagadnienia

2023-12-20T07:28:37+01:00

W 1886 r. na Uniwersytecie Warszawskim powstał tajny Związek Młodzieży Polskiej „Zet” (ZMP). Do wybuchu I wojny światowej utworzył on sieć placówek nie tylko w polskich środowiskach akademickich w trzech zaborach, ale także w głębi Rosji oraz w Europie Zachodniej. Program „Zetu” wzywał do walki o niepodległą, demokratyczną, sprawiedliwą społecznie oraz tolerancyjną narodowościowo i religijnie Rzeczpospolitą. Walkę tę zetowcy rozumieli zarówno jako pracę samokształceniową, jak i czyn zbrojny. Związek tworzył i inspirował inne organizacje studenckie, uczniowskie, młodzieży robotniczej i chłopskiej. Dzieje ZMP stały się przedmiotem badań historyków, jednak do problemów słabiej rozpoznanych należy nadal jego działalność w okresie zaborów w głębi Rosji. Przedmiotem niniejszego artykułu jest próba przedstawienia genezy, działalności, orientacji politycznej i wpływów „Zetu” w latach rozbiorów i I wojny światowej w Kijowie – mieście stanowiącym ważne skupisko ludności polskiej na ziemiach Ukrainy wcielonych do Rosji. Na Uniwersytecie Kijowskim od schyłku XIX w. polscy studenci skupiali się w niepodległościowo-socjalistycznej „Korporacji” i „Zecie”, który stał się ośrodkiem kierowniczym narodowo-niepodległościowej organizacji „Polonia”. „Zet” kijowski w odróżnieniu od ZMP w Królestwie Polskim, Galicji i na zachodzie Europy, który odchodził od współpracy z Ligą Narodową na rzecz wsparcia obozu polskiej irredenty, utrzymał związki z obozem i programem narodowym. Obok działalności samokształceniowej i politycznej w środowisku akademickim, usiłował oddziaływać na uczniów polskich szkół (tajnych, a w latach I wojny światowej działających legalnie w Kijowie i na Ukrainie). W okresie Wielkiej Wojny „narodowa” większość kijowskich zetowców angażowała się w organizowanie środowiska polskich studentów i polskiego szkolnictwa na Kijowszczyźnie. Mniejszość, która wsparła obóz irredenty, należała do kijowskiej tajnej szkoły wojskowej i miejscowej komórki Polskiej Organizacji Wojskowej. Studia nad dziejami „Zetu” na wschodzie mogą przynieść dokładniejsze rozpoznanie tej konspiracji i przyczynić się do pogłębienia wiedzy o losach i aktywności polskiej inteligencji.

Kapitan Kazimierz Czyhiryn (1898–1940): zarys biografii

2023-12-20T07:28:47+01:00

Artykuł przedstawia życiorys kpt. Kazimierza Czyhiryna (1898–1940), egzemplifikujący zawiłe losy Polaków w pierwszej połowie XX w. Bohater niniejszego szkicu urodził się na Ukrainie w polskiej rodzinie o głębokich tradycjach patriotycznych. Pierwsze prace niepodległościowe podjął już w trakcie nauki w gimnazjum w Winnicy. W latach 1916–1917 służył w armii rosyjskiej, a następnie w III Korpusie Polskim w Rosji. Dwa lata przebywał w niewoli bolszewickiej. Po powrocie do Polski służył w 29. i 31. pSK. Przebywając wiele lat w łódzkim garnizonie stał się tu osobą znaną i popularną wśród mieszkańców miasta. W 1931 r. objął stanowisko oficera ordynansowego dowódcy Okręgu Korpusu nr IV w Łodzi – najpierw gen. Stanisława Nałęcza Małachowskiego, a następnie gen. Władysława Langnera. Wraz z tym ostatnim wyjechał do Lwowa, gdzie zajmował podobne stanowisko. We wrześniu 1939 r. uczestniczył w rozmowach o warunkach kapitulacji miasta. Później został aresztowany przez NKWD i zamordowany w bliżej nieznanych okolicznościach w 1940 r. (tzw. Ukraińska Lista Katyńska).

Idea wychowania morskiego w praktyce żeńskiego ruchu harcerskiego w latach międzywojennych

2023-12-20T07:28:40+01:00

Artykuł prezentuje koncepcję wychowania morskiego realizowaną w środowisku harcerstwa żeńskiego w okresie międzywojennym. Do opracowania tematu wykorzystano materiały archiwalne przechowywane w Archiwum Akt Nowych, Muzeum Harcerstwa oraz w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL i Głównej Biblioteki Lekarskiej. Ponadto cenne informacje pozyskano z zasobów prasy harcerskiej, a także opracowań tematycznych, zwłaszcza tych o charakterze wspomnieniowym. Analiza danych źródłowych wskazuje na stopniowe wdrażanie idei wychowania morskiego, które dokonało się początkowo w ramach działalności środowisk harcerskich we Władywostoku, a następnie w Wejherowie. Od drugiej połowy lat dwudziestych zauważalny stał się rozwój ruchu wodniackiego wśród harcerek, który związany był początkowo z drużynami męskimi z Poznania, Wilna i Warszawy. W 1931 r. zastęp XIII Błękitnej Drużyny Harcerek im. Gen. Zamoyskiej w Poznaniu uzyskał charakter żeglarski. Od tego czasu harcerki rozpoczęły serię szkoleń specjalistycznych na potrzeby jachtingu morskiego. W 1934 r. harcerki pozyskały samodzielny jacht szkoleniowy „Grażyna”. W drugiej połowie lat trzydziestych samodzielne załogi kobiece pływały po Zatoce Gdańskiej i wodach Bałtyku. Wychowanie morskie związane było z polityką morską państwa. Podlegało też w tym czasie założeniom wychowawczym harcerstwa i było popularyzowane na łamach prasy harcerskiej. Do najwybitniejszych postaci związanych z żeglarstwem kobiecym należały harcerki: Jadwiga Skąpska-Truscoe, Jadwiga Wolffowa, Janina Bartkiewicz.

Terroryzm państwowy na przykładzie reżimu Putina: teraźniejszość i historia

2023-12-20T07:28:44+01:00

Artykuł analizuje aktualne dokumenty międzynarodowe określające kryteria terroryzmu państwowego. Wykazano, że decyzje polityczne podejmowane przez prezydenta Rosji W. Putina w stosunku do Ukrainy mieszczą się w kryteriach Deklaracji genewskiej w sprawie terroryzmu. Odrębnie rozpatrywana jest naukowa interpretacja terroryzmu państwowego. Wyjaśniono podstawową przyczynę terroru państwowego we współczesnej Rosji. Podkreślono, że rządy Putina w dzisiejszej Rosji nie różnią się od rządów Piotra I w państwie moskiewskim, które opierały się na terrorze i przemocy. To nie przypadek, że W. Putin po zwiedzeniu wystawy poświęconej Piotrowi I w czerwcu 2022 r. porównał się do cara. Autorzy ustalili, że w wieku XVI odejście od tradycji rozwoju cywilizacyjnego typu zachodniego i schyłek dorobku własnej kultury w dziwny sposób połączyły się na ziemiach Rusi Moskiewskiej z odrzuceniem przez społeczeństwo podstawowych zasad ładu azjatyckiego i kultury. Elementy demokracji ludowej (wolności) nie zostały całkowicie zastąpione przez despotyzm azjatycki. Zamiast tego ukształtowało się specyficzne zjawisko czysto rosyjskiej niemożności rządzenia – powszechny bunt i despotyczna samowola. Podkreśla się, że świadomość narodowa była zniewolona zarówno przez leninowski, jak i stalinowski system administracyjno-polityczny, w którym dominowała antyukraińska retoryka. Ustalono, że wojna rosyjsko-ukraińska jest historyczną okazją dla Ukrainy do wykorzenienia prorosyjskich sił politycznych i jednoczesnego pociągnięcia Rosji do odpowiedzialności za międzynarodowe zbrodnie popełnione przez jej wojska na terytorium niepodległego państwa na bezpośrednie polecenie W. Putina.