Test fluencji słownej semantycznej w logopedycznej diagnozie otępienia alzheimerowskiego – wybrane aspekty

Renata Gliwa-Patyńska

doi:10.18778/2544-7238.05.03

Autor

Renata Gliwa-Patyńska Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Dialektologii Polskiej i Logopedii, ul. Pomorska 171/173, 90-236 Łódź https://orcid.org/0000-0003-2231-9197

DOI:

https://doi.org/10.18778/2544-7238.05.03

Słowa kluczowe:

choroba Alzheimera, demencja, test fluencji słownej semantycznej, diagnoza logopedyczna

Abstrakt

W artykule podjęto próbę wykazania przydatności testu fluencji słownej semantycznej w diagnozie logopedycznej osób ze zdiagnozowaną chorobą Alzheimera. Omówiono podstawowe pojęcia dotyczące fluencji słownej, zwłaszcza semantycznej, dokonano charakterystyki testu, opisano jego strukturę, przedstawiono procedurę badania i omówiono propozycje analizy wyników. Test jest jednym z najczęściej wykorzystywanych narzędzi do oceny m.in. zasobów leksykonu umysłowego, sposobu magazynowania wiedzy i możliwości jej przywoływania. Dostarcza wiedzy na temat jakości procesów językowych. Sposób realizacji zadań fluencji słownej (tj. liczba generowanych pojęć zgodnych z kryterium, liczba klastrów i ich zasób, charakter błędów) świadczy o jakości procesów językowych, o stanie pamięci semantycznej. Trudności z aktualizacją pojęć mogą być istotnym objawem rozwijających się procesów otępiennych, zwłaszcza we wczesnym stadium AD.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Apostolova L., Lu P., Rogers S., Dutton R., Hayashi K., Toga A., Cummings J., Thompson P., 2008, 3D mapping of language networks in clinical and pre-clinical Alzheimer’s disease, „Brain and Language”, no. 104, s. 33–41.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.bandl.2007.03.008

Armstrong C. L., Morrow L., 2014, Otępienie, [w:] C. L. Armstrong, L. Morrow (red. wyd. pol. M. Harciarek), Neuropsychologia medyczna, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s. 3–33.
Google Scholar

Barczak A., Gorzkowska A., Klimowicz-Morawiec A., 2012, Ocena zaburzeń funkcjonowania poznawczego, [w:] M. Zabawa (red.), Diagnostyka i leczenie otępień. Rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego, Otwock: Medisfera, s. 11–16.
Google Scholar

Benton A. L., Hamsher K., 1976, Multilingual Aphasia Examination manual, Iowa City: AJA Associates.
Google Scholar

Berko Gleason J., Bernstein Ratner N., 2005, Psycholingwistyka, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Biechowska D., Kaczmarek I., Witkowska M., Steinborn B., 2012, Przydatność prób fluencji słownej w diagnozie różnicowej zaburzeń neurologicznych u dzieci i młodzieży, „Neurologia Dziecięca”, t. 21, nr 42, s. 45–51.
Google Scholar

Birn R. M., Kenworthy L., Case L., Caravella R., Jones T. B., Bandettini P. A., Martin A., 2010, Neural systems supporting lexical search guided by letter and semantic category cues: A self-paced overt response fMRI study of verbal fluency, „Neuroimage”, vol. 49, issue 1, s. 1099–1107.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2009.07.036

Borkowski J. G., Benton A. L., Spree O., 1967, Word fluency and brain damage, „Neuropsychologia”, no. 5, s. 135–140.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/0028-3932(67)90015-2

Butler R. W., Rosman I., Hill J. M., 1993, The effects of frontal brain impairment on fluency. Simple and complex paradigms, „Neuropsychology”, vol. 7(4), s. 519–529.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0894-4105.7.4.519

Carew T.C., Lamar M., Cloud B., Grossman M., Lizbon D., 1997, Impairment in category fluency in ischemic vascular dementia, „Neuropsychology”, vol. 11(3), s. 400–412.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0894-4105.11.3.400

Daniluk B., 2000, Deficyty poznawcze u osoby z postępującym schorzeniem mózgu o etiologii naczyniowej. Neuropsychologiczne studium przypadku, [w:] A. Borkowska, E. Szepietowska (red.), Diagnoza neuropsychologiczna. Metodologia i metodyka, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 383–405.
Google Scholar

Daniluk B., Szepietowska E. M., 2009a, Płynność semantyczna i literowa osób w różnych fazach dorosłości – część I, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J. Paedagogia-Psychologia”, nr 22, s. 97–110.
Google Scholar

Daniluk B., Szepietowska E. M., 2009b, Płynność semantyczna i literowa osób w różnych fazach dorosłości – czynniki modyfikujące wykonanie zadań fluencji słownej – część II, „Annales Universitatis Mariae Curie–Skłodowska. Sectio J. Paedagogia-Psychologia”, nr 22, s. 111–128.
Google Scholar

De Gaspari D., Siri C., Di Gioia M., 2006, Clinical correlates and cognitive underpinnings of verbal fluency impairment after chronic subthalamic stimulation in Parkinson’s disease, „Parkinsonism and Related Disorders”, no. 12, s. 289–295.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.parkreldis.2006.01.001

Domagała A., 2007, Zachowania językowe w demencji – struktura wypowiedzi w chorobie Alzheimera, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Domagała A., 2015, Narracja i jej zaburzenia w otępieniu alzheimerowskim, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Domagała A., 2019, Rozpad sprawności leksykalnych u pacjenta z otępieniem umiarkowanym w chorobie Alzheimera, „Logopaedica Lodziensia”, nr 3, s. 45–61.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2544-7238.03.04

Domagała A., Sitek E., 2018, Choroba Alzheimera. Zaburzenia komunikacji językowej, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Google Scholar

Elamin M., Holloway G., Bak T. H., Pal S., 2016, The utility of the Addenbrooke’s Cognitive Examination version three in early-onset dementia, „Dementia and Geriatric Cognitive Disorders”, no. 41, s. 9–15.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1159/000439248

Elfgren Ch., Reisberg J., 1998, Lateralised frontal blood flow increases during fluency task: influence of cognitive strategy, „Neuropsychology”, vol. 36(6), s. 505–512.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0028-3932(97)00146-2

Field J., 2004, Psycholinguistics. The Key Concepts, Oxon: Blackwell.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203506929

Gleichgerrcht E., Chade A., Torralva T., Roca M., Manes F., 2011, Comparing the neuropsychiatric profile of patients with Alzheimer disease who present spared versus impaired executive functioning, „Current Gerontology and Geriatrics Research”, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3205715/ (dostęp: 11.01.2021).
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1155/2011/514059

Gliwa R., 2018, Fluencja słowna w otępieniu naczyniopochodnym – ujęcie kliniczne, [w:] E. Gacka, M. Kaźmierczak (red.), Teoria i praktyka logopedyczna. Wybrane zagadnienia, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 85–104.
Google Scholar

Gliwa R., 2019a, Fluencja słowna w zakresie wybranych kategorii nazw własnych i pospolitych w przebiegu otępienia w chorobie Alzheimera, „Polonica”, nr 39, s. 45–70.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.17651/POLON.39.3

Gliwa R., 2019b, Verbal fluency in categories of common and proper names in the phase of mild cognitive impairment in the course of Parkinson’s disease, „Interdisciplinary Contexts of Special Pedagogy”, no. 27, s. 249–272.
Google Scholar

Gliwa R., 2020, Fluencja słowna czasownikowa w fazie otępienia w stopniu lekkim w przebiegu choroby Alzheimera, [w:] K. Bednarska, D. Kruk, B. Popov, O. Saprikina, T. Speed, K. Szafraniec, S. Terekhova, R. Tsonev, A. Wysocka (red.), Contributions to the 23rd Annual Scientific Conference of the Association of Slavists (Polyslav), Wiesbaden: Die Welt der Slaven, s. 109–118.
Google Scholar

Gomez R., White D., 2006, Using verbal fluency to detect very mild dementia of the Alzheimer type, „Archives of Clinical Neuropsychology”, vol. 21, issue 8, s. 771–775.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.acn.2006.06.012

Goodglass H., Kaplan E., 1972, Boston Diagnostic Aphasia Examination, Philadelphia: Lea & Febiger.
Google Scholar

Goulet P., Joanette Y., Sabourin L., Giroux F., 1997, Word fluency after a right-hemisphere lesion, „Neuropsychologia”, no. 35(12), s. 1565–1570.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0028-3932(97)00081-X

Grossberg G. T., Kamat S.M., (red. wyd. pol. T. Sobów), 2011, Choroba Alzheimera. Najnowsze strategie diagnostyczne i terapeutyczne, Warszawa: Medisfera.
Google Scholar

Grossman M., Robinson K., Bernhardt N., Koenig Ph., 2001, A rule-based categorization deficit in Alzheimer’s Disease?, „Brain and Cognition”, no. 45, s. 265–276.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1006/brcg.2000.1245

Groves-Wright K., Neils-Strunjas J., Burnett R., O’Neill M. J., 2004, A comparison of verbal and written language in Alzheimer’s disease, „Journal of Communication Disorders”, no. 37, s. 109–130.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.jcomdis.2003.08.004

Heim S., Eickhoff S. B., Amunts K., 2008, Specialization in Broca’s region for semantic, phonological, and syntactic fluency?, „Neuroimage”, vol. 40, issue 3, s. 1362–1368.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2008.01.009

Henry J., Crawford J., Phillips L., 2004, Verbal fluency performance in dementia of Alzheimer’s type: a meta-analysis, „Neuropsychologia”, no. 42, s. 1212-1227.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.neuropsychologia.2004.02.001

Hodges J. R., Patterson K., Oxbury S., Funnell E., 1992, Semantic dementia. Progressive Fluent Aphasia with Temporal Lobe Atrophy, „Brain”, no. 115, s. 1781–1806.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/brain/115.6.1783

Jodzio K., 2006, Neuropoznawcze korelaty spadku fluencji słownej po udarze prawej półkuli mózgu, „Studia Psychologiczne”, t. 44, nr 2, s. 5–18.
Google Scholar

Jodzio K., 2008, Neuropsychologia intencjonalnego działania. Koncepcje funkcji wykonawczych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar

Kertesz A., 1982, The Western Aphasia Battery: Test Manual, Stimulus Cards, Test Booklets (Test Kit), New York: Grune and Stratton.
Google Scholar

Kielar-Turska M., Byczewska-Konieczny K., 2014, Specyficzne właściwości posługiwania się językiem przez osoby w wieku senioralnym, [w:] S. Milewski, J. Kuczkowski, K. Kaczorowska-Bray (red.), Biomedyczne podstawy logopedii, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia Universalis, s. 429–441.
Google Scholar

Kircher T., Nagels A., Kirner-Veselinovic A., Krach S., 2011, Neural correlates of rhyming vs lexical and semantic fluency, „Brain Research”, vol. 1391, s. 71–80.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.brainres.2011.03.054

Kolb B., Whishaw I. Q., 2003, Fundamentals of Human Neuropsychology, New York: Worth Publishers.
Google Scholar

Kozubski W., Liberski P. P., 2014, Neurologia, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Google Scholar

Leszek J., Trypka E., 2016, Choroba Alzheimera: problematyka neurozwyrodnienia. Wybrane zagadnienia, [w:] J. Leszek (red.), Choroba Alzheimera – wybrane zagadnienia biologiczne i kliniczne, Wrocław: Wydawnictwo Continuo, s. 11–27.
Google Scholar

Łojek E., Stańczak J., 2010, Podręcznik do Kalifornijskiego Testu Uczenia się Językowego CVLT D. C. Delisa, J. H. Kramera, E. Kaplan i B. Ober. Polska normalizacja, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.
Google Scholar

Łuczywek E., Fersten E., 1992, Poziom fluencji słownej przy różnych uszkodzeniach mózgu, „Studia Psychologiczne”, t. 30, nr 1–2, s. 89–98.
Google Scholar

Marczinski C. A., Kertesz A., 2006, Category and letter fluency in semantic dementia, primary progressive aphasia, and Alzheimer’s disease, „Brain and Language”, no. 97, s. 258–265.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.bandl.2005.11.001

Mattis S., 1988, Dementia Rating Scale professional manual, Florida: Psychological Assessment Resources.
Google Scholar

Mayr U., 2002, On the dissociation between clustering and switching in verbal fluency: comment on Troyer, Moscovitch, Winocur, Alexander and Stuss, „Neuropsychologia”, no. 40, s. 562–566.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0028-3932(01)00132-4

Moritz S., Birkner C., Jahn H., Hand I., Haasen C., Krausz M., 2002, Executive functioning in obsessive-compulsive disorder, unipolar depression, and schizophrenia, „Archives of Clinical Neuropsychology”, vol. 17, issue 5, s. 477–483.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/arclin/17.5.477

Mosiołek A., 2014, Metody badań funkcji poznawczych, „Psychiatria”, nr 11(4), s. 215–221.
Google Scholar

Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., 2007, Psychologia poznawcza, Warszawa: Academica Wydawnictwo SWPS, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Olszewski H., 2008, Otępienie czołowo-skroniowe. Ujęcie neuropsychologiczne, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Opala G. M., 2003, Epidemiologia otępień w perspektywie prognoz demograficznych, [w:] J. Leszek (red.), Choroby otępienne. Teoria i praktyka, Wrocław: Wydawnictwo Continuo, s. 19–26.
Google Scholar

Parnowski T., 1998, Obraz kliniczny choroby Alzheimera, [w:] J. Leszek (red.), Choroby otępienne. Teoria i praktyka, Wrocław: Wydawnictwo Continuo, s. 47–69.
Google Scholar

Parnowski T., 2010, Choroba Alzheimera, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Google Scholar

Pąchalska M., 2007, Neuropsychologia kliniczna. Urazy mózgu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Pąchalska M., MacQueen B. D., 1998, Bostoński Test Nazywania, Boston Naming Test (BNT). Autoryzowana wersja polska, Kraków: Fundacja na Rzecz Osób z Dysfunkcjami Mózgu.
Google Scholar

Piskunowicz M., Bieliński M., Zgliński A., Borkowska A., 2013, Testy fluencji słownej – zastosowanie w diagnostyce neuropsychologicznej, „Psychiatria Polska”, t. XLVI, z. 3, s. 475–485.
Google Scholar

Podemski R., Słotwiński K., 2003, Zaburzenia mowy w procesach otępiennych, [w:] J. Leszek (red.), Choroby otępienne. Teoria i praktyka, Wrocław: Wydawnictwo Continuo, s. 271–283.
Google Scholar

Ponichtera-Kasprzykowska M., Sobów T., 2014, Adaptacja i wykorzystanie testu fluencji słownej na świecie, „Psychiatria i Psychologia Kliniczna”, nr 14(3), s. 178–187.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15557/PiPK.2014.0026

Rende B., Ramsberger G., Miyake A., 2002, Commonalities and differences in the working memory components underlying letter and category fluency task: A dual task investigation, „Neuropsychology”, vol. 16(3), s. 309–321.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0894-4105.16.3.309

Robert P. H., Lafont V., Medecin I., Berthet L., Thauby S., Baudu C., Darcourt G., 1998, Clustering and switching strategies in verbal fluency task: Comparison between schizophrenics and healthy adults, „Journal of International Neuropsychological Society”, no. 4, s. 539–546.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/S1355617798466025

Rosińczuk-Tonderys J., Murzyńska D., Kazimierska-Zając M., 2013, Porównanie fluencji słownej u kobiet ze starzeniem fizjologicznym i chorych z zespołami otępiennymi, „Forum Logopedyczne”, nr 21, s. 88–93.
Google Scholar

Ross T., 2003, The reliability of clusters and switch scores for the COWAT, „Archives of Clinical Neuropsychology”, vol. 18, issue 2, s. 153–162.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0887-6177(01)00192-5

Rossell S., 2006, Category fluency performance in patients with schizophrenia and bipolar disorder: the influence of affective categories, „Schizophrenia Research”, no. 82, s. 135–138.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.schres.2005.10.013

Rutkiewicz-Hanczewska M., 2016, Neurobiologia nazywania. O anomii proprialnej i apelatywnej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Google Scholar

Sellal F., Wolff V., Marescaux Ch., 2004, The cognitive pattern of vascular dementia and its assessment, „Seminars in Cerebrovascular Diseases and Stroke”, vol. 4(2), s. 79–86.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1053/j.scds.2004.10.001

Sitek E. J., Barczak A., Senderecka M., 2017, Zastosowanie jakościowej analizy profilu wykonania skali ACE-III w diagnostyce różnicowej chorób otępiennych, „Aktualności Neurologiczne”, nr 17(1), s. 34–41.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15557/AN.2017.0004

Stolarska U., Kroczka S., Gergont A., Steczkowska M., Kaciński M., 2008, Test fluencji słownej – aspekty rozwojowe w normie i patologii, „Przegląd Lekarski”, nr 65, s. 764–768.
Google Scholar

Szatkowska I., Grabowska A., Szymańska O., 2000, Phonological and semantic fluencies are mediated by different regions of the prefrontal cortex, „Acta Neurobiologiae Experimentalis”, vol. 60, s. 503–508.
Google Scholar

Szczepańska-Gieracha J., Greń G., Morga P., 2014, Zaburzenia językowe w chorobie Alzheimera, „Gerontologia Współczesna”, t. 2, nr 2, s. 73–75.
Google Scholar

Szczudlik A., Parnowski T., 2012, Otępienie, [w:] M. Zabawa (red.), Diagnostyka i leczenie otępień. Rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego, Otwock: Medisfera, s. 1–8.
Google Scholar

Szepietowska E. M., Daniluk B., 2000, Zaburzenia językowe w demencji w ujęciu neuropsychologii klinicznej, „Audiofonologia”, t. XVI, s. 117–135.
Google Scholar

Szepietowska E. M., Gawda B., 2011, Ścieżkami fluencji werbalnej, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Szepietowska E. M., Gawda B., 2012, Werbalna fluencja afektywna i narracje emocjonalne u osób z chorobą Alzheimera i demencją naczyniową, „Psychogeriatria Polska”, nr 9(1), s. 37–46.
Google Scholar

Szepietowska E. M., Gawda B., 2013, Gramatyczne, semantyczne i afektywne cechy fluencji słownej: jakie czynniki determinują ich wykonanie? Badania 302-osobowej grupy Polaków, „Psychologia – Etologia – Genetyka”, nr 28, s. 47–66.
Google Scholar

Szepietowska E. M., Gawda B., 2016, Mechanizmy neuronalne fluencji semantycznej i literowej: badania z użyciem fMRI. Implikacje kliniczne, „Polskie Forum Psychologiczne”, nr 21(2), s. 170–187.
Google Scholar

Szepietowska E. M., Lipian J., 2012, Fluencja słowna neutralna i afektywna u chorych z uszkodzeniem prawej, lewej lub obu półkul mózgu, „Psychiatria Polska”, t. XLVI, nr 4, s. 539–551.
Google Scholar

Troyer A. K., 2000, Normative Data for Clustering and Switching on Verbal Fluency Tasks, „Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology”, no. 22(3), s. 370–378.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1076/1380-3395(200006)22:3;1-V;FT370

Troyer A. K., Moscovitch M., Winocur G., Alexander M. P., Stuss D., 1998, Clustering and switching on verbal fluency: the effects of focal frontal and temporal-lobe lesions, „Neuropsychologia”, no. 36, s. 499–504.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0028-3932(97)00152-8

Whatmough Ch., 2014, Otępienie, [w:] C. L. Armstrong, L. Morrow (red. wyd. pol. M. Harciarek), Neuropsychologia medyczna, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s. 3–33.
Google Scholar

Wood A., Saling M., Abbott D. F., Jackson G. D., 2001, A neurocognitive account of frontal lobe involvement in orthographic lexical retrieval: an fMRI study, „Neuroimage”, vol. 14, issue 1, s. 162–169.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1006/nimg.2001.0778

Wysokiński A., Zboralski K., Orzechowska A., Gałecki P., Florkowski A., Talarowska M., 2010, Normalization of the Verbal Fluency Test on the basis of results for healthy subjects, patients with schizophrenia, patients with organic lesion of the chronic nervous system and patients with type 1 and 2 diabetes, „Archives of Medical Science”, vol. 6(3), s. 438–446.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5114/aoms.2010.14268

Zawadzka E., 2013, Świat w obrazach u osób po udarze mózgu, Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Google Scholar

Żulewska J., 2015, Ocena przydatności testu do oceny fluencji słownej w diagnostyce zaburzeń funkcji językowych u pacjentów z uszkodzeniami prawej półkuli mózgowej, [w:] M. Kurowska, E. Wolańska (red.), Metody i narzędzia diagnostyczne w logopedii, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, s. 109–124.
Google Scholar