Czym jest psyche podwładnych dla jej znawców? Benjamin Lee Whorf, pojęcie sposobu rozpatrywania i problem uprzedmiotowienia

Jerzy Stachowiak

doi:10.18778/1733-8069.16.4.02

Authors

Jerzy Stachowiak Zakład Badań Komunikacji, Społecznej Instytut Socjologii, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. 41/43 https://orcid.org/0000-0002-7727-1082

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.16.4.02

Keywords:

discourse, objectification, Benjamin Lee Whorf, psychology, capitalism

Abstract

This paper argues that discourse studies could benefit from using some of the concepts fostered by Benjamin Lee Whorf. Whorf is not a typical inspiration for discourse analysts. However, Whorf’s elaborations on the segmentation of experience could contribute to the thematization of important phenomena in the modern culture. Yet, the concept of segmentation cannot be straightforwardly borrowed from Whorf’s ethnolinguistics. It has to be substantially respecified so that it can become useful for modern public discourse studies. As a result of such a respecification, a concept of ‘the way of considering’ is introduced. Next, an example of textual analysis is demonstrated. It is meant to indicate the meaning and a possible empirical use of the notion of the ‘way of considering’. The analysis covers a fragment of advisory text on the psychology of work. The paper concludes with remarks on the process of the civilizing of objectification, particularly with regard to the relationship between the way of considering the subordinates’ psyche and the macrosocial transformation of public discourse.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Jerzy Stachowiak, Zakład Badań Komunikacji, Społecznej Instytut Socjologii, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. 41/43

Jerzy Stachowiak, socjolog, adiunkt w Zakładzie Badań Komunikacji Społecznej Instytutu Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. Główne zainteresowania badawcze: teoria społeczna, analiza dyskursu publicznego, społeczeństwo i gospodarka wiedzy. Publikował m.in. w „Studiach Socjologicznych”, „Przeglądzie Socjologicznym”, „Societas/Communitas”.

References

Alvesson Mats (2013) The Triumph of Emptiness. Consumption, Higher Education, and Work Organization. Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780199660940.001.0001

Bartmiński Jerzy (2012) Językowe podstawy obrazu świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Bauer Nancy (2011) Beauvoir on the Allure of Self-Objectification [w:] Charlotte Witt, ed., Feminist Metaphysics. Dordrecht: Springer Science+Business Media B.V., s. 117–129.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-481-3783-1_8

Bobrowska-Budny Iwona (2019) Każdy ma talent. Dlaczego warto tworzyć kulturę organizacyjną sprzyjającą rozwojowi talentów wszystkich pracowników, a nie tylko wybranych? „Personel i Zarządzanie”, nr 8, wydanie specjalne: Programy rozwojowe dla firm, s. 24–29.
Google Scholar

Bogołębski Tomasz (2014) Coaching w optyce rządomyślności – próba krytycznej analizy zjawiska [w:] Marek Czyżewski i in., red., Dyskurs elit symbolicznych. Próba diagnozy. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO, s. 173–196.
Google Scholar

Boltanski Luc, Chiapello Ève (2012) Le nouvel esprit du capitalisme. Paris: Gallimard.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4000/books.septentrion.6581

Burr Vivien (1995) An Introduction to Social Constructionism. London and New York: Routledge.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203299968

Chatterjee Ranjit (1985) Reading Whorf Through Wittgenstein. A Solution to the Linguistic Relativity Problem. „Lingua”, vol. 67, s. 37–63.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/0024-3841(85)90012-9

Coupland Nikolas, Sarangi Srikant, Candlin Christopher N., eds. (2001) Sociolinguistics and Social Theory. Essex: Pearson Education Limited.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2008) Elementy i całości. O niektórych dylematach analizy dyskursu [w:] Anna Horolets, red., Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 19–29.
Google Scholar

Czyżewski Marek, Marynowicz-Hetka Ewa, Woroniecka Grażyna (2013) Pedagogizacja życia społecznego. „Societas/Communitas” nr 2/16.
Google Scholar

Czyżewski Marek i in., red. (2014) Dyskurs elit symbolicznych. Próba diagnozy. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Google Scholar

Czyżewski Marek i in., red. (2017) Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Google Scholar

Edwards Derek (1997) Discourse and Cognition. London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
Google Scholar

Edwards Derek (2012) Discursive and scientific psychology. „British Journal of Social Psychology”, no. 51, s. 425–435.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.2044-8309.2012.02103.x

Everett Daniel (2013) Linguistic Relativity. Evidence Across Languages and Cognitive Domains. Berlin, Boston: Walter de Gruyter.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9783110308143

Fowler Roger (1991) Language in the News. Discourse and Ideology in the Press. London: Routledge.
Google Scholar

Fowler Roger i in. (1979) Language and Control. London: Routledge & Kegan Paul.
Google Scholar

Garfinkel Harold (2007) Studia z etnometodologii. Przełożyła Alina Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Głaz Adam, Danaher David, Łozowski Przemysław (2013) The Linguistic Worldview. Ethnolinguistics, Cognition, and Culture. London: Versita.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/9788376560748

Godlewski Grzegorz i in. (2001) Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Gołacka Kamila (2012) Krystalografia Diamentów. Jak dobrać ludzi do programu rozwoju talentów? „Personel i Zarządzanie”, nr 11/272, s. 84–87.
Google Scholar

González Rey Fernando (2018) Subjectivity and discourse: Complementary topics for a critical psychology. „Culture & Psychology”, vol. 25/2, s. 178–194.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1354067X18754338

Grzegorczykowa Renata, Pajdzińska Anna, red. (1996) Językowa kategoryzacja świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Gumperz John, Levinson Stephen, red. (1996) Rethinking linguistic relativity. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar

Handke Kwiryna (2008) Socjologia języka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Harré Rom, Gillett Grant (1994) The Discursive Mind. Thousand Oaks, London, New Delhi: Sage Publications.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4135/9781452243788

Haslam Nick i in. (2008) Attributing and denying humanness to others. „European Review of Social Psychology”, no. 19, s. 55–85.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/10463280801981645

Holstein James A., Miller Gale (1993) Reconsidering social constructionnism. Debates in social problems theory. New Brunswick, London: Aldine Transaction.
Google Scholar

Hołówka Teresa (1986) Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Hughes Everett (1993) The sociological eye. Selected Papers. New Brunswick, London: Transaction Publishers.
Google Scholar

Kądzielski-Zysk Piotr (2016) Zarządzanie przez docenianie czyli nowa koncepcja motywowania a mentalność pracowników. „Personel i Zarządzanie”, nr 5(314), s. 57–61.
Google Scholar

Kempny Marian, Nowicka Ewa (2004) Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Kempny Marian, Nowicka Ewa (2006) Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Kienpointner Manfred (1996) Whorf and Wittgenstein. Language, World View and Argumentation. „Argumentation”, vol. 10, s. 475–494.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/BF00142980

Köhler Wolfgang (1929) Gestalt Psychology. New York: Liveright.
Google Scholar

Lakoff George (2011) Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle. Kraków: Universitas.
Google Scholar

Leach Edmund (1989) Anthropological Aspects of Language: Animal Categories and Verbal Abuse. „Anthrozoös” vol. 2/3, s. 151–165.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2752/089279389787058055

Leach Edmund (2010) Symboliczne uporządkowanie świata tworzonego przez człowieka: granice w społecznej przestrzeni i czasie [w:] Edmund Leach, Kultura i komunikowanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 780–787.
Google Scholar

Lee Penny (1996) The Whorf Theory Complex: A Critical Reconstruction. Amsterdam: John Benjamins.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1075/sihols.81

Levinson Stephen C. (2012) Foreword [w:] John B. Carroll, Stephen C. Levinson, Penny Lee, eds., Language, Thought, and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee Whorf (Second Edition). Cambridge: The MIT Press, s. vii–xxiv.
Google Scholar

Liberman Anatoly (1990) Reactions to Edmund Leach’s “Anthropological Aspects of Language” and John Halverson’s “Animal Categories and Terms of Abuse”. „Anthrozoös”, vol. 3:4, s. 214–226.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2752/089279390787057441

Lucy John (1992) Language Diversity and Thought. A Reformulation of the Linguistic Relativity Hypothesis. New York, Melbourne: Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511620843

Markiewka Tomasz Szymon (2017) Język neoliberalizmu. Filozofia, polityka i media. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar

Marody Mirosława (1987) Technologie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Matysek-Imielińska Magdalena (2016) Od klasy robotniczej do klasy kreatywnej. Narracje o sukcesie i niespełnieniu [w:] Wojciech Józef Burszta, Piotr Jezierski, Michał Rauszer, red., Zwodnicze imaginarium. Antropologia neoliberalizmu. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, s. 421–450.
Google Scholar

Mokrzan Michał (2019) Klasa, kapitał i coaching w dobie późnego kapitalizmu. Perswazja neoliberalnego urządzania. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar

Musílek Karel (2015) Nurturing the Worker’s Self: The Ethic of Authenticity in The Discourse of Professional Self-Development [w:] Marjan Ivković, Gazela Pudar Draško, Srđan Prodanović, eds., Engaging Foucault. Belgrade: Institute for Philosophy and Social Theory, s. 22–36.
Google Scholar

Nowicka Ewa, Głowacka-Grajper Małgorzata (2009) Świat człowieka – Świat kultury. Antologia tekstów klasycznej antropologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Nussbaum Martha C (1995) Objectification. „Philosophy and Public Affairs”, vol. 24/4, s. 249–279.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1088-4963.1995.tb00032.x

Ostrowicka Helena (2019) Regulating Social Life. Discourses on the Youth and the Dispositif of Age. London, New York: Palgrave Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-16888-9

Petersen Bendix, Millei Zsuzsa, eds. (2016) Interrupting the Psy-Disciplines in Education. London, New York: Palgrave Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/978-1-137-51305-2_1

Pinker Steven (2008) The Stuff of Thought: Language as a Window into Human Nature. New York: Penguin Books.
Google Scholar

Piotrowski Andrzej, Ziółkowski Marek (1976) Zróżnicowanie językowe a struktura społeczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

PiZ (2020) O magazynie [dostęp 1 marca 2020 r.]. Dostępny w Internecie: https://personel.infor.pl/index.php?act=o_magazynie
Google Scholar

Pollner Melvin (1974) Mundane Reasoning. „Philosophy of the Social Sciences”, vol. 4, s. 35–54.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/004839317400400103

Pollner Melvin (1987) Mundane Reason. Reality in everyday and sociological discourse. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar

Potter Jonathan, Wetherell Margaret (1987) Discourse and social psychology. Beyond attitudes and behariour. London, New Delhi: Sage Publications.
Google Scholar

Rose Nikolas (1999) Governing the Soul. The Shaping of the Private Self. London, New York: Free Association Books.
Google Scholar

Schegloff Emanuel A. (1991) Reflections on Talk and Social Structure [w:] Deirdre Boden, Don H. Zimmerman, eds., Talk and Social Structure. Studies in Ethnomethodology and Conversation Analysis. Berkeley, Los Angeles: University of California Press, s. 44–70.
Google Scholar

Spector Malcolm, Kitsuse John I. (1987) Constructing social problems. New York: Aldine de Gruyter.
Google Scholar

Stachowiak Jerzy (2014) O koncepcji nowego ducha kapitalizmu w ujęciu Luca Boltanskiego i Ève Chiapello. „Przegląd Socjologiczny”, nr 63/4, s. 9–43.
Google Scholar

Stachowiak Jerzy (2017) Analiza porządków uzasadniania. Studium nowego ducha kapitalizmu [w:] Czyżewski Marek, Otrocki Michał, Piekot Tomasz, Stachowiak Jerzy, red., Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO, s. 373–402.
Google Scholar

Stachowiak Jerzy (2019) Zarządcy o dyskursie zarządczym. Badania nad regułami krytyki eksperckich wzorców komunikowania publicznego. „Przegląd Socjologiczny”, nr 68(3), s. 95–122.
Google Scholar

Stachowiak Jerzy (w druku) Czynnik ludzki. O cywilizowaniu uprzedmiotowienia. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
Google Scholar

Sułkowski Łukasz, Zawadzki Michał, red. (2014) Krytyczny nurt zarządzania. Warszawa: Difin.
Google Scholar

Sweeney John Marcus (2009) I’d Rather Be Dead Than Be a Girl: Implications of Whitehead, Whorf, and Piaget for Inclusive Language in Religious Education. Lanham: University Press of America.
Google Scholar

Szarecki Artur (2017) Kapitalizm somatyczny. Ciało i władza w kulturze korporacyjnej. Warszawa: Wydawnictwa Drugie.
Google Scholar

Tabakowska Elżbieta, red. (2001) Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. Kraków: Universitas.
Google Scholar

Taylor Fryderyk (1923) Zasady organizacji naukowej zakładów przemysłowych. Warszawa: Wydawnictwo „Ligi Pracy”.
Google Scholar

Twardo Stefan (1928) Wyścig pracy w dziedzinie administracji państwowej. „Przegląd Organizacji”, nr 8, s. 217–221.
Google Scholar

Warszycka Elżbieta (2013) Niewidoczny potencjał. Jak zdefiniować i zidentyfikować talenty w firmie? „Personel i Zarządzanie” nr 5(278), s, 42–45.
Google Scholar

Whorf Benjamin Lee (1982a) Technika psychologii postaci w założeniach szawni [w:] Benjamin Lee Whorf, Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 216–234.
Google Scholar

Whorf Benjamin Lee (1982b) Język, umysł i rzeczywistości [w:] Benjamin Lee Whorf, Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 332–362.
Google Scholar

Whorf Benjamin Lee (1982c) Związek między nawykami myślenia i zachowaniem a językiem [w:] Benjamin Lee Whorf, Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 181–215.
Google Scholar

Whorf Benjamin Lee (1982d) Model »universum« Indian [w:] Benjamin Lee Whorf, Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 98–107.
Google Scholar

Whorf Benjamin Lee, Trager George Leonard (2012) Appendix: The “Yale Report”: Report on Linguistic Research in the Department of Anthropology of Yale University for the Term September 1937 – June 1938 [w:] John B. Carroll, Stephen C. Levinson, Penny Lee, red., Language, Thought, and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee Whorf (Second Edition). Cambridge: The MIT Press, s. 345–376.
Google Scholar

Wiggins Sally (2017) Discursive Psychology. Theory, Method and Applications. London: Sage.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4135/9781473983335