(Krytyczna) analiza dyskursu a (krytyczna) analiza gender: zarys synergii teoretycznej i metodologicznej

Natalia Krzyżanowska

doi:10.18778/1733-8069.9.1.05

Authors

Natalia Krzyżanowska Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Katedra Socjologii i Filozofii, al. Niepodległości 10, 61-875 Poznań

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.9.1.05

Keywords:

critical discourse analysis, public discourse, gender, gender roles, feminism, parenthood, motherhood, fatherhood

Abstract

This paper aims at highlighting the importance of (critical) discourse studies for contemporary social research. By looking closely at critical discourse analysis (CDA) as one of the leading paradigms within the critically-oriented discourse research, this work emphasises the importance of both theoretical and empirical impact of CDA on studies located within the paradigm of feminist gender studies. After pointing out diverse theoretical and methodological synergies between (critical) feminist gender- and discourse-research, the paper exemplifies these synergies by means of case study of the constructions of motherhood/fatherhood in the Polish public discourse. As the paper shows, such, and other, CDA-based theoretical and methodological synergies applied in practice might, in fact, be pivotal for the development of both academic reflections and social understandings of gender (and parent) roles in contemporary society.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Natalia Krzyżanowska, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Katedra Socjologii i Filozofii, al. Niepodległości 10, 61-875 Poznań

Natalia Krzyżanowska, dr, adiunkt w Katedrze Socjologii i Filozofii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. W pracy naukowej koncentruje się na zagadnieniach płci w różnych kontekstach społecznych i filozoficznych. Autorka wielu artykułów naukowych, monografii Kobiety w (polskiej) sferze publicznej (2012) oraz współredaktorka Sztuki wobec ekonomii. Ekonomii wobec sztuki (2010) i Miejskich (trans)formacji (w druku).

References

Arcimowicz Krzysztof (2008) Przemiany męskości w kulturze współczesnej [w:] Małgorzata Fuszara, red., Nowi mężczyźni? Zmieniające się modele męskości we współczesnej Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Google Scholar

Badinter Elizabeth (1998) Historia miłości macierzyńskiej. Przełożył Krzysztof Choiński. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Google Scholar

Baker Mary Anne, ed., (1987) Sex differences in human performances. New York: Wiley.
Google Scholar

Banaszak Grzegorz, Jerzy Kmita (1994) Społeczno-regulacyjna koncepcja kultury. Warszawa: Instytut Kultury.
Google Scholar

Bradley Harriet (2008) Płeć. Przełożyła Ewa Chomicka. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Google Scholar

Budrowska Bogusława (2000) Macierzyństwo jako punkt zwrotny w życiu kobiety. Wrocław: Wydawnictwo Funna.
Google Scholar

Chodorow Nancy (1999) The Reproduction of Mothering. Berkeley, Los Angeles: University of California Press.
Google Scholar

Cicourel Aaron (1980) Three Models of Discourse Analysis. „Discourse Processes”, vol. 3, no. 2, s. 101‒131.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/01638538009544482

Connell Robert W. (1987) Gender and Power. Society, the Person, and Sexual Politics. Stanford: Stanford University Press.
Google Scholar

Connell Robert W. (1995) Masculinities. Cambridge: Polity Press.
Google Scholar

Crawford Mary, Jeanne Marecek (1989) Psychology reconstructs the female. „Psychology of Women Quatrely”, vol. 13, no. 4, s. 147‒165.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1471-6402.1989.tb00993.x

Desperak Izabela (2008) A matkom wystarczy kwiatek. „Femka” [dostęp 20 listopada 2011 r.]. Dostępny w Internecie http://femka.net/a-matkom-wystarczy-kwiatek
Google Scholar

van Dijk Teun A. (1984) Prejudice in Discourse. Amsterdam: John Benjamins.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1075/pb.v.3

van Dijk Teun A. (1988) News as Discourse. Hillsdale: Lawrence Erbaum Associates.
Google Scholar

van Dijk Teun A. (1991) The interdisciplinary study of news as discourse [w:] Klaus Bruhn Jensen, Nicholas W. Jankowski, eds., A Handbook of Qualitative Methodologies for Mass Communication Research. New York: Taylor & Francis, s. 108‒120.
Google Scholar

van Dijk Teun A. (2001) Badania nad dyskursem [w:] Teun A. van Dijk, red., Dyskurs jako struktura i proces. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

van Dijk Teun A. (2008) Critical discourse analysis and nominalization: problem or pseudo-problem? „Discourse & Society”, vol. 19, no. 6, s. 821‒828.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0957926508095897

Duszak Anna (1998) Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

van Eemeren Frans H., Rob Grootendorst (1992) Argumentation, Communication, and Fallacies. Hillsdale, London: Lawrence Erlbaum Associates.
Google Scholar

Fairclough Norman, Anna Duszak, red., (2008) Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej. Kraków: Universitas.
Google Scholar

Fairclough Norman, Ruth Wodak (1997) Critical discourse analysis [w:] Teun van Dijk, ed., Discourse Studies: A Multidisciplinary Introduction. London: Sage, s. 258‒284.
Google Scholar

Forchtner Bernhard (2011) Critique, the discourse-historical approach and the Frankfurt School. „Critical Discourse Studies”, vol. 8, no. 1, s. 1‒14.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/17405904.2011.533564

Friedan Betty (1992) The Feminine Mystique. London: Penguin Books.
Google Scholar

Fuszara Małgorzata, red., (2002) Kobiety w Polsce na przełomie wieków. Nowy kontrakt płci? Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
Google Scholar

Fuszara Małgorzata, red., (2008) Nowi mężczyźni? Zmieniające się modele męskości we współczesnej Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Google Scholar

Gajewska Agnieszka (2008) Hasło: feminizm. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Google Scholar

Galasiński Dariusz (2003) Men and the Language of Emotions. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9780230510128

Galasiński Dariusz (2008) Men’s Discourses of Depression. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9780230227620

Giddens Anthony (2004) Socjologia. Przełożyła Alina Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Grzymała-Kazłowska Aleksandra (2004) Socjologicznie zorientowana analiza dyskursu na tle współczesnych badań nad dyskursem. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, s. 13‒34.
Google Scholar

Habermas Jürgen (2002) Teoria działania komunikacyjnego. Przełożył Andrzej Maciej Kaniowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Habermas Jürgen (2007) Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej. Przełożyły Wanda Lipnik, Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Jabłońska Barbara (2006) Krytyczna analiza dyskursu: refleksje teoretyczno-metodologiczne. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 2, nr 1, s. 53‒67 [dostęp 12 maja 2010 r.]. Dostępny w Internecie http://przegladsocjologiijakosciowej.org/Volume2/PSJ_2_1_Jablonska.pdf
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.2.1.04

Kendall Gavin (2007) What is Critical Discourse Analysis? Ruth Wodak in Conversation With Gavin Kendall. „Forum: Qualitative Social Research”, vol. 8, no. 2, art. 29.
Google Scholar

Kienpointner Manfred (1992) Alltagslogik: Struktur Und Funktion der Argumentationsmustern. Stuttgart: Frommann-Holzboog.
Google Scholar

Koller Veronika (2004) Metaphor and gender in business media discourse. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9780230511286

Konecki Krzysztof (2000) Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Korolczuk Elżbieta (2009) Naturalna więź? Wizerunki relacji matka‒córka w wybranych tekstach kultury popularnej [w:] Bogusława Budrowska, red., Kobiety, feminizm, demokracja. Warszawa: IFiS PAN, s. 43‒69.
Google Scholar

Krzyżanowska Natalia (2010) Denying the right to speak in public: Sexist and homophobic discourses in post-1989 Poland [w:] Aleksandra Galasińska, Dariusz Galasiński, eds., The Post-Communist Condition. Public and private discourses of transformation. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1075/dapsac.37.06krz

Krzyżanowska Natalia (2012a) Kobiety w (polskiej) sferze publicznej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar

Krzyżanowska Natalia (2012b) Wokół koncepcji demokracji. Parytet płci w świetle polskiego dyskursu prasowego. „Studia Socjologiczne”, nr 1 (204), s. 199‒223.
Google Scholar

Krzyżanowski Michał (2010) The Discursive Construction of European Identities. Frankfurt am Main: Peter Lang.
Google Scholar

Krzyżanowski Michał (2011) Ethnography and Critical Discourse Analysis. London: Routledge. (Special Issue of „Critical Discourse Studies”, vol. 8, no. 4).
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/17405904.2011.601630

Krzyżanowski Michał, Florian Oberhuber (2007) (Un)Doing Europe. Discourses and Practices of Negotiating the EU Constitution. Brussels: P.I.E. Peter Lang.
Google Scholar

Krzyżanowski Michał, Ruth Wodak (2008) The Politics of Exclusion: Debating Migration in Austria. New Brunswick: Transaction Publishers.
Google Scholar

Kurczewski Jacek (2008) Rodzynki w zakalcu, czyli o reprezentacji kobiet w reprezentacji Narodu. „Societas/Communitas”, nr 2., s. 99‒124.
Google Scholar

Lazar Michelle M. (2000) Gender, Discourse and Semiotics: The Politics of Parenthood Representations. „Discourse & Society”, vol. 11, no. 3, s. 373‒400.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0957926500011003005

Lazar Michelle M. (2005) Feminist Critical Discourse Analysis. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9780230599901

Lazar Michelle M. (2007) Feminist Critical Discourse Analysis: Articulating a Feminist Discourse Praxis. „Critical Discourse Studies”, vol. 4, no. 2, s. 141‒164.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/17405900701464816

Lazar Michelle M. (2008) Language, communication and the public sphere: perspective from feminist critical discourse analysis [w:] Ruth Wodak, Veronika Koller, eds., Handbook of Communication in the Public Sphere. Berlin, New York: Mouton de Gruyter.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9783110198980.1.89

van Leeuwen Theo (2004) Introducing Social Semiotics. London: Routledge.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203647028

van Leeuwen Theo (2005) Three Models of Interdisciplinarity [w:] Ruth Wodak, Paul Chilton, eds., A New Agenda in Critical Discourse Analysis. Amsterdam: John Benjamins, s. 3‒18.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1075/dapsac.13.04lee

van Leeuwen Theo (2008) Discourse and Practice. New Tools for Critical Discourse Analysis. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195323306.001.0001

Litosseliti Lia, ed., (2006) Gender & Language. London: Hodder Arnold.
Google Scholar

Litosseliti Lia, Jane Sunderland, eds., (2002) Gender Identity and Discourse Analysis. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1075/dapsac.2

Melosik Zbyszko (2002) Kryzys męskości. Poznań: Wydawnictwo Wolumin.
Google Scholar

Messner Michael A. (1997) Politics of masculinities. Men in movements. London, Thousand Oakes, New Delhi: Sage.
Google Scholar

Meyer Michael (2001) Between Theory, Method and Politics [w:] Ruth Wodak, Michael Meyer, eds., Methods of Critical Discourse Analysis. London: Sage.
Google Scholar

Milska-Wrzesińska Zofia (2008) Rządy niedojrzałych kobiet. „Gazeta Wyborcza”, 15 maja, s. 16.
Google Scholar

Oakley Ann (1972) Sex, gender and Society. London: Temple Smith.
Google Scholar

Peszek Jan (2007) Tato, pozwól sobie na błąd. „Gazeta Wyborcza”, 29 listopada.
Google Scholar

Pitrus Andrzej (2000) Znaki na sprzedaż. Warszawa: Wydawnictwo ER.
Google Scholar

Plantin Christian (2006) On Casting Doubt: The Dialectical Aspect of Normative Rules in Argumentation [w:] Peter Houtlosser, Agnes van Rees, eds., Considering Pragma-Dialectics. Mahwah: Laurence Erlbaum, s. 245‒256.
Google Scholar

Pollak Alexander (2011) Analiza telewizyjnych filmów dokumentalnych [w:] Ruth Wodak, Michał Krzyżanowski, red., Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Łośgraf, s. 125‒147.
Google Scholar

Pratto Felicja (2002) Polityka płci: różnice między kobietą a mężczyzną w sypialni, kuchni i gabinecie [w:] Bogdan Wojciszke, red., Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: GWP, s. 146‒194.
Google Scholar

Pulikowski Jacek (2007) Feministki wystraszyły ojców. „Gazeta Wyborcza”, 28 listopada.
Google Scholar

Rank Otto (1929) The Trauma of Birth. New York: Martino Fine Books.
Google Scholar

Reisigl Martin, Ruth Wodak (2001) Discourse and Discrimination. Rhetorics of Racism and Anti-Semitism. London: Routledge.
Google Scholar

Reisigl Martin, Ruth Wodak (2009) The Discourse-Historical Approach (DHA) [w:] Ruth Wodak, Michael Meyer, eds., Methods of Critical Discourse Analysis. London: Sage, s. 87‒121.
Google Scholar

Renzetti Claire M., Daniel J. Curran (2005) Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo. Przełożyła Agnieszka Gromkowska-Melosik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Rewers Ewa (1995) Teorie dyskursu i ich znaczenia dla badań nad literaturą. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, s. 37‒48.
Google Scholar

Rubin Gayle (1975) The Traffic in Woman: Notes on the ‘Political Economy’ of Sex [w:] Rayna R. Reiter, ed., Toward an Anthropology of Women. New York: Monthly Review Press, s. 157‒210.
Google Scholar

Sierocka Beata (2003) Krytyka i dyskurs. Kraków: Aureus.
Google Scholar

Silverman David (2008) Interpretacja danych jakościowych. Przełożyły Małgorzata Głowacka-Grajper, Joanna Ostrowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Slany Krystyna, Beata Kowalska, Magdalena Ślusarczyk, red., (2011) Kalejdoskop genderowy. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Google Scholar

Smith Dorothy (2006) Poznawanie społeczeństwa od wewnątrz. Kobiecy punkt widzenia [w:] Aleksandra Jasińska-Kania i in., red., Współczesne teorie socjologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 1182‒1185.
Google Scholar

Szacki Jerzy (2002) Historia myśli socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Trutkowski Cezary (2004) Wybór czy konieczność – o potrzebie wykorzystania analizy dyskursu. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, s. 35‒50.
Google Scholar

Walczewska Sławomira (b.d.) Matka gastronomiczna [dostęp 5 marca 2009 r.]. Dostępny w Internecie http://efka.org.pl/index.php?action=p_art&ID=8
Google Scholar

Widdowson Henry G. (2004) Text, Context, Pretext. Oxford: Blackwell.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/9780470758427

Wodak Ruth, ed., (1997) Gender and Discourse. London: Sage.
Google Scholar

Wodak Ruth, ed., (2001) The Discourse-Historical Approach [w:] Ruth Wodak, Michael Meyer, eds., Methods of Critical Discourse Analysis. London: Sage, s. 63‒95.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4135/9780857028020

Wodak Ruth, ed., (2008) Introduction: Discourse Studies – Important Concepts and Terms [w:] Ruth Wodak, Michał Krzyżanowski, eds., Qualitative Discourse Analysis in the Social Sciences. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-137-04798-4

Wodak Ruth, ed., (2009) The Discourse of Politics in Action: Politics as Usual. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9780230233683

Wodak Ruth, ed., (2011) Wstęp: badania nad dyskursem [w:] Ruth Wodak, Michał Krzyżanowski, red., Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Łośgraf.
Google Scholar

Wodak Ruth i in. (1994) Die Sprachen der Vergangenheiten. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Google Scholar

Wojcieszke Bogdan, red., (2002) Kobiety i mężczyźni. Odmienne spojrzenia na różnice. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Yaguello Marina (1992) Les mots et les femmes. Paris: Éditions Payot.
Google Scholar

Zagajewski Adam (2007) 619 słów o moim ojcu. „Gazeta Wyborcza”, 17 grudnia.
Google Scholar