Edukacja – emancypacja – emigracja. Sytuacja polskich artystek na przełomie XIX/XX wieku

Ewelina Wejbert-Wąsiewicz

doi:10.18778/0208-600X.53.07

Autor

Ewelina Wejbert-Wąsiewicz Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Socjologii, Katedra Socjologii Sztuki https://orcid.org/0000-0002-6711-8228

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.53.07

Słowa kluczowe:

emigracja, sztuka polska, artystki polskie, kobiety, malarki

Abstrakt

Celem artykułu jest opis społeczno-historycznej sytuacji polskich artystek na przełomie XIX i XX w., które w celu zdobycia wykształcenia wyjeżdżały na emigrację. Poprzez wybrane studia życiorysów i twórczości pokazano relację, jaka zachodziła pomiędzy edukacją, emigracją, twórczością i losem malarek. Przywołane nazwiska kobiet należą do bardzo znanych, ale i tych nieznanych w obiegu sztuki. Powody nieobecności malarek w historii sztuki są złożone. Wydaje się, że jednym z istotnych czynników może być emigracja. Jeśli artystki cieszyły się popularnością na obczyźnie, nierzadko przeoczono ich talent w kraju, a ich sztuka była nieobec¬na w rodzinnych stronach. Z kolei udana kariera zagraniczna nie oznaczała uznania w Polsce. Ważnym aspektem rozważań pozostaje kwestia kobiecej roli społeczno-kulturowej, zwłaszcza w aspekcie autonomii, autorytetu, zobowiązań. Artykuł jest szkicem odwołującym się do płaszczyzny socjologii artysty i historii sztuki oraz socjologii sztuki. Materiał źródłowy stanowiły różnego rodzaju studia i teksty: opracowania historyczne, artykuły naukowe, dzienniki, listy, wystawy malarstwa i albumy, recenzje, kalendaria twórczości, dokumenty życia społecznego i artystycznego, wywiady prasowe.

Bibliografia

Bacewicz G. (1970), Znak szczególny, Czytelnik, Warszawa.
Google Scholar

Baszkircewa M. (1967), Dziennik, Czytelnik, Warszawa.
Google Scholar

Batowski Z. (1951), Malarki Stanisława Augusta, Ossolineum, Kraków.
Google Scholar

Bobrowska-Jakubowska E. (2004), Artyści polscy we Francji w latach 1890–1918. Wspólnoty i indywidualności, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
Google Scholar

Bobrowska E. (2012), Emancypantki? Artystki polskie w Paryżu na przełomie XIX i XX wieku, „Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty”, nr 1–2 (16–17), s. 11–27.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/AE.2012.001

Chrzanowski T. (1993), Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów, PWN, Warszawa.
Google Scholar

Chrzanowski T. (1998), Sztuka w Polsce od I do III Rzeczypospolitej, PWN, Warszawa.
Google Scholar

Claridge L. (2009) Tamara Łempicka, Rebis, Poznań.
Google Scholar

Czajkowska I. (1997), O społecznym i ekonomicznym statusie artystek, „Kobieta i Biznes”, nr 2, s. 1–4.
Google Scholar

Desperak I., Matuszak G., Sikorska-Kowalska M. (2009), Emancypantki, włókniarki i ciche bohaterki, Omega Praksis, Łódź.
Google Scholar

Dmochowska L. (2012), Anna Sierzpowska-Zborowska – polska protektorka i modelka Modiglianiego, „Quart”, nr 3 (25), http://historiasztuki.uni.wroc.pl/quart/pdf/quart25_Dmochowska. pdf, 2.02.2015.
Google Scholar

Ferenc T. (2012), Artysta jako Obcy. Socjologiczne studium artystów polskich na emigracji, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-686-4

Frąckowiak-Sochańska M. (2011), Postawy polskich kobiet wobec feminizmu. O samoograniczającej się świadomości feministycznej kobiet, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, nr 39, s. 149–170.
Google Scholar

Golka M. (1995), Socjologia artysty, Ars Nova, Poznań.
Google Scholar

Grzybczyk K. (2005), O literaturze kobiecej Dwudziestolecia międzywojennego. Rekonesans badawczy, [w:] E. Hurnikowa, A. Wypych-Gawrońska (red.), Czytanie Dwudziestolecia I, AJD, Częstochowa.
Google Scholar

Heinich N. (2007), Być artystą. Rzecz o przekształceniach statusu malarzy i rzeźbiarzy, Vizja Press & it, Warszawa.
Google Scholar

Iwaszkiewicz A. (1993), Dzienniki, Twój Styl, Warszawa.
Google Scholar

Jakubowska A. (2011), Artystki polskie, PWN, Warszawa.
Google Scholar

Jarecka D. (2008), Twarze – Zofia Stryjeńska, „Wysokie Obcasy”, http://www.wysokieobcasy.pl/ wysokieobcasy/1,96856,5957408,Twarze_Zofia_Stryjenska.html, 2.02.2015.
Google Scholar

Krzywicka I. (1992), Wyznania gorszycielki, Czytelnik, Warszawa.
Google Scholar

Lapierre A. (2002), Artemizja, Rebis, Poznań.
Google Scholar

Łopuszański P. (2005), W poszukiwaniu zapomnianego życia Zofii Chylińskiej, „Podkowiański Magazyn Kulturalny”, nr 45, http://podkowianskimagazyn.pl/nr45/lesmianowa.htm, 12.03.2015.
Google Scholar

Magnone L. (2011), Konopnicka. Lustra i symptomy, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Google Scholar

Michalec D. (2014), Maria Łada-Maciągowa, Siedlce.
Google Scholar

Mill S. J. (1995), Poddaństwo kobiet, [w:] S. J. M i l l, O rządzie reprezentatywnym. Poddaństwo kobiet, tłum. Ch. Chyżyńska, Znak, Kraków.
Google Scholar

Morawińska A. (1991), Artystki polskie, [w:] taż, Artystki polskie. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa.
Google Scholar

Mori G. (2003), Tamara Łempicka. Paryż 1920–1938, Arkady, Warszawa.
Google Scholar

Nochlin L. (2007), Dlaczego nie było wielkich artystek?, tłum. B. Limanowska, „UniGender”, nr 1 (3), http://www.unigender.org/?page=biezacy&issue =02&article=07, 12.03.2011.
Google Scholar

Okońska A. (1976), Artystki polskie, Nasza Księgarnia, Warszawa.
Google Scholar

Okońska A. (1981), Żywoty pań malujących, Nasza Księgarnia, Warszawa.
Google Scholar

Pierzchalski F., Smyczynska K., Gębarowska K., Szatlach M. (2011), Feminizm po polsku, Elipsa, Bydgoszcz.
Google Scholar

Poprzęcka M. (1996), Boznańska i inne, [w:] A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie polskim. Zbiór studiów, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
Google Scholar

Rostworowska M. (2003), Portret za mgłą. Opowieść o Oldze Boznańskiej, Terra Nova, Kraków.
Google Scholar

Rymkiewicz J. M. (2001), Leśmian Encyklopedia, Sic!, Warszawa.
Google Scholar

Gabryś-Cichacz K., Garas M., Małyga A. (2008), Słownik sztuki, KWN, Kraków.
Google Scholar

Sosnowska J. (2003), Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880–1939, Instytut Sztuki PAN, Warszawa.
Google Scholar

Ślęczka K. (1999), Feminizm. Ideologie i koncepcje społeczne współczesnego feminizmu, Książnica, Katowice.
Google Scholar

Toniak E. (1992), Tylko nie feminizm, [w:] S. Walczewska, Głos mają kobiety, Convivium, Kraków.
Google Scholar

Utrio K. (1998), Córki Ewy, historia kobiety europejskiej, Wydawnictwo 69, Warszawa.
Google Scholar

Waldorff J. (1976), Moje cienie, Czytelnik, Warszawa.
Google Scholar

Walewska C. (1909), Kobieta w życiu społecznym. Ruch kobiecy w Polsce, Skład Księgarski Gebethner i Wolff, Warszawa.
Google Scholar

Wallis M. (1966), Autoportret, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa.
Google Scholar

Wejbert-Wąsiewicz E. (2014), Anarchia w sztuce kobiet na przykładzie wystawy Sztuka Matek, [w:] M. Jeziński, Ł. Wojtkowski (red.), Sztuka i polityka. Sztuki wizualne, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 23–38.
Google Scholar

Wierzbicka A. (2008), Artyści polscy w Paryżu. Antologia tekstów 1900–1939, Neriton Instytut Sztuki PAN, Warszawa.
Google Scholar

Wierzbicka A. (2012a), Świadectwa obecności. Polskie życie artystyczne we Francji w latach 1900–1939. Diariusz wydarzeń z wyborem tekstów, Neriton, Warszawa.
Google Scholar

Wierzbicka A. (2012b), „Jak tu nie być feministą?”. O zapomnianych malarkach polskich w Paryżu w latach 1900–1914, „Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty”, nr 1–2 (16–17), s. 45–62.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/AE.2012.004

Winiarski D. (2012), Alicji Halickiej poetycka utopia pejzażu, „Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty”, nr 1–2 (16–17), s. 76–81.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/AE.2012.006

Wiśniewska M. (1903), Głos kobiet w kwestyi kobiecej, Stowarzyszenie Pomocy Naukowej dla Polek im. J. I. Kraszewskiego, Kraków.
Google Scholar

Ziembińska E. (2012), Sara Lipska – artystka wszechstronna. Wyjątkowa uczennica Dunikowskiego, „Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty”, nr 1–2 (16–17), s. 82–89.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/AE.2012.007

Zientara M. (2009), Artystki polskie i ich sztuka, „Krzysztofory”, nr 24.
Google Scholar