O kilku zapomnianych pomysłach literackich Karoliny z Hołowniów Swarackiej (1815–1846)

Abstrakt

Artykuł omawia tematykę i formę trzech zachowanych powiastek autorstwa zapomnianej literatki doby romantyzmu, Karoliny z Hołowniów Swarackiej. Swój debiut w Wilnie na łamach „Atheneum” w roku 1843 zawdzięczała Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu, który uznał jej piśmiennicze próby za warte uwagi. Zmarła przedwcześnie pisarka nie miała jednak szans na pełny rozwój literacki, dlatego jej utwory można traktować bardziej jako zapowiedź talentu niż jego pełnowartościową realizację. Poruszają one jednak sporo interesujących kwestii, które powinno się odnotować w historii literatury kobiecej tej doby. Teatr małego miasteczka oraz Marzenia i rzeczywistość to historie podejmujące problem aspiracji naukowych kobiet, rozwiązywany co prawda przez autorkę po biedermeierowsku, ale też z uwzględnieniem warunków, w jakich przychodziło im określać wzajemne relacje między potrzebami emancypacyjnymi i intelektualnymi a wymaganiami obyczajowymi. Swaracka pokazuje także trudności, jakie bohaterki musiały rozstrzygnąć we własnym myśleniu i psychice, aby zdefiniować na nowo swą tożsamość społeczną i kulturową. W tym kontekście kreacje Alisi i Marii mogą zaskakiwać wieloma bardzo współczesnymi rysami. Również powiastka Nawrócona dotyczy trudnych zagadnień związku szlachcica i Żydówki, odważnie opowiada zarówno o rodzącym się a niepożądanym dla otoczenia uczuciu, jak i sile stereotypów, z jakimi bohaterowie muszą się sami zmagać. Temat podjęty przez Swaracką mógł zainspirować Kraszewskiego do napisania w kilka lat później Powieści bez tytułu.