Kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy (ok. 1563–1637) sprawy rodzinne i majątkowe. Przyczynek do genealogii i dziejów gorzyckiej linii rodziny Ligęzów herbu Półkozic

Zbigniew Anusik

doi:10.18778/1644-857X.21.01.03

Authors

Zbigniew Anusik Uniwersytet Łódzki / University of Lodz https://orcid.org/0000-0002-5483-4970

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.21.01.03

Keywords:

Mikołaj Spytek Ligęza, Półkozic coat of arms, Gorzyce line of the Ligęza family, Polish nobility, land property, Polish-Lithuanian Commonwealth in 16th and 17th century, genealogy

Abstract

Presented article is dedicated to the life and the (closer and a little more distant) family of the castellan of Sandomierz, Mikołaj Spytek Ligęza, Półkozic coat of arms (ca. 1563–1637), who was man of many talents, respected by contemporaries and well assessed by posterity. The author introduces a number of significant corrections and additions to the genealogy of the Gorzyce branch of the Ligęza family. This includes the most important events from the biography of the parents of the protagonist of this study. Based on the discovered sources, the author analyses the reasons as to why their marriage broke up and describes the material conditions of their separation. He presents also the fate of Mikołaj Spytek’s only brother, as well as his two sisters and their offspring. The author focuses also on the broadly understood family of the later castellan of Sandomierz, i.e. brothers and sisters of his father, as well as on his mother’s sisters and their husbands. During his long life, Mikołaj Spytek Ligęza was in touch with the children of his uncles and aunts, and therefore this article includes a full list of such relatives. The children of numerous first cousins of the castellan of Sandomierz are also included. Additionally, the article sheds light on important details in the biography of Mikołaj Spytek Ligęza, such as a proposition to postpone his birth date to early 1563. The history of two marriages of Mikołaj Spytek is analysed, proving that the information on his first marriage with Zofia Rzeszowska, Doliwa coat of arms, which exists in the literature on the subject, is incorrect. Furthermore, the author also establishes the state of landed possessions of the parents of the later castellan of Sandomierz and describes Mikołaj Spytek’s endeavours in this field. At the end of his life, according to the author, castellan of Sandomierz owned a slightly smaller land estate than previously believed. Moreover, the article deals with the history of the marital relationships of two daughters of Mikołaj Spytek Ligęza from his second marriage – Zofia Pudencjanna, wife of Władysław Dominik prince Ostrogski-Zasławski and Konstancja, married to Jerzy Sebastian Lubomirski in 1637. Finally, the author briefly presents the fate of the latifundium created by Mikołaj Spytek Ligęza, which, initially divided between his daughters, was merged again in 1653, eventually falling into the hands of the Lubomirski family.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Zbigniew Anusik, Uniwersytet Łódzki / University of Lodz

Prof. dr hab. Zbigniew Anusik – kierownik Katedry Historii Nowożytnej w Instytucie Historii Uniwersytetu Łódzkiego, członek Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk.

Zainteresowania naukowe: historia Polski i powszechna XVI–XVIII w., historia Szwecji XVI–XVIII w., stosunki polsko-szwedzkie w XVII–XVIII w., historia dyplomacji europejskiej w XVIII w., dzieje Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789–1799), elity dawnej Rzeczypospolitej, struktura własności ziemskiej w Rzeczypospolitej XVII w., genealogia polskich rodzin szlacheckich w XVI–XVIII w.

References

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, dz. V, sygn. 8476.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Metryka Koronna [MK] 76, 77, 78, 79, 82, 83, 85, 87, 90, 91, 95, 96, 99, 100, 105, 108, 111, 113, 115, 118, 134, 135, 136, 137, 144, 145, 146, 148, 150, 151, 157, 161, 163, 166, 172, 177, 180, 182.
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK], Castrensia Biecensia [CB] nr 11, 12, 36, 42, 46.
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK], Castrensia Cracoviensia Inscriptiones [CCI] nr 161, 177, 206, 207, 212, 234, 245, 254.
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK], Castrensia Cracoviensia Relationes [CCR] nr 675, 680, 693.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Lublinie, Grodzkie lubelskie, relacje nr 69.
Google Scholar

Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, rkps 6582 III.
Google Scholar

Biblioteka Kórnicka PAN [BK PAN], Teki Dworzaczka [TD]
Google Scholar

Biblioteka Narodowa w Warszawie, Łuszczyński B. H., Silva heraldica, t. VII, rkps, sygn. IV 5582.
Google Scholar

Cui contingit nasci, restat mori. Wybór testamentów staropolskich z województwa sandomierskiego, oprac. M. Lubczyński, J. Pielas, H. Suchojad, Warszawa 2005.
Google Scholar

Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J. N. Bobrowicz, t. V, Lipsk 1840.
Google Scholar

Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J. N. Bobrowicz, t. VI, Lipsk 1841.
Google Scholar

Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J. N. Bobrowicz, t. VIII, Lipsk 1841.
Google Scholar

Ossoliński Z., Pamiętnik, oprac. J. Długosz, Warszawa 1983.
Google Scholar

Pamiętniki o Koniecpolskich. Przyczynek do dziejów polskich XVII wieku, wyd. S. Przyłęcki, Lwów 1842.
Google Scholar

Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, wyd. K. J. Turowski, Kraków 1858.
Google Scholar

Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1629, oprac. W. Domin, J. Kolasa, E. Trzyna, S. Żyga, red. S. Inglot, Wrocław 1956.
Google Scholar

Starowolski S., Monumenta Sarmatarum, Cracoviae 1655.
Google Scholar

Trepka Nekanda W., Liber generationis plebeanorum („Liber chamorum”), wyd. W. Dworzaczek, J. Bartyś, Z. Kuchowicz, cz. 1 (Wstępy wydawców i tekst), Wrocław 1963.
Google Scholar

Źródła dziejowe, t. XIV (Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym), Małopolska, t. III, wyd. A. Pawiński, Warszawa 1886.
Google Scholar

Źrzódłopisma do dziejów unii Korony Polskiej i W. X. Litewskiego, cz. 2, oddział I, wyd. A. T. Działyński, Poznań 1861.
Google Scholar

Anusik Z., Dobra ziemskie książąt Zbaraskich w XVI i XVII wieku, [w:] Z. Anusik, Studia i szkice staropolskie, Łódź 2011, s. 495–552.
Google Scholar

Anusik Z., Dole i niedole Jerzego Sebastiana Lubomirskiego, [w:] Z. Anusik, Studia i szkice staropolskie, Łódź 2011, s. 218–267.
Google Scholar

Anusik Z., Glosa do dziejów rodu książąt Ostrogskich, (Rec.: Tomasz Kempa, Dzieje rodu Ostrogskich, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2003, ss. 194), „Przegląd Nauk Historycznych” 2008, R. VII, nr 1, s. 127–210.
Google Scholar

Anusik Z., Kilka uwag o dziejach rodu Zborowskich w XVI wieku. Na marginesie książki Ewy Dubas-Urwanowicz, (Rec.: Ewa Dubas-Urwanowicz, Mężowie stanu, awanturnicy czy zdrajcy? Dzieje rodu Zborowskich w XVI wieku, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2018, ss. 793), „Przegląd Nauk Historycznych” 2018, R. XVII, nr 2, s. 285–325.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.17.02.12

Anusik Z., Krąg rodzinny Katarzyny z Sienna Myszkowskiej (zm. 1619), podczaszyny lubelskiej. Studium genealogiczno-obyczajowe „Przegląd Nauk Historycznych” 2020, R. XX, nr 2, s. 245–280.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.19.02.10

Anusik Z., Latyfundia książąt Zbaraskich w XVI i XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 1, s. 17–77.
Google Scholar

Anusik Z., Struktura własności ziemskiej w powiecie pilzneńskim w roku 1629, „Przegląd Nauk Historycznych” 2011, R. X, nr 2, s. 69–108.
Google Scholar

Anusik Z., Szlachta bracławska w 1629 roku, [w:] Z. Anusik, Studia i szkice staropolskie, Łódź 2011, s. 11–56.
Google Scholar

Anusik Z., Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, „Przegląd Nauk Historycznych” 2012, R. XI, nr 2, s. 25–80.
Google Scholar

Biblioteka Kórnicka PAN [BK PAN], Teki Dworzaczka [TD], Monografie.
Google Scholar

Boniecki A., Herbarz polski, t. I, Warszawa 1899.
Google Scholar

Boniecki A., Herbarz polski, t. IV, Warszawa 1901.
Google Scholar

Boniecki A., Herbarz polski, t. VII, Warszawa 1904.
Google Scholar

Boniecki A., Herbarz polski, t. IX, Warszawa 1906.
Google Scholar

Boniecki A., Herbarz polski, t. XI, Warszawa 1907.
Google Scholar

Boniecki A., Herbarz polski, t. XIV, Warszawa 1911.
Google Scholar

Borkowski R., Początki Głowowa, dzisiejszego Głogowa Małopolskiego, „Rocznik Kolbuszowski” 2016, t. XVI, s. 295–318.
Google Scholar

Budka W., Boner Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. II, Kraków 1936, s. 302.
Google Scholar

Byliński J., Przerębski (Przerembski Stanisław), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIX, Wrocław 1986, s. 2–4.
Google Scholar

Chłapowski K., Przynależność własnościowa osiedli, [w:] Atlas historyczny Polski. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2 (Komentarz, indeksy), Warszawa 2008, s. 83–113.
Google Scholar

Chłapowski K., Realizacja reform egzekucji dóbr (1563–1665). Sprawa zastawów królewszczyzn małopolskich, Warszawa 1984.
Google Scholar

Chłapowski K., Starostowie w Małopolsce 1565–1668, [w:] Społeczeństwo staropolskie: studia i szkice, t. IV, red. A. Izydorczyk, A. Wyczański, Warszawa 1986, s. 105–178.
Google Scholar

Cynarski S., Herburt Odnowski Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. IX, Wrocław–Warszawa–Kraków 1960–1961, s. 446–447.
Google Scholar

Długosz J., Latyfundia Lubomirskich w XVII wieku (powstanie – rozwój – podziały), Opole 1997.
Google Scholar

Dunin-Wąsowiczowa A., Mapa własności ziemskiej, [w:] Atlas historyczny Polski. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2 (Komentarz, indeksy), Warszawa 1993, s. 99–111.
Google Scholar

Dworzaczek W., Genealogia, t. II (Tablice), Warszawa 1959.
Google Scholar

Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, Warszawa 1985.
Google Scholar

Gmiterek H., Słupecki Samuel, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIX, Warszawa–Kraków 1999–2000, s. 113–115.
Google Scholar

Kamieński A., Sierakowski Marcin z Bogusławic, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXVII, Warszawa–Kraków 1996–1997, s. 286–288.
Google Scholar

Kamiński A., Jordan Spytek Wawrzyniec z Zakliczyna, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 282–283.
Google Scholar

Kamiński A., Ligęza Piotr z Bobrku i Chrzanowa, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1972, s. 321–322.
Google Scholar

Kaniewska I., Skotnicki Paweł, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXVIII, Warszawa–Kraków 1997–1998, s. 306–307.
Google Scholar

Kaniewska I., Sobek Stanisław z Sulejowa, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIX, Warszawa–Kraków 1999–2000, s. 454–457.
Google Scholar

Kaniewska I., Starzechowski Wojciech, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLII, Warszawa–Kraków 2003–2004, s. 393–394.
Google Scholar

Kersten A., Lubomirski Jerzy Sebastian, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1973, s. 14–20.
Google Scholar

Kotarski H., Koniecpolski Aleksander, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967–1968, s. 511–512.
Google Scholar

Kowalska H., Ligęza Mikołaj z Bobrku, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1972, s. 318–319.
Google Scholar

Kumor B., Radoszewski (Boksa-Radoszewski) Bogusław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIX, Wrocław 1986, s. 747–748.
Google Scholar

Kutrzebianka K., Dwa obrazy wotywne w kościele parafialnym w Jordanowie, „Prace Komisji Historii Sztuki” 1948, t. IX (Sprawozdania z posiedzeń za lata 1946 i 1947), s. 187–191.
Google Scholar

Libiszowska Z., Koniecpolski Stanisław Przedbór, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967–1968, s. 522–523.
Google Scholar

Lubczyński M., Linia bolesławsko-jurkowska Ligęzów herbu Półkozic. Zarys dziejów, [w:] Szlachta i ziemianie między Wisłą a Pilicą. Studia z dziejów społeczno-gospodarczych, red. J. Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce 2008, s. 9–39.
Google Scholar

Lubczyński M., Majątek ziemski kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy, [w] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. I, red. K. Bracha, S. Wiech, Kielce 2000, s. 149–166.
Google Scholar

Lubczyński M., Początki rodziny Ligęzów herbu Półkozic, „Roczniki Historyczne” 1999, R. LXV, s. 27–52.
Google Scholar

Lubczyński M., Tarło Zygmunt Scypion, [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 327–329.
Google Scholar

Łoziński W., Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, t. II (Wojny prywatne), wyd. 5, Kraków 1957.
Google Scholar

Majewski W., Odrzywolski Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 562–565.
Google Scholar

Małłek J., Mortęski Ludwik, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 11–12.
Google Scholar

Pałucki W., Przynależność własnościowa osad, [w:] Atlas historyczny Polski.
Google Scholar

Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2 (Komentarz, indeksy), Warszawa 1993, s. 87–98.
Google Scholar

Pęckowski J., Dzieje miasta Rzeszowa do końca XVIII wieku: z 21 rycinami w tekście, Rzeszów 1913.
Google Scholar

Pietrzak J., Księżna dobrodziejka. Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa (1634–1690), Warszawa 2016.
Google Scholar

Przyboś A., Fundacje szpitalne Mikołaja Spytka Ligęzy w XVII wieku, „Roczniki Naukowo-Dydaktyczne WSP w Krakowie” 1962, Historia 2, s. 71–82.
Google Scholar

Przyboś A., Ligęza Mikołaj Spytek, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1972, s. 319–321.
Google Scholar

Przyboś A., Rzeszów na przełomie XVI i XVII wieku, [w:] Pięć wieków miasta Rzeszowa XIV–XVIII, red. F. Błoński, Warszawa 1958, s. 63–158.
Google Scholar

Przyboś A., Z przeszłości Rzeszowa. Wykład inauguracyjny prorektora profesora dra Adama Przybosia, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Studium Terenowego Krakowskiej WSP w Rzeszowie” 1964, Nauki Humanistyczne, z. 1, s. 17–26.
Google Scholar

Smoleński M., Melsztyn. O zamku i jego panach, o kościołach i plebanach, z dodatkiem o Domosławicach, Kraków 1888.
Google Scholar

Stoksik J., Właściciele Chrzanowa od początku XVII wieku do 1 poł. XIX wieku i ich stosunek do miasta, [w:] Chrzanów: studia z dziejów miasta i regionu do roku 1939, Chrzanów 1998, s. 113–152.
Google Scholar

Urzędnicy województw łęczyckiego i sieradzkiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Opaliński, H. Żerek-Kleszcz, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1993.
Google Scholar

Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Gmiterek, R. Szczygieł, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992.
Google Scholar

Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. S. Cynarski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
Google Scholar

Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1993.
Google Scholar