Zamach na życie króla Szwecji Gustawa III w świetle polskojęzycznej prasy warszawskiej z 1792 roku

Zbigniew Anusik; Małgorzata Karkocha

doi:10.18778/1644-857X.18.02.03

Authors

Zbigniew Anusik Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Nowożytnej https://orcid.org/0000-0002-5483-4970
Małgorzata Karkocha Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Nowożytnej https://orcid.org/0000-0002-7747-949X

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.18.02.03

Keywords:

Gustav III, Jacob Johan Anckarström, plot, assassination of the king, masquerade ball, Warsaw press, history of Sweden, 1792

Abstract

In the article, the authors present issues related to the assassination of the Swedish king Gustav III at the masked ball at the Stockholm Opera on the night of March 16–17, 1792. The first part of the text briefly presents the figure and achievements of the king, who ruled in Sweden in the years 1771–1792. Gustav III went down in history as the author of two coups d’états – from 1772 and 1789. After the first, the “Age of Liberty” was completed in the history of Sweden. The second allowed the king to focus full power in his hands. In the last years of his life, the ruler of Sweden planned to organize a monarchist crusade against revolutionary France. His intentions were nullified by the coup of March 16, 1792. The second part of the article, based on reports from Warsaw press, presents the course of the attempt on the king’s life, the last moments of the ruler, his death and funeral ceremonies. The course of the investigation, trial and sentences for the king killers were also discussed. All in all, supplementing the press reports with findings of the literature on the subject, it was possible to obtain a relatively complete and not yet fully studied in Polish historical literature image of the issue indicated in the title.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Publiczne Potockich [APP] nr 227.
Google Scholar

Berättelse om Riksdagen i Stockholm 1789, af Olof Wallquist, [w:] Historiska Handlingar, Bd V, Stockholm 1866, s. 237–466.
Google Scholar

Coxe W., Travels into Poland, Russia, Sweden and Denmark, vol. IV, London 1787.
Google Scholar

Sheridan C.F., A History of the Late Revolution in Sweden, London 1788.
Google Scholar

„Gazeta Narodowa i Obca” 1792.
Google Scholar

„Gazeta Warszawska” 1792.
Google Scholar

„Korespondent Warszawski” 1792.
Google Scholar

„Pamiętnik Historyczno-Polityczno-Ekonomiczny” 1792.
Google Scholar

Åberg A., Lilljehorn Carl Pontus, [w:] Svenskt biografiskt lexikon, Bd XXIII, Stockholm 1980–1981, s. 156–158.
Google Scholar

Ǻkeson N., Gustaf III:s förhållange till franska revolutionen, Bd I–II, Lund 1885–1886.
Google Scholar

Aleksandrowska E., Świtkowski Piotr, [w:] Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i bibliograficzny, t. IV (S–T), koordynacja całości R. Loth, Warszawa 2003, s. 232–233.
Google Scholar

Almquist H., Anjalamännen å Fredrikshov. Ett 150-årsminne, [b.m.] 1939.
Google Scholar

Almquist J.A., Riksdagen i Gefle, Upsala 1895.
Google Scholar

Anderson R.C., Naval Wars in the Baltic during the Sailing Ship Epoch 1522–1850, London 1910.
Google Scholar

Anusik Z., Czy na pewno pierwsza? Kilka uwag o konstytucjach szwedzkich XVIII wieku, [w:] Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki. Reminiscencje w 220. rocznicę uchwalenia, red. J.A. Daszyńska, Łódź 2009, s. 183–208.
Google Scholar

Anusik Z., Dyplomacja szwedzka wobec kryzysu monarchii we Francji w latach 1787–1792, Łódź 2000.
Google Scholar

Anusik Z., Geneza i początki wojny szwedzko-rosyjskiej (kampania 1788 r.) w świetle korespondencji Gustawa III, [w:] Między Zachodem a Wschodem, t. II (Studia ku czci profesora Jacka Staszewskiego), red. J. Dumanowski, B. Dybaś, K. Mikulski, J. Porazinski, S. Roszak, Toruń 2003, s. 43–62.
Google Scholar

Anusik Z., Gustaw III i baron de Breteuil. Nieznana karta z dziejów sekretnej dyplomacji w latach 1790–1792, „Zapiski Historyczne” 2004, t. LXIX, z. 2–3, s. 25–67.
Google Scholar

Anusik Z., Gustaw III w obozie kontrrewolucji. Stanowisko dworu sztokholmskiego wobec sytuacji we Francji po nieudanej ucieczce Ludwika XVI z Paryża w czerwcu 1791 r., „Przegląd Nauk Historycznych” 2003, R. II, nr 1 (3), s. 113–155.
Google Scholar

Anusik Z., Hans Axel von Fersen i jego misja dyplomatyczna na dworze cesarskim w 1791 roku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2008, R. VII, nr 2, s. 61–112.
Google Scholar

Anusik Z., Kongres zbrojny u granic Francji. Niespełniona nadzieja kontrrewolucji spod znaku Tuileriów w latach 1791–1792, „Przegląd Nauk Historycznych” 2003, R. II, nr 2 (4), s. 111–179.
Google Scholar

Anusik Z., Między Warszawą, Sztokholmem i Petersburgiem. Geneza rosyjskiej interwencji w Polsce w 1792 r. w świetle korespondencji ambasadora szwedzkiego w Petersburgu Curta von Stedingka, [w:] Przełomy w historii. XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich (Wrocław 15–18 września 1999 roku). Pamiętnik, t. II, cz. 1, Toruń 2000.
Google Scholar

Anusik Z., Monarchistyczny zamach stanu Gustawa III z 19 sierpnia 1772 r. Geneza, przebieg, konsekwencje, „Przegląd Nauk Historycznych” 2013, R. XII, nr 1, s. 91–121.
Google Scholar

Anusik Z., O polską koronę. Dwór sztokholmski wobec kwestii sukcesji tronu w Polsce w dobie Sejmu Czteroletniego, [w:] Studia i materiały z dziejów nowożytnych, red. K. Matwijowski, S. Ochmann-Staniszewska, Prace historyczne XIII, Wrocław 1995, s. 147–167.
Google Scholar

Anusik Z., Przykład szwedzki – konfederacja w Anjala, [w:] Król a prawo stanów do oporu, red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 2010, s. 163–180.
Google Scholar

Anusik Z., Rokowania o polsko-szwedzki traktat sojuszniczy w 1790 roku, „Zapiski Historyczne” 1996, t. LXI, z. 2–3, s. 21–44.
Google Scholar

Artéus G., Gustav III:s militära lederskap, [w:] Gustav III:s ryska krig, red. G. Artéus, Stockholm 1992, s. 175–183.
Google Scholar

Åstrand S., Horn Clas Fredric, [w:] Svenskt biografiskt lexicon, Bd XIX, Stockholm 1971–1973, s. 398–401.
Google Scholar

Bain R.N., Gustavus III and his Contemporaires 1746–1792. An Overlooked Chapter of Eighteenth Century History, vol. I–II, London 1894–1895.
Google Scholar

Barton H.A., Gustav III of Sweden and the Enlightenment, „Eighteenth Century Studies. An Interdisciplinary Journal” 1972–1973, vol. VI, No. 1, Berkeley (University of California), s. 1–34.
Google Scholar

Barton H.A., Russia and the Problem of Sweden–Finland 1721–1809, „East European Quarterly” 1972, vol. V, No. 4, s. 431–455.
Google Scholar

Barton H.A., Scandinavia in the Revolutionary Era 1760–1815, Minneapolis 1986.
Google Scholar

Bartoszewicz J., Gazeta księdza Łuskiny, [w:] J. Bartoszewicz, Znakomici mężowie polscy w XVIII wieku, t. I, Warszawa 1855, s. 261–330.
Google Scholar

Birck E., Angående Tolls krigsplan 1788. Ett bemötande, Helsingfors 1945.
Google Scholar

Birck E., General Tolls krigsplan år 1788. Dess utförande och sammanbrott, Helsingfors 1944.
Google Scholar

Dihm J., Niemcewicz jako polityk i publicysta w czasie Sejmu Czteroletniego, Kraków 1928.
Google Scholar

Ericson L., Kriget till lands 1788–1790, [w:] Gustav III:s ryska krig, red. G. Artéus, Stockholm 1992, s. 69–109.
Google Scholar

Essen Ǻ.W., Johan Liljencrantz som handelspolitiker. Studier i Sveriges yttre handelspolitik 1773–1786, Lund 1928.
Google Scholar

Findeisen J.P., „Królewski rewolucjonista”. Król Gustaw III u progu kapitalistycznej przebudowy szwedzkiego systemu feudalnego (1771–1792), „Zapiski Historyczne” 1997, t. LXII, z. 2–3, s. 69–85.
Google Scholar

Geffroy A., Gustave III et la cour de France. Suivi d’une étude critique sur Marie-Antoinette et Louis XVI apocryphes, t. I–II, Paris 1867.
Google Scholar

Giełżyński W., Prasa warszawska 1661–1914, Warszawa 1962.
Google Scholar

Glete J., Kriget till sjöss 1788–1790, [w:] Gustav III:s ryska krig, red. G. Artéus, Stockholm 1992, s. 110–174.
Google Scholar

Goriaczko A., „Gazeta Narodowa i Obca”, Wrocław 1953.
Google Scholar

Hennings B., Gustav III: en biografi, Stockholm 1957.
Google Scholar

Homola-Dzikowska I., Pamiętnik Historyczno-Polityczny Piotra Świtkowskiego 1782–1792, Kraków 1960.
Google Scholar

Jägerskiöld O., Den svenska utrikespolitikens historia, Bd II, del. 2 (1721–1792), Stockholm 1957.
Google Scholar

Karkocha M., Obraz Francji w dobie rewolucji na łamach prasy warszawskiej z lat 1789–1794, Łódź 2011.
Google Scholar

Kieniewicz S., Witkowski M., Niemcewicz (Ursyn Niemcewicz) Julian, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 771–780.
Google Scholar

Krusius-Ahrenberg L., Engeström Jacob von, [w:] Svenskt biografiskt lexikon, Bd XIII, Stockholm 1950, s. 615–626.
Google Scholar

Krusius-Ahrenberg L., Engeström Johan von, [w:] Svenskt biografiskt lexikon, Bd XIII, Stockholm 1950, s. 631–637.
Google Scholar

Landberg G., Den svenska riksdagen under den gustavianska tiden, [w:] Sveriges riksdag. Historisk och statsvetenskapling framställning, Bd VII, Stockholm 1932.
Google Scholar

Lord R.H., Drugi rozbiór Polski, Warszawa 1973.
Google Scholar

Łojek J., „Gazeta Warszawska” księdza Łuskiny 1774–1793, Warszawa 1959.
Google Scholar

Łojek J., Dziennikarze i prasa w Warszawie w XVIII wieku, Warszawa 1960.
Google Scholar

Łojek J., Historia prasy polskiej, Warszawa 1976.
Google Scholar

Łossowska I., Malinowski Karol, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XIX, Wrocław 1974, s. 346–347.
Google Scholar

Łossowska I., Piotr Świtkowski (1744–1793), [w:] Pisarze polskiego Oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, t. II, Warszawa 1994, s. 305–319.
Google Scholar

Łossowska-Zaporowska I., „Korespondent Warszawski” w latach 1792–1796. Zarys monograficzny, Warszawa 1969.
Google Scholar

Odhner C.T., Gustaf III och Katarina II efter freden i Värälä, Stockholm 1895.
Google Scholar

Odhner C.T., Sveriges politiska historia under konung Gustaf III:s regering, Bd I (1771–1778), Stockholm 1885.
Google Scholar

Odhner C.T., Sveriges politiska historia under konung Gustaf III:s regering, Bd II (1779–1787), Stockholm 1896.
Google Scholar

Odhner C.T., Sveriges politiska historia under konung Gustaf III:s regering, Bd III (1787–1788), Stockholm 1905.
Google Scholar

Rystand G., Varför krig? Något om bakgrund och „orsaker” till Gustav III:s ryska krig, [w:] Gustav III:s ryska krig, red. G. Artéus, Stockholm 1992, s. 9–22.
Google Scholar

Schück H., Gustaf III:s statsvälvning 1772 i berättande källor och äldre literratur, Historisk Archiv 4, Uppsala 1955.
Google Scholar

Skowronek J., Mostowski Tadeusz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 73–78.
Google Scholar

Söderhjelm A., Sverige och den franska revolutionen. Bidrag till kännedom om Sveriges och Frankrikes inbördes förhållande i slutet av 1700-talet, Bd I (Gustav III:s tid), Stockholm 1920.
Google Scholar

Stavenow L., Den gustavianska tiden 1772–1789, Sveriges politiska historia till våra dagar, utg. av E. Hildebrand och L. Stavenow, Bd X, Stockholm 1925.
Google Scholar

Szczepaniec J., Łuskina Stefan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVIII, Wrocław 1973, s. 577–579.
Google Scholar

Tham W., Konung Gustaf III och rikets ständer vid 1789 års riksdag, Stockholm 1866.
Google Scholar

Krusius-Ahremberg L., Ehrensvärd (Gyllembourg-) Carl Fredrik, [w:] Svenskt biografiskt lexikon, Bd XII, Stockholm 1949, s. 476, https://sok.riksarkivet.se/Sbl/Presentation.aspx?id=16736 (dostęp: 10 VI 2019).
Google Scholar

Lönnroth E., Ribbing Adolph L., [w:] Svenskt biografiskt lexikon, Bd XXX, Stockholm 1998–2000, s. 130, https://sok.riksarkivet.se/sbl/Presentation.aspx?id=6657&forceOrdinarySite=true (dostęp: 10 VI 2019).
Google Scholar

Nikula O., Pechlin Carl Fredrik, [w:] Svenskt biografiskt lexikon, Bd XXVIII, Stockholm 1992–1993, s. 772, https://sok.riksarkivet.se/Sbl/Presentation.aspx?id=8082 (dostęp: 15 VI 2019).
Google Scholar