Problemy z diagnozą sprawności fonologicznych dzieci z zaburzeniami wymowy

Agata Trębacz-Ritter; Grażyna Krasowicz-Kupis

doi:10.18778/2544-7238.11.15

Autor

Agata Trębacz-Ritter Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Studiów Edukacyjnych https://orcid.org/0000-0002-2889-0776
Grażyna Krasowicz-Kupis Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Pedagogiki i Psychologii, Instytut Psychologii https://orcid.org/0000-0002-5374-6872

DOI:

https://doi.org/10.18778/2544-7238.11.15

Słowa kluczowe:

sprawności fonologiczne, zaburzenia wymowy, diagnoza logopedyczna, czytanie, pisanie

Abstrakt

Z doświadczeń logopedów i nauczycieli wynika, że coraz więcej dzieci w placówkach przedszkolnych i młodszych klasach szkolnych potrzebuje terapii logopedycznej ze względu na problemy w prawidłowej realizacji dźwięków mowy. Wydaje się, że obecnie diagnoza i terapia zaburzeń wymowy najczęściej koncentrują się na przyczynach anatomiczno-funkcjonalnych, szczególnie w ramach terapii miofunkcjonalnej. Rzadziej natomiast uwzględnia się uwarunkowania percepcyjne i fonologiczne, które mają duże znaczenie nie tylko dla mowy, ale także dla nauki czytania i pisania. Jednym z powodów może być niedostatek narzędzi do rzetelnej oceny poziomu sprawności fonologicznych dzieci z zaburzeniami wymowy, co utrudnia zaplanowanie odpowiedniej terapii. Celem artykułu jest przedstawienie tła dla nowego narzędzia do oceny krótkotrwałej i roboczej pamięci fonologicznej, a także planowania fonologicznego jako nowego wymiaru sprawności fonologicznych.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

American Speech-Language-Hearing Association, b.r., Speech Sound Disorders: Articulation and Phonology. (Practice Portal), www.asha.org/Practice-Portal/Clinical-Topics/Articulation-and-Phonology/ (dostęp: 30.03.2025).
Google Scholar

Anthony J.L., Aghara R.G., Dunkelberger M.J., Anthony T.I., Williams J.M., Zhang Z., 2011, What Factors Place Children with Speech Sound Disorders at Risk for Reading Problems?, „American Journal of Speech-Language Pathology”, vol. 20(2), s. 146–160.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1044/1058-0360(2011/10-0053)

Bartkowska T., 1968, Rozwój wymowy dziecka przedszkolnego jako wynik oddziaływań wychowawczych rodziny i przedszkola, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Google Scholar

Boada K.L., Boada R., Pennington B.F., Peterson R.L., 2022, Sequencing Deficits and Phonological Speech Errors, But Not Articulation Errors, Predict Later Literacy Skills, „Journal of Speech, Language, and Hearing Research”, vol. 65(6), s. 2081–2097.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1044/2022_JSLHR-21-00241

Bogdanowicz M., 2004, Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Google Scholar

Bogdanowicz M., Jaworowska A., Krasowicz-Kupis G., Matczak A., Pelc-Pękala O., Pietras I., Stańczak J., Szczerbiński M., 2007, Diagnoza dysleksji u uczniów kl. III szkoły podstawowej. Przewodnik diagnostyczny, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.
Google Scholar

Brosseau-Lapré F., Roepke E., 2022, Implementing Speech Perception and Phonological Awareness Intervention for Children with Speech Sound Disorders, „Language, Speech, and Hearing Services in Schools”, vol. 53(3), s. 646–658.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1044/2022_LSHSS-21-00117

Bryndal M., 2015, Fonologiczna interpretacja procesów doskonalenia wymowy dziecięcej na tle współczesnych teorii fonologicznych, Gliwice: Wydawnictwo KOMLOGO.
Google Scholar

Cabbage K.L., Farquharson K., Hogan T.P., 2015, Speech Perception and Working Memory in Children with Residual Speech Errors: A Case Study Analysis, „Seminars in Speech and Language”, vol. 36(4), s. 234–246.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1055/s-0035-1562907

Cabbage K.L., Farquharson K., Iuzzini-Seigel J., Zuk J., Hogan T.P., 2018, Exploring the Overlap Between Dyslexia and Speech Sound Production Deficits, „Language, Speech, and Hearing Services in Schools”, vol. 49(4), s. 774–786.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1044/2018_LSHSS-DYSLC-18-0008

Dodd B., 2005, Differential Diagnosis and Treatment of Children with Speech Disorder, London – Philadelphia: Whurr Publishers Ltd.
Google Scholar

Dodd B., 2014, Differential Diagnosis of Pediatric Speech Sound Disorder, „Current Developmental Disorders Reports”, vol. 1, s. 189–196.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s40474-014-0017-3

Dodd B., Holm A., Crosbie S., McIntosh B., 2006, A core vocabulary approach for management of inconsistent speech disorder, „Advances in Speech Language Pathology”, vol. 8(3), s. 220–230.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/14417040600738177

Dodd B., McIntosh B., Crosbie S., Holm A., 2023, Diagnosing inconsistent phonological disorder: quantitative and qualitative measures, „Clinical Linguistics & Phonetics”, vol. 38(5), s. 453–476.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/02699206.2023.2224916

Eliott J.G., Grigorenko E.L., 2014, The dyslexia debate, New York: Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139017824

Farquharson K., 2015, Language or motor: Reviewing categorical etiologies of speech sound disorders, „Frontiers in Psychology”, vol. 6, 1708.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2015.01708

Farquharson K., 2019, It might not be “Just Artic”: The Case for the Single Sound Error, „Perspectives of the ASHA Special Interests Group”, vol. 4, s. 76–84.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1044/2018_PERS-SIG1-2018-0019

Farquharson K., Hogan T.P., Bernthal J.E., 2018, Working memory in school-age children with and without a persistent speech sound disorder, „International Journal of Speech-Language Pathology”, vol. 20(4), s. 422–433.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/17549507.2017.1293159

Gacka E., Kaźmierczak M., 2017, Przesiewowe badania mowy jako przykład działań z zakresu profilaktyki logopedycznej, „Logopaedica Lodziensia”, nr 1, s. 31–42.
Google Scholar

Haman E., Etenkowski B., Łuniewska M., Szwabe J., Dąbrowska E., Szreder M., Łaziński M., 2011, CHILDES Polish CDS (Child-Directed Speech) Corpus, https://talkbank.org/childes/access/Slavic/Polish/Polish-CDS.html (dostęp: 30.03.2025).
Google Scholar

International Expert Panel on Multilingual Children’s Speech, 2012, Multilingual children with speech sound disorders: Position Paper. Bathurst, NSW, Australia: Research Institute for Professional Practice, Learning & Education (RIPPLE), https://www.csu.edu.au/research/multilingual-speech/position-paper (dostęp: 30.03.2025).
Google Scholar

Jassem W., 2003, Polish, „Journal of the International Phonetic Association”, vol. 33(1), s. 103–107.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/S0025100303001191

Jastrzębowska G., 2003, Stan i perspektywy opieki logopedycznej w Polsce, [w:] T. Gałkowski, G. Jastrzębowska (red.), Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Tom 1. Interdyscyplinarne podstawy logopedii, Opole: Uniwersytet Opolski, s. 301–314.
Google Scholar

Jaworowska A., Matczak A., Stańczak J., 2010, Diagnoza dysleksji. Aneks do Przewodnika diagnostycznego. Normalizacja dla uczniów klasy V szkoły podstawowej, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Google Scholar

Kania J.T., 1982, Szkice logopedyczne, Lublin: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Google Scholar

Kostrzewski J., 1987, Skala pomiaru percepcji słuchowej słów, wydanie eksperymentalne IV (niepublikowane), Łódź: Zakład Psychologii Osobowości i Psychologii Klinicznej Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Krasowicz-Kupis G., 1999, Rozwój metajęzykowy a osiągnięcia w czytaniu u dzieci 6–9-letnich, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Krasowicz-Kupis G., 2004, Rozwój świadomości językowej dziecka. Teoria i praktyka, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Krasowicz-Kupis G., 2008, Psychologia dysleksji, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Krasowicz-Kupis G., 2019, Nowa psychologia dysleksji, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Krasowicz-Kupis G., Wiejak K., Bogdanowicz K.M., 2015, Bateria Testów Fonologicznych BTF IBE, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Google Scholar

Krasowicz-Kupis G., Matczak A., Jaworowska A., Fecenec D., 2023, IDS-2 w diagnozowaniu dysleksji i jej ryzyka, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.
Google Scholar

Krasowicz-Kupis G., Wiejak K., Bedyńska S., Błaszczak A., Kaczan R., Kaczmarek M., Kochańska M., Knopik T., Krejtz I., Łuniewska-Etenkowska M., Orylska A., Papuda-Dolińska B., Rycielski P., Rydzewska K., Sędek G., Smoczyńska M., Zieliński P., 2022, Kompleksowa Analiza Procesów Poznawczych – bateria diagnostyczna KAPP dla dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Google Scholar

McLeod S., Baker E., 2017, Children’s Speech. An Evidence-Based Approach to Assessment and Intervention, Boston: Pearson.
Google Scholar

Melby-Lervåg M., Lyster S.A., Hulme C., 2012, Phonological skills and their role in learning to read: a meta-analytic review, „Psychological Bulletin”, vol. 138(2), s. 322–352.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/a0026744

Minczakiewicz E.M., 2017, Dyslalia na tle innych wad i zaburzeń mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, „Konteksty Pedagogiczne”, t. 1, nr 7, s. 149–169.
Google Scholar

Lipowska M., 2001, Profil rozwoju kompetencji fonologicznej dzieci w wieku przedszkolnym, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Google Scholar

Łobacz P., 2005, Prawidłowy rozwój mowy dziecka, [w:] T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, E. Szeląg (red.), Podstawy neurologopedii, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, s. 231–270.
Google Scholar

Preston J.L., Hull M., Edwards M.L., 2013, Preschool speech error patterns predict articulation and phonological awareness outcomes in children with histories of speech sound disorders, „American Journal of Speech-Language Pathology”, vol. 22(2), s. 173–184.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1044/1058-0360(2012/12-0022)

Radtke B., Sajewicz-Radtke U., 2024, Specjalistyczna bateria diagnozy zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych SB6/18, Gdańsk: Pracownia Testów Psychologicznych i Pedagogicznych.
Google Scholar

Rvachew S., Matthews T., 2024, Considerations for identifying subtypes of speech sound disorder, „International Journal of Language & Communication Disorders”, vol. 59(5), s. 2146–2157.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/1460-6984.13108

Shriberg L.D., Lohmeier H.L., Campbell T.F., Dollaghan C.A., Green J.R., Moore C.A., 2009, A nonword repetition task for speakers with misarticulations: the Syllable Repetition Task (SRT), „Journal of Speech, Language, and Hearing Research”, vol. 52(5), s. 1189–1212.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1044/1092-4388(2009/08-0047)

Snowling M.J., 2001, Dyslexia, Oxford: Blackwell Publishers.
Google Scholar

Snowling M., Nash H.M., Gooch D.C., Hayiou-Thomas M.E., Hulme C., 2019, Developmental outcomes for children at high risk of dyslexia and children with developmental language disorder, „Child Development”, vol. 90(5), s. e548–e564.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/cdev.13216

Spionek H., 1973, Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Styczek I., 1982, Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego. Komentarz i tablice, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Google Scholar

Szewczyk J.M., Marecka M., Chiat S., Wodniecka Z., 2018, Nonword repetition depends on the frequency of sublexical representations at different grain sizes: Evidence from a multi-factorial analysis, „Cognition”, vol. 179, s. 23–36.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.cognition.2018.06.002

Szewczyk J., Smoczyńska M., Haman E., Łuniewska M., Kochańska M., Załupska J., 2015, Test Powtarzania Pseudosłów TPP. Podręcznik, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Google Scholar

Trębacz-Ritter A., 2025, Przetrwałe zaburzenia wymowy a osiągnięcia szkolne i integracja szkolna uczniów kończących etap edukacji wczesnoszkolnej, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Google Scholar

Vellutino F., Fletcher J., Snowling M., Scanlon D., 2004, Specific reading disability (dyslexia), what have we learnt in the past four decades?, „Journal of Child Psychology and Psychiatry”, vol. 45, s. 2–40.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1046/j.0021-9630.2003.00305.x

Walquist-Sørli L., Caglar-Ryeng Ø., Furnes B., Nergård-Nilssen T., Donolato E., Melby-Lervåg M., 2025, Are Speech Sound Difficulties Risk Factors for Difficulties in Language and Reading Skills? A Systematic Review and Meta-Analysis, „Journal of Speech, Language, and Hearing Research”, vol. 68(1), s. 164–177.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1044/2024_JSLHR-24-00170

Zgółkowa H., 2016, Słownictwo dzieci w wieku przedszkolnym w latach 2010–2015. Listy frekwencyjne, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Google Scholar

Zhang X., Tomblin J.B., 2000, The association of intervention receipt with speech-language profiles and social-demographic variables, „American Journal of Speech-Language Pathology”, vol. 9(4), s. 345–357.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1044/1058-0360.0904.345