Przyczyny niepowodzeń w tworzeniu wypowiedzi narracyjnych w grupie dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim

Urszula Jęczeń

doi:10.18778/2544-7238.06.07

Autor

Urszula Jęczeń Uniwersytet Marii Curie‑Skłodowskiej, Wydział Filologiczny, Katedra Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego, ul. Sowińskiego 17, 20–040 Lublin https://orcid.org/0000-0002-4523-7322

DOI:

https://doi.org/10.18778/2544-7238.06.07

Słowa kluczowe:

narracja, niepełnosprawność intelektualna, narracja w perspektywie rozwojowej, narracja w diagnozie logopedycznej, przyczyny niepowodzeń w tworzeniu wypowiedzi

Abstrakt

W artykule poruszona została problematyka narracji w perspektywie rozwojowej oraz w badaniach logopedycznych. Podjęto próbę przybliżenia przyczyny niepowodzeń narracyjnych w grupie osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Punktem wyjścia jest przyjęcie założenia, że sytuacja osoby z niepełnosprawnością intelektualną jako twórcy wypowiedzi jest wyjątkowa. Zachowania językowe dokonują się w odmiennych warunkach, które najogólniej możemy nakreślić jako fragmentaryczną wiedzę o rzeczywistości, ograniczenia związane ze zrozumieniem zjawisk oraz docieranie do nich poprzez zmysły (zaburzenia percepcji). Dzieci z tej grupy nie tylko w sposób wolniejszy przyswajają sobie wiedzę o otaczającej rzeczywistości, ale czynią to w sposób fragmentaryczny.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Arendt H., 1991, Myślenie, tłum. H. Buczyńska‑Garewicz, Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar

Bal M., 2012, Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Bałachowicz J., 1995, Konstruowanie tekstu uczniów klas II–IV na temat obrazka, [w:] J. Bałachowicz, J. Paluszewski (red.), Sprawności językowe dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, s. 7–17.
Google Scholar

Bernstein B., 1980, Socjolingwistyka a społeczne problemy kształcenia, [w:] M. Głowiński (red.), Język a społeczeństwo, Warszawa: Czytelnik, s. 83–119.
Google Scholar

Błeszyński J.J., 2013, Niepełnosprawność intelektualna. Mowa – język – komunikacja. Czy iloraz inteligencji wyjaśnia wszystko?, Gdańsk: Harmonia Universalis.
Google Scholar

Białecka‑Pikul M., 2002, Co dzieci wiedzą o umyśle i myśleniu. Badania i opis dziecięcej reprezentacji stanów mentalnych, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Bielenda‑Mazur E., 2021, Kompetencja narracyjna: jej rozwój i rola w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym, [w:] A. Maciejewska (red.), Narracja w diagnozie i terapii logopedycznej, Siedlce: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo‑Humanistycznego, s. 175–185.
Google Scholar

Bokus B., 1991, Tworzenie opowiadań przez dzieci, Kielce: Wydawnictwo Energeia.
Google Scholar

Boniecka B., 2010, Dziecięce wyobrażenie świata. Zbiór studiów, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.
Google Scholar

Borkowska A., 1998, Analiza dyskursu narracyjnego u dzieci z dysleksją rozwojową, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.
Google Scholar

Bruner J., 1987, Life as narrative, „Social Research”, Vol. 54(1), s. 11–32.
Google Scholar

Ciszewska‑Psujek U., 2020, Sprawność narracyjna mężczyzn uzależnionych od alkoholu, nieopublikowana rozprawa doktorska, napisana pod kierunkiem Profesor Jolanty Panasiuk, Katedra Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego UMCS w Lublinie, Lublin.
Google Scholar

Cywińska M., 2016, Opanowanie języka i mowy przez dziecko, [w:] M. Cywińska (red.), Rozwijanie umiejętności językowych i komunikacyjnych dziecka. Wybrane aspekty, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, s. 13–31.
Google Scholar

Domagała A. 2001, Kategorie generujące opis i ich realizacja u osób upośledzonych umysłowo, [w:] S. Grabias (red.), Zaburzenia mowy, t. 1, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej, s. 133–148.
Google Scholar

Domagała A., 2007, Zachowania językowe w demencji. Struktura wypowiedzi w chorobie Alzheimera, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.
Google Scholar

Domagała A., 2015, Narracja i jej zaburzenia w otępieniu alzheimerowskim, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.
Google Scholar

Filar D., 2016, Konwencja i kreacja a organizacja wiedzy w języku, [w:] M. Karwatowska, R. Litwiński, A. Siwiec (red.), Konwencja i kreacja w języku, literaturze i narracji historycznej, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej, s. 45–59.
Google Scholar

Gacka E., 2019, Podejście interakcyjne rodzic – dziecko w terapii opóźnień rozwoju mowy, „Logopedia”, nr 48(1), s. 271–285.
Google Scholar

Grabias S., 1994, Język w zachowaniach społecznych, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.
Google Scholar

Grabias S., 2012, Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologie zaburzeń, procedury postępowania logopedycznego, [w:] S. Grabias, M. Kurkowski (red.), Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej, s. 15–71.
Google Scholar

Grabias S., 2015, Postępowanie logopedyczne. Standardy terapii, [w:] S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak (red.), Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej, s. 13–35.
Google Scholar

Grabias S., 2019a, Język w procesie interakcji. Biologiczne i społeczne uwarunkowania zachowań językowych, [w:] M. Kielar‑Turska, S. Milewski (red.), Język w biegu życia, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia Universalis, s. 60–99.
Google Scholar

Grabias S., 2019b, Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.
Google Scholar

Grabias S., 2021, Wypowiedź jako narzędzie w diagnozie i terapii logopedycznej, [w:] A. Maciejewska (red.), Narracja w diagnozie i terapii logopedycznej, Siedlce: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo‑Humanistycznego, s. 13–29.
Google Scholar

Grabias S., Kurkowski Z.M., Woźniak T., 2007, Logopedyczny Test Przesiewowy dla dzieci w wieku szkolnym, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.
Google Scholar

Jęczeń U., 2019, Kreatywne a schematyczne operowanie wiedzą na przykładzie definicji kognitywnej, „Logopedia”, nr 48(1), s. 63–77.
Google Scholar

Jęczeń U., 2021, Definicja kognitywna jako narracja. Sprawności narracyjne w diagnozie logopedycznej oligofazji, [w:] A. Maciejewska (red.), Narracja w diagnozie i terapii logopedycznej, Siedlce: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo‑Humanistycznego, s. 93–112.
Google Scholar

Kaczorowska‑Bray K., 2017, Kompetencja i sprawność językowa dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym, umiarkowanym i lekkim, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Google Scholar

Karmiloff‑Smith A., 1995, Beyond modularity. A developmental perspective on cognitive science, Cambridge: MIT Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/1579.001.0001

Kielar‑Turska M., 1989, Mowa dziecka. Słowo i tekst. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Kielar‑Turska M., 2000, Średnie dzieciństwo. Wiek przedszkolny, [w:] B. Harwas‑Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 83–129.
Google Scholar

Kielar‑Turska M., 2018, Refleksja nad istotą narracji w kontekście badań z zakresu psychologii rozwoju człowieka, „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce” t. 17, nr 42, s. 71–84, https://doi.org/10.17399/HW.2018.174205
Google Scholar

Kordys J., 2001, Pamięć i opowiadanie, [w:] B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski (red.), Praktyki opowiadania, Kraków: Wydawnictwo Universitas, s. 127–173.
Google Scholar

Kozera‑Wierzchoś M., 2015, Narracja w upośledzeniach umysłowych. Na podstawie zachowań językowych dzieci z zespołem Downa, nieopublikowana rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. S. Grabiasa, Zakład Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego, Uniwersytet Marii Curie‑Skłodowskiej w Lublinie, Lublin.
Google Scholar

Kulas P., 2014, Narracja jako przedmiot badań oraz kategoria teoretyczna w naukach społecznych, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4, s. 111–130.
Google Scholar

Labov W., Waletzky J., 1967, Narrative analysis. Oral version of personal experience [w:] J. Helm (red.), Essays on the verbal and visual arts, Seattle: American Ethnological Society, s. 12–44.
Google Scholar

Ligęza M., 1982, Poznawcza funkcja pytań dzieci w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym, „Psychologia Wychowawcza”, nr 5, s. 501–519.
Google Scholar

Ligęza M., 2019, Interpersonalna funkcja pytań pojedynczych i serii pytań u dzieci w wieku 1,6–6,0, [w:] M. Kielar‑Turska, S. Milewski (red.), Język w biegu życia, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia Universalis, s. 360–399.
Google Scholar

Lubaś W., 1979, Społeczne uwarunkowania współczesnej polszczyzny: szkice socjolingwistyczne, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar

Łuczyński E., 2019, Proces gramatykalizacji w rozwoju językowym dziecka, [w:] M. Kielar‑Turska, S. Milewski (red.), Język w biegu życia, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia Universalis, s. 171–201.
Google Scholar

Maciejewska A. (red.), 2021, Narracja w diagnozie i terapii logopedycznej, Siedlce: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo‑Humanistycznego.
Google Scholar

Mandler J., 1983, Representation, [w:] P.H. Mussen (red.), Child psychology, New York: Wiley, s. 421–494.
Google Scholar

Michalik M., 2010, Między językiem, myśleniem a rzeczywistością – budowanie kompetencji gramatyczno‑leksykalnej dziecka podejrzewanego o upośledzenie intelektualne. Studium przypadku, [w:] M. Michalik, A. Siudak (red.), Zagadnienia mowy i myślenia, Kraków: Collegium Columbinum, s. 31–50.
Google Scholar

Muzyka‑Furtak E. (2019), Terapia surdologopedyczna – programowanie języka, [w:] E. Muzyka (red.), Surdologopedia, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia Universalis, s. 312–328.
Google Scholar

Nadolska H., 1995, Kompetencja narracyjna uczniów na różnym poziomie inteligencji: przejawy – uwarunkowania – tendencje rozwojowe, Białystok: Agencja Usługowo‑Wydawnicza przy współpracy Trans Humana.
Google Scholar

Nelson K., 1974, Variations in children’s concepts by age and category, „Child Development”, No. 45, s. 577–584.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/1127823

Nelson K., 1986, Event knowledge: structure and function in development, Hillsdale: Erlbaum.
Google Scholar

Obuchowska I., 1995, Dziecko upośledzone umysłowo w stopniu lekkim, [w:] taż (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, s. 212–252.
Google Scholar

Ostrowska U., 2000, Dialog w pedagogicznym badaniu jakościowym, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Google Scholar

Porayski‑Pomsta J., 2009, Zagadnienie periodyzacji rozwoju mowy dziecka, „Logopeda”, nr (1)7, s. 7–31.
Google Scholar

Przetacznik‑Gierowska M., 1994, Od słowa do dyskursu, Warszawa: Wydawnictwo Energeia.
Google Scholar

Rakowska A., 2003, Język, komunikacja, niepełnosprawność. Wybrane zagadnienia, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Google Scholar

Rosner K., 2003, Narracja, tożsamość i czas, Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Google Scholar

Rumelhart D.E., Lindsay P.H., Norman D.A., 1972, Process Model for Long‑Term Memory, [w:] E. Tulving, W. Donaldson (red.), Organization of Memory, New York: Academic Press, s. 197–246.
Google Scholar

Schank R.C., Abelson R., 1977, Scripts, plans, goals and understanding, Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates.
Google Scholar

Shugar G.W., 1982, Interakcja, koordynacja linii działania i funkcjonowanie językowe, Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar

Shugar G.W., Bokus B., 1988, Twórczość językowa dziecka w sytuacji zabawowo‑zadaniowej, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Smoczyńska M., 1991, Z badań nad rozwojem narracji: wprowadzenie, odniesienia, [w:] J. Porayski‑Pomsta (red.), Zagadnienia komunikacji językowej dzieci i młodzieży, Warszawa: Dom Wydawniczy „Elipsa”, s. 19–28.
Google Scholar

Stemplewska K., 1997, Rozwój reprezentacji, [w:] M. Materska, T. Tyszka (red.), Psychologia i poznanie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 61–76.
Google Scholar

Szuman S., 1939, Rozwój pytań dziecka. Badania nad rozwojem umysłowości dziecka na tle jego pytań, Warszawa–Wilno–Lublin: Biblioteka Dzieł Pedagogicznych.
Google Scholar

Szurek M.M., Zmuda E., 2020, Od słowa do opowieści. Usprawnianie kompetencji narracyjnych dziecka drogą doskonalenia zdolności opowiadania, „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce. Opowieści w Życiu Dziecka”, t. 15, nr 2(56), s. 63–76.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.35765/eetp.2020.1556.05

Tischner J., 1991, Filozofia współczesna, Kraków: Wydawnictwo Ignatianum.
Google Scholar

Trzebiński J., 2002a, Narracyjne konstruowanie rzeczywistości, [w:] tenże (red.), Narracja jako sposób rozumienia świata, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 17–42.
Google Scholar

Trzebiński J., 2002b, Wstęp, [w:] tenże (red.), Narracja jako sposób rozumienia świata, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 13–16.
Google Scholar

Tulving E., 1972, Episodic and semantic memory, [w:] E. Tulving, W. Donaldson (red.), Organization of Memory, Cambridge: Academic Press, s. 381–403.
Google Scholar

Ulatowska H.K., 2011, Narracja w doświadczeniu ludzkim, „Teksty Drugie: Teoria Literatury, Krytyka, Interpretacja”, nr 1/2(127–128), s. 75–91.
Google Scholar

Uniker‑Sebeok D.J., 1979, Preschool children’s intraconversational narratives, „Journal of Child Language”, Vol. 6(1), s. 51–109.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/S0305000900007649

Warchala J., 1991, Dialog potoczny a tekst, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Warchala J., 1993, Potoczna narracja w dialogu, [w:] A. Wilkoń, J. Warchala (red.), Z problemów współczesnego języka polskiego, Katowice: Uniwersytet Śląski, s. 22–32.
Google Scholar

Wątorek A., 2014, Kompetencja językowa uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Google Scholar

Witosz B., 1997, Opis w prozie narracyjnej na tle innych odmian deskrypcji, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Wittgenstein L., 1972, Dociekania filozoficzne, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Wojciechowska J., 2020, Homo narrans – wymiar dziecięcego istnienia, „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce”, Vol. 15, nr 2(56), s. 11–22, https://doi.org/10.35765/eetp.2020.1556.01
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.35765/eetp.2020.1556.01

Woźniak T., 2005, Narracja w schizofrenii, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.
Google Scholar

Wyrwas K., 2012, Dlaczego opowiadanie w rozmowie potocznej to nie monolog?, [w:] A. Burzyńska‑Kamieniecka (red.), Język a kultura, t. 23: Akty i gatunki mowy w perspektywie kulturowej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 451–460.
Google Scholar

Załazińska A., 2006, Niewerbalna struktura dialogu. W poszukiwaniu polskich wzorców narracyjnych i interakcyjnych zachowań komunikacyjnych, Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Google Scholar

Żegleń U., 2003, Filozofia umysłu. Dyskusja z naturalistycznymi koncepcjami umysłu, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar

Żydek‑Bednarczuk U., 1994, Struktura tekstu rozmowy potocznej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar