Lekceważone potencjały i narosłe nieporozumienia: kilka uwag o metodzie autobiograficznego wywiadu narracyjnego Fritza Schützego

Katarzyna Waniek

doi:10.18778/1733-8069.15.2.08

Autor

Katarzyna Waniek Uniwersytet Łódzki, Instytut Socjologii, Katedra Socjologii Kultury https://orcid.org/0000-0002-9468-4479

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.15.2.08

Słowa kluczowe:

metoda biograficzna, metoda autobiograficznego wywiadu narracyjnego, struktury procesowe, kompetencje badacza

Abstrakt

W dobie rosnącej popularności metody autobiograficznego wywiadu narracyjnego wypracowanej przez Fritza Schützego coraz częściej spotkać możemy błędne jej interpretacje i zastosowania. Wielu badaczy, znając ją fragmentarycznie, wysuwa wobec niej zarzuty zupełnie nietrafione. Pojawiają się też liczne publikacje, które mają zapobiec lub naprawić niedostatki zarówno jeśli chodzi o technikę zbierania danych, analizę zgromadzonego materiału czy też teoretyczne podstawy i epistemologiczne założenia metody. Artykuł ten – odwołując się do purystycznej wykładni koncepcji Schützego przedstawionej na tle historii rozwoju metody biograficznej – ma na celu wyjaśnienie niektórych narosłych wokół niej nieporozumień i wskazać ich źródła. Będzie tu zatem mowa o: często ułudnym poznawczym zysku płynącym z interdyscyplinarności i łączenia technik badawczych, fałszywych założeniach epistemologicznych, niebezpiecznym pomieszaniu autoteorii narratora z teoriami badacza, „rozczarowaniu” narratorem, o jedynie pozornej łatwości techniki wywiadu narracyjnego oraz zdroworozsądkowych (nieugruntowanych w tekście) interpretacjach.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Katarzyna Waniek - Uniwersytet Łódzki, Instytut Socjologii, Katedra Socjologii Kultury

Katarzyna Waniek, dr, adiunkt w Katedrze Socjologii Kultury, pracę doktorską napisała pod kierownictwem prof. Fritza Schützego na Uniwersytecie Ottona von Guerickego w Magdeburgu. W obszarze jej badawczych zainteresowań znajduje się problematyka migracji, marginalizacji, obcości, cierpienia, a także indywidualne doświadczenia biograficzne w różnych warunkach społeczno-historycznych.

Bibliografia

Apitzsch Ursula, Inowlocki Lena (2000) Biographical analysis: a ‘German’ school? [w:] Prue Chamberlayne, Joanna Bornat, Tom Wengraf, eds., The Turn to Biographical Methods in Social Science, Comparative Issues and Examples. London: Routledge, s. 53–70.
Google Scholar

Becker Howard S. (2012) Wprowadzenie [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, s. 49–61.
Google Scholar

Bernstein Basil (1990) Odtwarzanie kultury. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Bertaux Daniel (1981) Biography and Society: The Life History Approach in the Social Sciences. London: Sage.
Google Scholar

Bertaux Daniel (1996) A Response to Thierry Kochuyt’s “Biographical and Empirical Illusions: A reply to recent criticism”. “Biography and Society”, vol. 2−6.
Google Scholar

Bertaux Daniel, Thompson Paul (1997) Pathways to Social Class. A qualitative Approach to Social Mobility. Oxford: Calderon Press.
Google Scholar

Czekaj Krzysztof (2007) Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce. Katowice: Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa.
Google Scholar

Czyżewski Marek (1984) Socjolog i życie potoczne. Studium z etnometodologi i współczesnej socjologii interakcji. „Folia Sociologica”. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Czyżewski Marek (1992) Uwagi o badaniach biograficznych [w:] Wojtczak Leszek, red., Bunty i służebność uczonego: profesor Józef Chałasiński. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 93−100.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2003) Trzy nurty socjologii przemocy jako odmiany dyskursu – o pułapkach czynienia przemocy wytłumaczalną. „Przegląd Socjologiczny”, nr 52(1), s. 205−233.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2008) Demokracja i różnica – wersja polska [w:] Janusz Mucha, Ewa Narkiewicz-Niedbalec, Maria Zielińska, red., Co nas łączy, co nas dzieli? Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, s. 83–99.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2009) Działania «neopozorne». Uwagi na temat przeobrażeń komunikowania publicznego i życia naukowego publicznego. „Przegląd Socjologiczny”, 1, s. 9−31.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2012) Dyskursy tożsamościowe w nauce i życiu społecznym: odmiany, własności, funkcje [w:] Renata Dopierała, Kaja Kaźmierska, red., Tożsamość, nowoczesność, stereotypy. Księga Jubileuszowa poświęcona Profesorowi Zbigniewowi Bokszańskiemu. Kraków: Nomos, s. 101–120.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2013) Socjologia interpretatywna i metoda biograficzna: przemiana funkcji, antyesencjalistyczne wątpliwości oraz sprawa krytyki. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 9, nr 4, s. 14–27 [dostęp 15 października 2015 r.]. Dostępny w Internecie: www.przegladsocjologiijakosciowej.org.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2016) Dyskusja [w:] Dopierała Renata, Waniek Katarzyna, red., Biografia i wojna. Metoda biograficzna w badaniu procesów społecznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 17−40.
Google Scholar

Dopierała Renata (2013) Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów – recenzja. „Przegląd Socjologiczny”, nr 4, s. 157–167.
Google Scholar

Dopierała Renata, Waniek Katarzyna, red. (2016) Biografia i wojna. Metoda biograficzna w badaniu procesów społecznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Dulczewski Zygmunt (1975) Florian Znaniecki jako twórca metody autobiograficznej w socjologii [w:] Kwilecki Adam, red., Florian Znaniecki i jego rola w socjologii . Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 75–88.
Google Scholar

Dulczewski Zygmunt (1984) Florian Znaniecki życie i dzieło. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Google Scholar

Filipkowski Piotr (2010) Historia mówiona i wojna. Doświadczenie obozu koncentracyjnego w perspektywie narracji biograficznych. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar

Gdula Maciej (2018) „Dobra zmiana” w Miastku. Neoautorytaryzm w polskiej polityce z perspektywy małego miasta. Warszawa: Krytyka Polityczna.
Google Scholar

Giddens Anthony (2003) Stanowienie społeczeństwa. Poznań: Zysk i S-ka.
Google Scholar

Glaser Barney G., Strauss Anselm L. (1967) Discovery of Grounded Theory. Strategies for Qualitative Research. Aldine: Chicago.
Google Scholar

Goffman Erving (2000) Człowiek w teatrze życia codziennego. Przełożyli Helena Datner-Śpiewak i Paweł Śpiewak. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar

Golczyńska-Grondas Agnieszka (2014) Wychowało nas państwo. Rzecz o tożsamości dorosłych wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych. Kraków: Nomos.
Google Scholar

Golczyńska-Grondas Agnieszka, Marek Grondas (2013) Biographical Research and Treatment. Some Remarks on Therapeutic Aspects of Sociological Biographical Interviews. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 9(4), s. 28–49.
Google Scholar

Hałas Elżbieta (1994) Obywatelska socjologia Szkoły Chicagowskiej. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar

Helling Ingeborg (1990) Metoda badań biograficznych. [w:] Jan Włodarek Marek Ziółkowski, red, Metoda biograficzna w socjologii. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 13‒37.
Google Scholar

Hughes Everett C. (2009) Mistakes at work [w:] tegoż, The Sociological Eye. Selected Papers. London: Transaction Books, s. 316–326.
Google Scholar

Hymes Dell (1972) On Communicative Competence [w:] J. B. Pride, Janet Holmes, eds., Sociolinguistics. London: Penguin, s. 269–293.
Google Scholar

Kallmeyer Werner, Schütze Fritz (1977) Zur Konstitution Kommunikationsschemata der Sachverhaltsdarstellung [ w:] Dirk Wegner, Hrsg., Gesprächsanalysen, Hamburg: Buske, s. 159 –274.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (1999) Doświadczenia wojenne Polaków a kształtowanie tożsamości etnicznej. Analiza narracji kresowych. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (2012a) Wstęp [w:] taż, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 9–16.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (2012b) Wprowadzenie do Rozdziału II [w:] taż, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 107–121.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (2014a) Autobiograficzny wywiad narracyjny – kwestie etyczne i metodologiczne w kontekście archiwizacji narracji. „Studia Socjologiczne”, nr 3(214), s. 221–238.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (2014b) An Interview with professor Fritz Schütze: Biography and Contribution to Interpretative Sociology. “Qualitative Sociology Review”, vol. 10(1), s. 284–359.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (2018) Doing Biographical Research – Ethical Concerns in Changing Social Contexts. “Polish Sociological Review”, vol. 3(203), s. 394–411.
Google Scholar

Kohli Martin (1986) Biographical Research in the German Language Area [w:] Zygmunt Dulczewski, ed., A Commemorative Book in Honor of Florain Znaniecki on the Centenary of his Birth. Poznań: Wydawnictwo Uniwrsytetu Adama Mickiewicza, s. 91–110.
Google Scholar

Konecki Krzysztof (2005) Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Kończal Kornelia, Wawrzyniak Joanna (2011) Polskie badania pamięcioznawcze: tradycje, koncepcje, (nie ciągłości. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4(55), s. 11–63.
Google Scholar

Kubera Jacek (2015) Powieść autobiograficzna jako dokument osobisty i podobny do pamiętników konkursowych materiał badań socjologicznych. „Studia Humanistyczne AGH”, nr 14(1), s. 45–61.
Google Scholar

Labov Willam, Waletzky Joshua (1967) Narrative Analysis: Oral Version of Personal Experience [w:] J. Helm, ed., Essays on the Verbal and Visual Arts, Seattle: University of Washington Press, s. 12–44.
Google Scholar

Lalak Danuta (2010) Życie jako biografia. Podejście biograficzne w perspektywie pedagogicznej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
Google Scholar

Leoński Jacek (1999) Metoda biograficzna [w:] Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Wydawnicza, s. 205–209.
Google Scholar

Leoński Jacek (1995) Historia wykorzystywania dokumentów osobistych w socjologii. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 2, s. 123–128.
Google Scholar

Marciniak Mieczysław (2016) Pozytywne doświadczenia biograficzne w kontekście okupacji: oportunizm i opór [w:] Dopierała Renata, Waniek Katarzyna, red., Biografia i wojna. Metoda biograficzna w badaniu procesów społecznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 191–217
Google Scholar

Palska Hanna (1997) Polskie pamiętnikarstwo konkursowe. Ideologia w autobiografii, autobiografia w ideologii. „ASK”, nr 1–2 (5–6), s. 9–17.
Google Scholar

Palska Hanna (2005) O potrzebie ochrony danych jakościowych. Z doświadczeń socjologa-humanisty. „ASK”, nr 1(14), s. 7–17.
Google Scholar

Pike Kenneth (1967) Language in Relation to a Unified Theory of the Structure of human Behaviour. The Hague: Mouton.
Google Scholar

Piotrowski Andrzej (1998) Ład interakcji. Studia z socjologii interpretatywnej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Piotrowski Andrzej (2014) Fritz Schütze as a Significant Participant of the Sociological Milieu in Lodz. “Qualitative Sociology Review”, vol. 10(1): s. 364–366 [dostęp: 10 września 2011 r.]. Dostępny w Internecie: http://www.qualitativesociologyreview.org/ENG/archive_eng.php.
Google Scholar

Plummer Kenneth (2001) Documents of Life 2. London: Sage Publications.
Google Scholar

Prawda Marek (1989) Biograficzne odtwarzanie rzeczywistości (o koncepcji badań biograficznych Fritza Schütze). „Studia Socjologiczne”, nr 4, s. 81–98.
Google Scholar

Riemann Gerhard (1987) Das Fremdwerden der eigenen Biographie: narrative Interviews mit psychiatrischen Patienten. Monachium: Fink.
Google Scholar

Riemann Gerhard, Schütze Fritz (1987) Some Notes on a Students Workshop on ‘Biography Analysis, Interaction Analysis, and Analysis of Social Worlds. “Newsletter, No. 8, Bibliography and Society”, vol. 8(38), s. 54–70.
Google Scholar

Riemann, Gerhard (2006) Introduction to Doing Biographical Research. “Historical Social Research”, vol. 31(3), s. 6–28.
Google Scholar

Reimann Gerhard, Schütze Fritz (2012) Trajektoria jako podstawowa koncepcja teoretyczna w analizach cierpienia i bezładnych procesów społecznych [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 389–414.
Google Scholar

Rokuszewska-Pawełek Alicja (1996) Miejsce biografii w socjologii interpretatywnej. Program socjologii biografistycznej Fritza Schützego. „ASK”, nr 1, s. 37–54.
Google Scholar

Rokuszewska-Pawełek Alicja (2002) Chaos i przymus. Trajektorie wojenne Polaków. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Rosenthal Gabriele (2012) Badania biograficzne [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 279–307.
Google Scholar

Sacks Harvey, Schegloff Emanuel, Jefferson Gail (1974) A Simplest Systematics for the Organization of Turn-Taking for Conversation. “Language”, vol. 50, s. 696–735.
Google Scholar

Schütz Alfred (1946) The Well-informed Citizen. An Essay on the Social Distribution of Knowledge. “Social Research” vol. 13(4), s. 46–78.
Google Scholar

Schütz Alfred (1984) Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania. Przełożyła Dorota Lachowska [w:] Edmund Mokrzycki, red., Kryzys i schizma, tom 1, Warszawa: PIW, s. 137–192.
Google Scholar

Schütze Fritz (1981) P rozeßstrukturen d es L ebensablaufs [ w:] J oachim Matthes, Hrsg., Biographie in handlungswissenschaftlicher Perspektive. Nürnberg: Verlag der Nürnberger Forschungsvereinigung, s. 67–156.
Google Scholar

Schütze Fritz (1983) Biographieforschung und narratives Interview. „Neue Praxis. Kritische Zeitschrift für Sozialarbeit und Sozialpädagogik”, vol. 13, s. 283–293.
Google Scholar

Schütze Fritz (1984) Kognitiven Figuren des autobiographischen Stegreiferzälens [w:] Martin Kohli, Robert Günther, Hrsg., Biographie und Sozial Wirklichkeit. Stuttgart: J.B. Metzler, s. 78–117.
Google Scholar

Schütze Fritz (1990) Presja i wina: doświadczenia młodego żołnierza niemieckiego w czasie drugiej wojny światowej i ich implikacje biograficzne. Przełożyła Maria Ziółkowska [w:] Jan Włodarek, Marek
Google Scholar

Ziółkowski, red., Metoda biograficzna w socjologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 325–339.
Google Scholar

Schütze Fritz (2012a) Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnym. Jak analizować autobiograficzne wywiady narracyjne. Przełożyła Katarzyna Waniek [w:] Kaźmierska Kaja, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 141–278.
Google Scholar

Schütze Fritz (2012b) Trajektorie cierpienia jako przedmiot badań socjologii interpretatywnej. Przełożył Marek Czyżewski [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 415–458.
Google Scholar

Schütze Fritz (2014) Autobiographical Accounts of War Experiences. An Outline for the Analysis of Topically Focused Autobiographical Texts –Using the Example of the “Robert Rasmus” Account in Studs Terkel’s Book,
Google Scholar

‘The Good War.’. “Qualitative Sociology Review”, vol. 10(1), s. 224–283.
Google Scholar

Szczepanik Renata (2015) Stawanie się recydywistą. Kariery instytucjonalne osób powracających do przestępczości. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Szczepański Jan (1971) Odmiany czasu teraźniejszego. Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Thomas William I., Thomas Dorothy S. (1928) The Child in America. New York: Alfred Knopf.
Google Scholar

Thomas William I., Znaniecki Florian (1976) Chłop polski w Europie i Ameryce. Pamiętnik imigranta. T. 3. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Google Scholar

Treichel Bärbel, Schwelling Birgit (2003) Extended Processes of Biographical Suffering and the Allusive Expression of Deceit in an Autobiographical Narrative Interview with a Female Migrant Worker in Germany. “Forum Qualitative Sozialforschung”, nr 3(5) [dostęp 18 listopada 2011 r.]. Dostępny w Internecie: http://www.qualitative-research.net/index.php/fqs/article/view/672/1453.
Google Scholar

Tylewska-Nowak Beata (2017) Plany życiowe i marzenia mieszkańców domów pomocy społecznej z niepełnosprawnością intelektualną „Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej”, nr 17, s. 179–196.
Google Scholar

Waniek Katarzyna (2016) Potencjały bezładu i cierpienia w biografiach młodych kobiet wchodzących w świat sztuki i medycyny. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 2, s. 114‒144 [dostęp 12 października 2017 r.]. Dostępny w Internecie: www.przegladsocjologiijakosciowej.org.
Google Scholar

Wengraf Tom (2012) Interpretacja historii życiowych, sytuacji życiowych i doświadczeń osobistych: biograficzno-narracyjna metoda interpretacyjna (BNIM-Biographica-Narrative Interpretative Method) [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, s. 351–362.
Google Scholar

Znaniecki Florian (1934) The Method of Sociology. New York: Holt, Rinehart and Winston.
Google Scholar