Obraz powstania łódzkiego (21–25.06.1905) w lokalnej prasie polskojęzycznej

Adam Mazurkiewicz

doi:10.18778/1505-9057.68.05

Authors

Adam Mazurkiewicz Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0003-3804-6445

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.68.05

Keywords:

Lodz Uprising, press report, “Goniec Łódzki”, “Rozwój”, Aesopian language

Abstract

The Lodz Uprising was the most important episode of the armed struggle during the revolution of 1905, taking place in the Kingdom of Poland. This was a consequence of the socio-economic tensions in Russia, which had been growing since the beginning of the 20th century. It had the character of a spontaneous uprising of workers, at the same time being the culmination of earlier clashes that took place on the streets of Lodz. These events were reported in the press on a local scale, as well as in the cross-country and international press. A special place was given to two ideologically oppositional periodicals, reporting (as locals) on the outbreak and fate of the uprising and its participants in statu nascendii. These were: the right-leaning “Rozwój” and the “Goniec Łódzki” perceived as a centre of leftwing thought. Both magazines – with their different strategies of describing the uprising – were also, which is not without significance, daily newspapers, able to react to events (as opposed to weeklies) in an immediate manner.

The aim of the essay is to analyse how – in the reality of censorship – the Polish-language press in Lodz at the time informed about the events taking place in statu nascendii. The starting point was the assumption of the dominant role of the daily press in showing the fate of the Lodz revolution. For this purpose, the philological method was used, supported by rhetorical criticism.

Reading texts of various genres devoted to the June uprising makes us aware of the importance of Aesopian language in the description of the excursions and the emphasis on detail, replacing the overall description, in accordance with the principle of pars pro toto. The results of the analysis of the discussed messages allow us to deepen our knowledge of the textual image of the described events.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Adam Mazurkiewicz, Uniwersytet Łódzki

Adam Mazurkiewicz, dr hab., prof. UŁ. Badacz literatury i kultury popularnej. Współpracuje z Pracownią Badań Literatury i Kultury Popularnej oraz Nowych Mediów Uniwersytetu Wrocławskiego. Autor monografii z zakresu literatury popularnej i szkiców ogłaszanych na łamach „Pamiętnika Literackiego”, „Literatury Ludowej”, „Literatury i kultury Popularnej”, „Folia Litteraria Polonica”. Juror Nagrody Literackiej im. Jerzego Żuławskiego (od 2008 roku). W latach 2005–2013 uczestnik Sympozjów Komiksologicznych, organizowanych w ramach łódzkiego Międzynarodowego Festiwalu Komiksu i Gier, oraz dorocznych sesji naukowych w ramach wrocławskiego Międzynarodowego Festiwalu Kryminalnego (edycje w latach 2013–2016).

References

[?], Dni czerwcowe w Łodzi, „Przedświt” 1905, nr 6–8, s. 253–263.
Google Scholar

[?], Echa wypadków w Łodzi, „Rozwój” 1905, z dn. 27 (14) czerwca, nr 140, s. 3.
Google Scholar

[?], Echa wypadków, „Rozwój” 1905, z dn. (14) 27 czerwca, nr 140, s. 2.
Google Scholar

[?], Echa wypadków, „Rozwój” 1905, z dn. (18 czerwca) 1 lipca, nr 143, s. 2–3.
Google Scholar

[?], Krwawy tydzień, „Rozwój” 1905, z dn. 15 (28) czerwca, nr 141, s. 3.
Google Scholar

[?], Krwotok, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (13) 26 czerwca, nr 165, s. 3.
Google Scholar

[?], Latarnie gazowe, [rubryka: „Kronika”], „Rozwój” 1905, z dn. 26 (13) czerwca, nr 139, s. 2.
Google Scholar

[?], Lista ofiar, „Rozwój” 1905, z dn. 14 (27) czerwca, nr 140, s. 3.
Google Scholar

[?], Manifestacja na Bałutach, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (7) 20 czerwca, nr 160, s. 3 [wydanie poranne].
Google Scholar

[?], Nadmyśli łódzkiego podsłuchiwacza, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. 15 (2) kwietnia, nr 98, s. 6.
Google Scholar

[?], Nie pić! Nie palić!, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (30 marca) 12 kwietnia, nr 95, s. 1–2.
Google Scholar

[?], Obchód 1-go Maja na prowincji, „Z Pola Walki” 1905, z dn. 27 maja, nr 9, s. 7–9.
Google Scholar

[?], Od Redakcji, „Goniec Łódzki” 1903, z dn. 8 (21) września, nr 245, s. 1.
Google Scholar

[?], Ofiara zaburzeń, [rubryka: „Kronika”], „Rozwój” 1905, z dn. 26 (13) czerwca, nr 139, s. 2.
Google Scholar

[?], Ogłoszenie, „Rozwój” 1905, z dn.13 (26) czerwca, nr 139, s. 1.
Google Scholar

[?], Osobiste, „Rozwój” 1905, z dn. 20 czerwca (3 lipca), nr 144, s. 2.
Google Scholar

[?], Pius X do biskupów polskich, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. 17 grudnia, nr 309, s. 1–2.
Google Scholar

[?], Po 1 Maja, „Łodzianin. Organ Polskiej Partii Socjalistycznej” 1905, z dn. 16 czerwca, nr 7, s. 2–3.
Google Scholar

[?], Po św.[ięcie] 1 maja, [rubryka: „Kronika”], „Łodzianin. Organ Polskiej Partii Socjalistycznej” 1905, z dn. 16 czerwca, nr 7, s. 7.
Google Scholar

[?], Pogrzeb, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (8) 21 czerwca, nr 161, s. 3 [wydanie poranne].
Google Scholar

[?], Procesja Bożego Ciała, [rubryka: „Kronika”], „Rozwój” 1905, z dn. 23 (10) czerwca, nr 137, s. 2.
Google Scholar

[?], [rubryka „Kronika”], „Goniec Łódzki” 1905 z dn. 26 (13) czerwca, nr 165, s. 2.
Google Scholar

[?], [rubryka „Odpowiedzi Redakcji”], „Rozwój” 1905, z dn. 8 (21) czerwca, nr 136, s. 6.
Google Scholar

[?], Stan wojenny. Ogłoszenie, „Goniec Łódzki” 1905 z dn. 26 (13) czerwca, nr 165, s. 2.
Google Scholar

[?], Straty, „Rozwój” 1905, z dn. 15 (28) czerwca, nr 141, s. 3.
Google Scholar

[?], Uszkodzone latarnie, „Rozwój” 1905, z dn. 14 (27) czerwca, nr 140, s. 2.
Google Scholar

[?], W sprawie walki z cholerą, [rubryka „Kronika”], „Rozwój” 1905, z dn. 19 marca (1 kwietnia), s. 2.
Google Scholar

[?], W sprawie walki z cholerą, „Rozwój” 1905, z dn. 14 (27) kwietnia, nr 92, s. 1–2.
Google Scholar

[?], Wypadki w Łodzi, „Rozwój” 1905, z dn. 24 (11) czerwca, nr 138, s. 2.
Google Scholar

[?], Z miasta, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (13) 26 czerwca, nr 165, s. 2.
Google Scholar

[?], Zaburzenia uliczne, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (9) 22 czerwca, nr 162, s. 4.
Google Scholar

[?], Zaburzenia w Łodzi, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (11) 24 czerwca, nr 163-b [wydanie wieczorne], s. 1–2.
Google Scholar

[?], Zajście, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (8) 21 czerwca, nr 161, s. 2 [wydanie wieczorne].
Google Scholar

[?], Zajście, „Rozwój” 1905, z dn. 7 (20) czerwca, nr 135, s. 3.
Google Scholar

[?], Zamknięcie fabryk, [rubryka: „Kronika”], „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (16) 29 kwietnia, nr 110, s. 2
Google Scholar

[?], Zaprzestanie pracy, „Rozwój” 1905, z dn. 21 stycznia (3 lutego), s. 2.
Google Scholar

[?], Zatrzymanie tramwajów; Zamknięcie kasy [rubryka „Kronika”], „Rozwój” 1905, z dn. 23 (10) czerwca, nr 137, s. 2.
Google Scholar

Badziak Kazimierz, Samuś Paweł, Rewolucja 1905–1907 w Łodzi. Kronika wydarzeń, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1985.
Google Scholar

Bałabuch Henryk, Próby reform rosyjskiego systemu prasowego w przededniu rewolucji 1905 roku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska” 1999–2000, t. LIV–LV, s. 87–101.
Google Scholar

Bateson Gregory, Umysł i przyroda. Jedność konieczna, przekł. A. Tanalska-Dulęba, PIW, Warszawa 1996.
Google Scholar

Biernacka Jadwiga, Kilka uwag o wyliczeniach, rzeczownikach i reportażach, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2023, nr 13, s. 97–112.
Google Scholar

Bogalecki Tadeusz Zbigniew, Łódzkie barykady wolności i godności. Czerwiec 1905 roku, Urząd Miasta Łodzi, Łódź 2010.
Google Scholar

Bonarowicz Stefan Justyn, Historia czterech miesięcy. 28 stycznia do 28 maja 1905 r. Strajk w Królestwie Polskim, nakład własny autora, Kraków 1906.
Google Scholar

Chańko Jan, Gazeta „Rozwój” (1897–1915). Studium źródłoznawcze, Wydawnictwo UŁ, Łódź 1982.
Google Scholar

Chrenow Iwan Aleksandrowicz, Powstanie łódzkie, przekł. E. Tureniec, Książka i Wiedza, Warszawa 1962.
Google Scholar

Cieszkowski Stanisław, Spóźniony triumf, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (9) 22 czerwca, nr 162, s. 4.
Google Scholar

Dr. Wal. [właśc. ?], Znasz li to miasto?, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (16) 29 kwietnia, nr 110, s. 6.
Google Scholar

Gorski Stefan, Miasto, [w:] Stefan Gorski, Łódź współczesna. Obrazki i szkice publicystyczne, nakład Rychlińskiego i Wegnera Łódź; Księgarnia Narodowa, Lwów 1904, s. 9–20.
Google Scholar

Gorski Stefan, Życie towarzyskie, [w:] Stefan Gorski, Łódź współczesna. Obrazki i szkice publicystyczne, nakład Rychlińskiego i Wegnera Łódź; Księgarnia Narodowa, Lwów 1904, s. 37–48.
Google Scholar

Historia Polski w liczbach, red. F. Kubiczek, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2003, t. I: Państwo, społeczeństwo.
Google Scholar

Jaworska Janina, „Goniec Łódzki” (1898–1906) wobec rosyjskiej cenzury, „Roczniki Biblioteczne” 1966, t. 10, s. 363–392.
Google Scholar

Jaworska Janina, Ruch wydawniczy w Łodzi w latach 1905–1910, „Prace Polonistyczne” 1971, nr 27, s. 125–133.
Google Scholar

Kalabiński Stefan, Tych Franciszek, Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja. Lata 1905–1907 na ziemiach polskich, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976.
Google Scholar

Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław, Bezrobocie, [hasło w:] Słownik języka polskiego, nakładem prenumeratorów w drukarni E. Lubowski i S-ki, Warszawa 1900, t. I: A–G, s. 132.
Google Scholar

Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław, Powstanie, [hasło w:] Słownik języka polskiego, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1904, t. IV: P–Prożyszcze, s. 866.
Google Scholar

Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław, Wypadek, [hasło w:] Słownik języka polskiego, K. Król i W. Niedźwiedzki z zapomogi Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1919, t. VII: T–Y, s. 957.
Google Scholar

Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław, Zaburzenie, [hasło w:] Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Kasy Pomocy dla osób pracujących na polu naukowym imienia J. Mianowskiego, Warszawa 1927, t. VIII: Z–Ż, s. 31.
Google Scholar

Karwacki Władysław Lech, Łódź w latach rewolucji 1905–1907, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1975.
Google Scholar

Kaszubina Wiesława, Specyfika początków czasopiśmiennictwa polskiego w Łodzi (1863–1914), „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1969, nr 1, s. 42–50.
Google Scholar

Klichowski Longin, Lęk – strach – panika. Przyczyny i zapobieganie, „Printer”, Poznań 1994.
Google Scholar

Kmiecik Zenon, Prasa polska w rewolucji 1905–1907, PWN, Warszawa 1980.
Google Scholar

Korzec Paweł, Rok 1905 w Łodzi, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1965.
Google Scholar

Korzec Paweł, Walki rewolucyjne w Łodzi i okręgu łódzkim w latach 1905–1907, PIW, Warszawa 1956.
Google Scholar

Korzec Paweł, Szuster Edward, Łódzkie powstanie zbrojne w czerwcu 1905 r., Książka i Wiedza, Warszawa 1956.
Google Scholar

Kowalczyński Krzysztof R., Łódź 1905. Kulisy rewolucji, Dom Wydawniczy Księży Młyn, Łódź 2017.
Google Scholar

Koźniewski Kazimierz, Ile głosów – tyle prawd. O warszawskich tygodnikach literacko-społecznych w latach 1859–1918, Nasza Księgarnia, Warszawa 1983.
Google Scholar

Kuciński Julian, Gazownia łódzka 1867–1997, Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie, Oddział Zakład Gazowniczy „Gazownia Łódzka” w Łodzi, Łódź 1998.
Google Scholar

Mark Bernard, Udział żydowskiego proletariatu w czerwcowym powstaniu w okręgu łódzkim i w walkach solidarnościowych (1905), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1957, nr 23, s. 34–36.
Google Scholar

Mazan Bogdan, Język ezopowy przywódcy „młodych”, [w:] Geografia literacka a historia literatury. Problemy życia literackiego w Królestwie Polskim drugiej połowy XIX wieku, red. S. Frybes, Ossolineum, Wrocław 1987, cz. II, s. 57–88.
Google Scholar

Mroczka Ludwik, Powstanie czerwcowe 1905 roku w Łodzi, Komitet Łódzki PZPR, Łódź 1985.
Google Scholar

Rejter Artur, Wobec rzeczywistości. Nazwy własne w polskim reportażu dwudziestowiecznym – próba analizy diachronicznej, „Onomastica” 2017, nr 1, s. 225–239.
Google Scholar

Sędziuk K.[?], Gwiazda spadła, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (9) 22 czerwca, nr 162, s. 4–5.
Google Scholar

Sławek Tadeusz, Miasto. Próba zrozumienia, [w:] Miasto w sztuce – sztuka miasta, red. E. Rewers, Universitas, Kraków 2010, s. 17–69.
Google Scholar

Szutlewort Nikołaj, Obowiązkowe postanowienie w rozwinięciu Najwyżej ogłoszonego stanu wojennego, „Rozwój” 1905, z dn. 15 (28) czerwca, nr 141, s. 1.
Google Scholar

Śmiechowski Kamil, Łódzka wizja postępu. Oblicze społeczno-ideowe „Gońca Łódzkiego”, „Kuriera Łódzkiego”, „Nowego Kuriera Łódzkiego” w latach 1898–1914, Dom Wydawniczy Księży Młyn, Łódź 2014.
Google Scholar

Śmiechowski Kamil, Rewolucja i prasa: Przypadek „Gońca Łódzkiego”, [w:] Rewolucja 1905. Przewodnik Krytyki Politycznej, red. K. Piskała, W. Marzec, Warszawa 2013, s. 354–378.
Google Scholar

Śmiechowski Kamil, Strategie władz carskich wobec łódzkiej prasy codziennej do 1914 roku, „Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym” 2014, nr 1, s. 63–83.
Google Scholar

Śmiechowski Kamil, Warunki mieszkaniowe robotników na łamach „Gońca Łódzkiego” (1898–1906), „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej” 2012, t. 10, s. 105–120.
Google Scholar

Tuan Yi-Fu, Przestrzeń i miejsce, przekł. A. Morawińska, PIW, Warszawa 1987.
Google Scholar

[ulotka Polskiej Partii Socjalistycznej], [incipit: Uczcijmy dzień naszego święta przez strajk powszechny!], https://polona.pl/item-view/02b2ed4a-01d6-4920-b560-fc297912d75e?page=0 [dostęp: 13.10.2023].
Google Scholar

Vielrose Egon, Szacunek analfabetyzmu w zaborze rosyjskim, „Przeszłość Demograficzna Polski” 1976, t. 9, s. 3–16.
Google Scholar

Wejchert Kazimierz, Elementy kompozycji urbanistycznej, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1984.
Google Scholar

Wnukowski Apolinary, List pasterski [rubryka: „Kronika”], „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (25 marca) 7 kwietnia, nr 90, s. 2.
Google Scholar

Żyszkowska Wiesława, Funkcje map w cywilizacji, [w:] Społeczna i edukacyjna rola kartografii w Polsce, red. J. Ostrowski, J. Pasławski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa 2005, s. 11–19.
Google Scholar