Teoś Olkiewicz i inni. Obraz funkcjonariuszy MO w cyklu powieści neomilicyjnych Ryszarda Ćwirleja
DOI:
https://doi.org/10.18778/1505-9057.66.15Słowa kluczowe:
Ryszard Ćwirlej, literatura po 1989 roku, literatura kryminalnaAbstrakt
Celem artykułu jest namysł nad sposobami reinterpretacji w powieściach Ryszarda Ćwirleja znamiennej dla kultury PRL formuły powieści milicyjnej która zdominowała rodzimą literaturę kryminalną lat 1955–1989, a która obecnie przeżywa „drugą młodość” jako zjawisko literackie i socjologiczne, pozbawione wymiaru ideologicznego. Rekonstruując dawne realia, pisarz ten tworzy obraz epoki zanurzony w „kulturze nostalgii”. Powieść neomilicyjna jest jednym z przejawów tęsknoty za PRL, w której sentymentalny wymiar powieści wyraża się w dążeniu do odzyskania dla współczesnego czytelnika etosu sprawczej władzy. Jednak jego przedstawiciele, którzy są oficerami MO, stosują dalekie od legalności sposoby postępowania. Wyłaniający się – dzięki wykorzystaniu metody filologicznej i badań kulturowych, umożliwiających lekturę kontekstową – z twórczości Ćwirleja wizerunek stróżów prawa dość często naznaczony jest piętnem korupcji. Można zatem traktować go jako „uzupełnienie” zideologizowanego wzorca, do którego pisarz się odwołuje.
Pobrania
Bibliografia
Azderball Robert, Oczy alchemika, [w:] R. Azderball, Oczy alchemika i inne opowiadania, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1959, s. 2–35.
Google Scholar
Bogusławski Andrzej K., Świetliste ostrze, Iskry, Warszawa 1977.
Google Scholar
Cegielski Tadeusz, Morderstwo w Alei Róż, W.A.B., Warszawa 2010.
Google Scholar
Cegielski Tadeusz, Nowy, lepszy morderca, W.A. B., Warszawa 2018.
Google Scholar
Cegielski Tadeusz, Tajemnicy pułkownika Kowadły, W.A.B., Warszawa 2013.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Błyskawiczna wypłata, Zysk i S-ka, Poznań 2014
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Czwarta beczka norweskich śledzi, [w:] Trupów hurtowo trzech. Opowiadania kryminalne, Media Rodzina, Poznań 2017, s. 11–28.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Już nikogo nie słychać, Czwarta Strona, Poznań 2018.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Kto się boi czarnej wołgi?, [w:] Zabójczy pocisk, Skarpa Warszawska, Warszawa 2018, s. 265–291.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Masz to jak w banku, W.A.B., Warszawa 2018.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Mocne uderzenie, W.A.B., Warszawa 2011.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Podwójny nelson, [w:] R. Ćwirlej, R. Ostaszewski, A. Pilipiuk, M. Wroński, Gliny z innej gliny, W.A.B., Warszawa 2018, s. 51–117.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Pójdę twoim śladem, Czwarta Strona, Poznań 2019.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Przypadki chodzą po mieście, [w:] Rewers, Czwarta Strona, Poznań 2016, s. 49–108.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Ręczna robota, W.A.B., Warszawa 2010.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Śliski interes, W.A.B., Warszawa 2016
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Śmiertelnie poważna sprawa, Zysk i S-ka, Poznań 2013
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Tam ci będzie lepiej, Czwarta Strona, Poznań, 2015.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Trzynasty dzień tygodnia, Replika, Cerekwica 2007.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Tylko umarli wiedzą, Czwarta Strona, Poznań 2017.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Upiory spacerują nad Wartą, Replika, Zakrzewo 2007.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Wszyscy słyszeli jej krzyk, Czwarta Strona, Poznań 2021.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Zaśpiewaj mi kołysankę, Czwarta Strona, Poznań 2020.
Google Scholar
Gedroyć Krzysztof, Piwonia, niemowa, głosy, Nowy Świat, Warszawa 2012.
Google Scholar
Guzy Piotr, Wenus z brązu, Wydawnictwo MON, Warszawa 1956.
Google Scholar
Hauser Wawrzyniec [właśc. Włodzimierz Haupe], Wszystko zdarza się wieczorem, Iskry, Warszawa 1958.
Google Scholar
Idczak Marek, Słony wiatr, Znak, Kraków 2007.
Google Scholar
Kaczmarczyk Jan Andrzej, Gra bez ryzyka, KAW, Warszawa 1982.
Google Scholar
Kłodzińska Anna, Grzęzawisko, Wydawnictwo MON, Warszawa 1981.
Google Scholar
MacLean Alistair, Tabor do Vaccares, przekł. T. Ginalski, Amber, Poznań 1989 [pierwodruk 1969].
Google Scholar
Morena Artur [właśc. Andrzej Wydrzyński], Czas zatrzymuje się dla umarłych, Iskry, Warszawa 1969.
Google Scholar
Parfiniewicz Jerzy, U progu nicości, Wydawnictwo MON, Warszawa 1983.
Google Scholar
Pilipiuk Andrzej, Wampir z MO, Fabryka Słów, Lublin 2013.
Google Scholar
Starostecki Tadeusz, Plan Wilka, Iskry, Warszawa 1956.
Google Scholar
Witkowski Michał, Zbrodniarz i dziewczyna, Świat Książki, Warszawa 2014.
Google Scholar
Zbych Andrzej [właśc. Andrzej Szypulski, Zbigniew Safjan], Bardzo dużo pajacyków, Iskry, Warszawa 1968.
Google Scholar
Zeydler-Zborowski Zygmunt, Czarny mercedes, Iskry, Warszawa 1958.
Google Scholar
Adamczyk Adam, Kryminalne zagadki Poznania, „Czas Kultury” 2010, nr 1, s. 31–39.
Google Scholar
Arkuszewski Bartosz, Relikwia jako przedmiot osobliwy. Przyczynek do rozważań nad cielesnym aspektem religii, „Kultura – Media – Społeczeństwo” 2018, s. 111–123. https://doi.org/10.25312/2451-2737.13-2018_111-123
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.25312/2451-2737.13-2018_111-123
Barańczak Stanisław, Nadludzie w niebieskich mundurach, [w:] S. Barańczak, Czytelnik ubezwłasnowolniony. Perswazja w masowej kulturze literackiej PRL, Libella, Paryż 1983, s. 96–131.
Google Scholar
Barańczak Stanisław, Poetyka polskiej powieści kryminalnej, „Teksty” 1973, nr 6, s. 63–82.
Google Scholar
Baudrillard Jean, Historia – scenariusz w stylu retro, [w:] J. Baudrillard, Symulakry i symulacja, przekł. J. Królak, Sic!, Warszawa 2005, s. 57–63.
Google Scholar
Brach-Czaina Jolanta, Szczeliny istnienia, eFKa, Kraków 1999.
Google Scholar
Brylla Wolfgang, Powieść milicyjna – reaktywacja, [w:] Kryminał. Okna na świat, red. M. Ruszczyńska, D. Kulczycka, W. Brylla, E. Gazdecka, Wydawnictwo UZ, Zielona Góra 2017, s. 93–110.
Google Scholar
Burszta Wojciech Józef, Czubaj Mariusz, Krwawa setka. 100 najważniejszych powieści kryminalnych, MUZA, Warszawa 2007.
Google Scholar
Cobel-Tokarska Marta, W jakiej Polsce żyliśmy? Historyczno-społeczne tło przemian obyczajowych w PRL-u, [w:] Od obyczaju do mody. Przemiany życia codziennego, red. J. Zalewska, M. Cobel-Tokarska, Wydawnictwo APS, Warszawa 2014, s. 22–37.
Google Scholar
Ćwirlej Ryszard, Przemytnik historii. Wydarzenia historyczne – atrakcyjne dekoracje czy równorzędny bohater w pierwszej powieści Marka Krajewskiego?, [w:] Kryminalne świat przeszłości, red. W. Brylla, M. Ruszczyńska, Wydawnictwo UZ, Zielona Góra 2021, s. 311–319.
Google Scholar
Czapliński Przemysław, Śliwiński Piotr, Literatura polska 1976–1998. Przewodnik po prozie i poezji, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999.
Google Scholar
Eco Umberto, „I Beati Paoli” a ideologia powieści popularnej, [w:] U. Eco, Superman w literaturze masowej. Powieść popularna: między retoryką a ideologią, przeł. J. Ugniewska, PIW, Warszawa 1996, s. 91–115.
Google Scholar
Erll Astrid, Literatura jako medium pamięci zbiorowej, przekł. M. Saryusz-Wolska, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Universitas, Kraków 2009, s. 211–247.
Google Scholar
Erll Astrid, Nünning Ansgar, Literaturwissenschaftliche Konzepte von Gedächtnis: Ein einführender Überblick, [w:] Gedächtniskonzepte der Literaturwissenschaft. Theoretische Grundlegung und Anwendungsperspektiven, red. A. Erll, A. Nünning, Walter de Gruyter, Berlin–New York 2005, s. 1–9, https://doi.org/10.1515/9783110908435.1
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110908435.1
Friszke Andrzej, Spór o PRL w III Rzeczypospolitej (1989-2001), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2002, nr 1, s. 9–27.
Google Scholar
Górska Katarzyna, Nostalgia za PRL-em i ostalgia, [w:] Popkomunizm. Doświadczenie komunizmu a kultura popularna, red. M. Bogusławska, Z. Grębecka, Libron, Kraków 2010, s. 217–227.
Google Scholar
Grosse Tomasz, Grużewski Jarosław, Kozak Michał, Kula Marcin, Meller Marcin, Piasecki Konrad, Piskorski Paweł, Salak Piotr, Woźniak Marcin, Zalewski Piotr, Szarzy ludzie zaplątani w codzienność komunizmu, „Przegląd Historyczny” 1993, nr 4, s. 335–350.
Google Scholar
Grzechowiak Jarosław, Strategie kontynuacji PRL-owskich produkcji telewizyjnych po 1989 roku, [w:] PRL-owskie re-sentymenty, red. A. Kisielewska, M. Kostaszuk-Romanowska, A. Kisielewski, Katedra, Gdańsk 2017, s. 331–346.
Google Scholar
Hendrykowski Marek, Semiotyka mody, „Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Krytyka” 2013, nr 4, s. 227–240.
Google Scholar
Hodalska Magdalena, Aby straszna zbrodnia była bardziej straszna: materiały operacyjne policji w relacjach dziennikarskich, [w:] Komunikowanie o bezpieczeństwie. Medialny obraz zagrożeń, red. W. Świerczyńska-Głownia, T. Sławińska, M. Hodalska, Wydawnictwo UJ, Kraków 2016, s. 169–182.
Google Scholar
Izdebska Agnieszka, [hasło:] Kryminał historyczny, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2016, t. 59, z. 4, s. 137–143.
Google Scholar
Izdebska Agnieszka, Zbrodnia w starych dekoracjach – historyczne powieści kryminalne Jakuba Szamałka, „Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze” 2016, nr 5, s. 63–72, https://doi.org/10.18778/2299-7458.05.05
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/2299-7458.05.05
Jakubowski Zenon, Milicja Obywatelska 1944–1948, PWN, Warszawa 1988.
Google Scholar
Jarosz Dariusz, Mieszkanie się należy. Studium z peerelowskich praktyk społecznych, Aspra, Warszawa 2010.
Google Scholar
Kaczyński Paweł, Kryminał historyczny – próba poetyki, [w:] Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, red. A. Gemra, EMG, Kraków 2014, s. 191–209.
Google Scholar
Kasiak Mateusz, Tabloidyzacja prasy opiniotwórczej na przykładzie artykułów publicystycznych w tygodniku „Wprost”, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 2016, nr 2, s. 225–244, https://doi.org/10.14746/pspsj.2016.23.2.13
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2016.23.2.13
Kochanowski Jerzy, Tylnymi drzwiami. „Czarny rynek” w Polsce 1944–1989, Neriton, Warszawa 2010.
Google Scholar
Kołakowski Leszek, PRL – wesoły nieboszczyk?, [w:] M. Fik i in., Spór o PRL, Znak, Kraków 1996, s. 146–158.
Google Scholar
Komorowska Jadwiga, A jednak... bądźmy modne, „Moda” 1982, nr 109, s. 2.
Google Scholar
Konarski Maciej, „Jak cię widzą, tak cię piszą” – czyli savoir-vivre w ubiorze, http://www.psz.pl/100-etykieta/jak-cie-widza-tak-cie-pisza-czyli-savoir-vivre-w-ubiorze [dostęp: 11.05.2018].
Google Scholar
Kornai János, Niedobór w gospodarce, przekł. U. Grzelońska, Z. Wiankowska, PWE, Warszawa 1985.
Google Scholar
Kosiński Krzysztof, Wiwisekcja powszedniości. Studium wczesnej twórczości Marka Nowakowskiego (1957–1971), IPN, Warszawa 2014.
Google Scholar
Kowalska Karolina, Łakoma Agata, Szymoniuk Barbara, Wizerunek biznesowy, Politechnika Lubelska, Lublin 2011.
Google Scholar
Kulesza Michał, Niziołek Magdalena, Etyka służby publicznej, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010.
Google Scholar
Kwiatek Wojciech Piotr, Zagadki bez niewiadomych, czyli kto i dlaczego zamordował polską powieść kryminalną, Piekarska 221B, Warszawa 2007.
Google Scholar
Łazarkiewicz Cezary, Bo więksi uciekli, [w:] C. Łazarkiewicz, Tu mówi Polska. Reportaże z Pomorza, Czarne, Wołowiec 2017, s. 170–177.
Google Scholar
Łuczak Maciej, Krótki kurs po PRL według Barei, ISP PAN, Warszawa 2016.
Google Scholar
Marczyk Krzysztof, Użytkowa i poetycka funkcja metafory. O metaforze „maszyny” w analizie organizacji przedsiębiorstw i w poezji, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2004, t. IV, s. 241–250.
Google Scholar
Marioosh, Przewidywalna i przerysowana nuda, https://www.biblionetka.pl/art.aspx?id=1098312 [dostęp: 24.08.2021].
Google Scholar
Mazurek Małgorzata, Społeczeństwo kolejki. O doświadczeniach niedoboru 1945–1989, TRIO, Warszawa 2010.
Google Scholar
Miernik Grzegorz, Wybrane problemy codzienności sygnalizowane w listach do władz w schyłkowym okresie PRL, [w:] Życie codzienne w PRL, red. M. Choma-Jusińska, M. Kruszyński, T. Osiński, IPN, Lublin–Warszawa 2019, s. 131–152.
Google Scholar
Myśliwiec Maciej, PRL na wizji, czyli jak kinematografia kształtuje wiedzę młodych Polaków na temat minionej epoki, „Jagiellońskie Studia Socjologiczne” 2014, nr 2, s. 81–98.
Google Scholar
Nawrocki Karol, Nie tylko „Nikoś”. Polskie „autobandy” na pograniczu polsko-niemieckim pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku, [w:] Brudne wspólnoty. Przestępczość zorganizowana w PRL a latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, red. K. Nawrocki, D. Wincenty, IPN, Gdańsk–Warszawa 2018, s. 62–79.
Google Scholar
Pelka Anna, Z [politycznym] fasonem. Moda młodzieżowa w PRL i NRD, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2013.
Google Scholar
Poszewiecki Adam, Problematyka prawej ochrony munduru na tle rozwiązań ustawy z 12 grudnia 1978 r. o mundurach i odznakach, „Studia Prawnoustrojowe” 2013, nr 22, s. 46–47.
Google Scholar
Ranke Leopold von, Vorrede, [w:] L. von Ranke, Geschichten der romanischem und germanischen Volker von 1494 bis 1535, Reimer, Leipzig–Berlin 1824, s. III–VIII, https://doi.org/10.1515/9783112438268
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1515/9783112438268
Rybicka Elżbieta, Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Universitas, Kraków 2014.
Google Scholar
Ryszkiewicz Mirosław, Retoryka polskiej powieści kryminalnej po roku 1989. Preliminaria, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2021.
Google Scholar
Sitarz Magdalena, Literatura jako medium pamięci. Świat powieści Szolema Asza, Wydawnictwo UJ, Kraków 2010.
Google Scholar
Skotarczak Dorota, Pierwsze i drugie życie powieści milicyjnej, [w:] Popkomunizm. Doświadczenie komunizmu a kultura popularna, red. M. Bogusławska, Z. Grębecka, Libron, Kraków, s. 101–109.
Google Scholar
Skowrońska Marta, Drugie życie przedmiotów. Second hand jako zjawisko społeczne, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2009.
Google Scholar
Sobczak Barbara, Retoryka a niejęzykowe środki komunikacji, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 2009, t. XV, s. 57–76, https://doi.org/10.14746/pspsj.2009.15.4
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2009.15.4
Stępień Michał, Zjawisko korupcji. Czynniki ją powodujące, postrzeganie korupcji wśród funkcjonariuszy policji oraz jej wpływ na wizerunek społeczny policji jako instytucji bezpieczeństw, „Security Review” 2016, nr 1, s. 14–33.
Google Scholar
Stiller Robert [słowa], Olearczyk Edward [muzyka], Walka trwa, [w:] Wiersze i pieśni o tematyce MO i SB, wyb. H. Kramarczuk, Zarząd Polityczny WOP, Warszawa 1974 [prawykonanie 1952].
Google Scholar
Strzyżewski Tomasz, Czarna księga cenzury PRL, Aneks, Warszawa 1997.
Google Scholar
Szacki Jerzy, Dwie historie, [w:] M. Fik i in., Spór o PRL, Znak, Kraków 1996, s. 68–74.
Google Scholar
Śmiałowski Piotr, Milicja w Krainie Czarów, „Filmoteka Narodowa”, http://repozytorium.fn.org.pl/?q=en/node/8970#_ftnref8 [dostęp: 24.08.2021].
Google Scholar
Toborek Tomasz, Ukraść czy skombinować, „Biuletyn IPN” 2003, nr 2, s. 34–39.
Google Scholar
Tseëlon Efrat, Modele przejścia: o przeobrażeniach kulturowej roli modelki, [w:] Moda: model(ka) i czytelnicy. O ikonicznych reprezentacjach w kulturze, red. M. Gołąb, N. Schiller, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2015, s. 16–25, https://doi.org/10.18778/8088-155-6.02
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/8088-155-6.02
Ustawa z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach, art. 12, p. 2, http://www.infor.pl/akt-prawny/DZU.1978.031.0000130,ustawa-o-odznakach-i-mundurach.html [dostęp: 10.05.2018].
Google Scholar
Walc Krystyna, Stare kryminały. O powieściach Jerzego Edigeya, [w:] Literatura kryminalna: na tropie źródeł, red. A. Gemra, EMG, Kraków, 2015, s. 403–424.
Google Scholar
Woźniakowska-Fajst Dagmara, Media a przestępczość, [w:] K. Buczkowski, B. Czarnecka-Dzialuk, W. Klaus, A. Kossowska, I. Rzeplińska, P. Wiktorska, D. Woźniakowska-Fajst, D. Wójcik, Społeczno-polityczne konteksty współczesnej przestępczości w Polsce, Sedno, Warszawa 2013, s. 369–392.
Google Scholar
Bicz boży, Polska 1966, reż. M. Kaniewska.
Google Scholar
Dotknięcie nocy, Polska 1961, reż. S. Bareja.
Google Scholar
Hydrozagadka, Polska 1971, reż. A. Kondratiuk.
Google Scholar
Wiosna, panie sierżancie, Polska 1974, reż. T. Chmielewski.
Google Scholar
Zbrodniarz i panna, Polska 1963, reż. Janusz Nasfeter.
Google Scholar
Złote Koło, Polska 1971, reż. S. Wohl.
Google Scholar
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
