Obraz powstania łódzkiego (21–25.06.1905) w lokalnej prasie polskojęzycznej
DOI:
https://doi.org/10.18778/1505-9057.68.05Słowa kluczowe:
powstanie łódzkie, relacja prasowa, „Goniec Łódzki”, „Rozwój”, język ezopowyAbstrakt
Powstanie łódzkie, to najważniejszy epizod walki zbrojnej podczas rewolucji 1905 roku, mający miejsce w Królestwie Polskim. Było ono konsekwencją narastających od początku XX wieku napięć społeczno-ekonomicznych w Rosji. Miało charakter spontanicznego zrywu robotników, stanowiąc zarazem kulminację wcześniejszych starć, do których dochodziło na łódzkich ulicach. Wydarzenia te relacjonowane były w prasie o zasięgu zarówno lokalnym, jak i ponad zaborami oraz międzynarodowym. Szczególne miejsce relacjom z jego przebiegu przypadło dwóm – ideologicznie opozycyjnym – pismom, relacjonującym (jako miejscowe) wybuch i losy powstania oraz jego uczestników in statu nascendii. Były to: zorientowany prawicowo „Rozwój” oraz postrzegany jako ośrodek myśli lewicowej „Goniec Łódzki”. Oba pisma – przy zróżnicowanej strategii opisywania powstania – były też, co nie jest bez znaczenia, gazetami codziennymi, mogącymi reagować na wydarzenia (w odróżnieniu od tygodników) w sposób natychmiastowy.
Celem szkicu jest analiza sposobów, jakimi – w realiach funkcjonowania cenzury – ówczesna polskojęzyczna prasa łódzka informowała o wydarzeniach rozgrywających się in statu nascendii. Punktem wyjścia było założenie dominującej roli prasy codziennej w ukazywaniu losów łódzkiej rewolucji. W tym celu wykorzystano metodę filologiczną, wspomaganą krytyką retoryczną.
Lektura różnych genologicznie tekstów, poświęconych czerwcowemu powstaniu, uświadamia rolę, jaką w opisie wypadków odegrały: język ezopowy oraz nacisk na szczegół, zastępujący całościowy opis, w myśl zasady pars pro toto. Wyniki analizy omawianych przekazów pozwalają na pogłębienie wiedzy na temat tekstowego obrazu opisywanych wydarzeń.
Pobrania
Bibliografia
[?], Dni czerwcowe w Łodzi, „Przedświt” 1905, nr 6–8, s. 253–263.
Google Scholar
[?], Echa wypadków w Łodzi, „Rozwój” 1905, z dn. 27 (14) czerwca, nr 140, s. 3.
Google Scholar
[?], Echa wypadków, „Rozwój” 1905, z dn. (14) 27 czerwca, nr 140, s. 2.
Google Scholar
[?], Echa wypadków, „Rozwój” 1905, z dn. (18 czerwca) 1 lipca, nr 143, s. 2–3.
Google Scholar
[?], Krwawy tydzień, „Rozwój” 1905, z dn. 15 (28) czerwca, nr 141, s. 3.
Google Scholar
[?], Krwotok, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (13) 26 czerwca, nr 165, s. 3.
Google Scholar
[?], Latarnie gazowe, [rubryka: „Kronika”], „Rozwój” 1905, z dn. 26 (13) czerwca, nr 139, s. 2.
Google Scholar
[?], Lista ofiar, „Rozwój” 1905, z dn. 14 (27) czerwca, nr 140, s. 3.
Google Scholar
[?], Manifestacja na Bałutach, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (7) 20 czerwca, nr 160, s. 3 [wydanie poranne].
Google Scholar
[?], Nadmyśli łódzkiego podsłuchiwacza, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. 15 (2) kwietnia, nr 98, s. 6.
Google Scholar
[?], Nie pić! Nie palić!, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (30 marca) 12 kwietnia, nr 95, s. 1–2.
Google Scholar
[?], Obchód 1-go Maja na prowincji, „Z Pola Walki” 1905, z dn. 27 maja, nr 9, s. 7–9.
Google Scholar
[?], Od Redakcji, „Goniec Łódzki” 1903, z dn. 8 (21) września, nr 245, s. 1.
Google Scholar
[?], Ofiara zaburzeń, [rubryka: „Kronika”], „Rozwój” 1905, z dn. 26 (13) czerwca, nr 139, s. 2.
Google Scholar
[?], Ogłoszenie, „Rozwój” 1905, z dn.13 (26) czerwca, nr 139, s. 1.
Google Scholar
[?], Osobiste, „Rozwój” 1905, z dn. 20 czerwca (3 lipca), nr 144, s. 2.
Google Scholar
[?], Pius X do biskupów polskich, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. 17 grudnia, nr 309, s. 1–2.
Google Scholar
[?], Po 1 Maja, „Łodzianin. Organ Polskiej Partii Socjalistycznej” 1905, z dn. 16 czerwca, nr 7, s. 2–3.
Google Scholar
[?], Po św.[ięcie] 1 maja, [rubryka: „Kronika”], „Łodzianin. Organ Polskiej Partii Socjalistycznej” 1905, z dn. 16 czerwca, nr 7, s. 7.
Google Scholar
[?], Pogrzeb, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (8) 21 czerwca, nr 161, s. 3 [wydanie poranne].
Google Scholar
[?], Procesja Bożego Ciała, [rubryka: „Kronika”], „Rozwój” 1905, z dn. 23 (10) czerwca, nr 137, s. 2.
Google Scholar
[?], [rubryka „Kronika”], „Goniec Łódzki” 1905 z dn. 26 (13) czerwca, nr 165, s. 2.
Google Scholar
[?], [rubryka „Odpowiedzi Redakcji”], „Rozwój” 1905, z dn. 8 (21) czerwca, nr 136, s. 6.
Google Scholar
[?], Stan wojenny. Ogłoszenie, „Goniec Łódzki” 1905 z dn. 26 (13) czerwca, nr 165, s. 2.
Google Scholar
[?], Straty, „Rozwój” 1905, z dn. 15 (28) czerwca, nr 141, s. 3.
Google Scholar
[?], Uszkodzone latarnie, „Rozwój” 1905, z dn. 14 (27) czerwca, nr 140, s. 2.
Google Scholar
[?], W sprawie walki z cholerą, [rubryka „Kronika”], „Rozwój” 1905, z dn. 19 marca (1 kwietnia), s. 2.
Google Scholar
[?], W sprawie walki z cholerą, „Rozwój” 1905, z dn. 14 (27) kwietnia, nr 92, s. 1–2.
Google Scholar
[?], Wypadki w Łodzi, „Rozwój” 1905, z dn. 24 (11) czerwca, nr 138, s. 2.
Google Scholar
[?], Z miasta, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (13) 26 czerwca, nr 165, s. 2.
Google Scholar
[?], Zaburzenia uliczne, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (9) 22 czerwca, nr 162, s. 4.
Google Scholar
[?], Zaburzenia w Łodzi, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (11) 24 czerwca, nr 163-b [wydanie wieczorne], s. 1–2.
Google Scholar
[?], Zajście, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (8) 21 czerwca, nr 161, s. 2 [wydanie wieczorne].
Google Scholar
[?], Zajście, „Rozwój” 1905, z dn. 7 (20) czerwca, nr 135, s. 3.
Google Scholar
[?], Zamknięcie fabryk, [rubryka: „Kronika”], „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (16) 29 kwietnia, nr 110, s. 2
Google Scholar
[?], Zaprzestanie pracy, „Rozwój” 1905, z dn. 21 stycznia (3 lutego), s. 2.
Google Scholar
[?], Zatrzymanie tramwajów; Zamknięcie kasy [rubryka „Kronika”], „Rozwój” 1905, z dn. 23 (10) czerwca, nr 137, s. 2.
Google Scholar
Badziak Kazimierz, Samuś Paweł, Rewolucja 1905–1907 w Łodzi. Kronika wydarzeń, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1985.
Google Scholar
Bałabuch Henryk, Próby reform rosyjskiego systemu prasowego w przededniu rewolucji 1905 roku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska” 1999–2000, t. LIV–LV, s. 87–101.
Google Scholar
Bateson Gregory, Umysł i przyroda. Jedność konieczna, przekł. A. Tanalska-Dulęba, PIW, Warszawa 1996.
Google Scholar
Biernacka Jadwiga, Kilka uwag o wyliczeniach, rzeczownikach i reportażach, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2023, nr 13, s. 97–112.
Google Scholar
Bogalecki Tadeusz Zbigniew, Łódzkie barykady wolności i godności. Czerwiec 1905 roku, Urząd Miasta Łodzi, Łódź 2010.
Google Scholar
Bonarowicz Stefan Justyn, Historia czterech miesięcy. 28 stycznia do 28 maja 1905 r. Strajk w Królestwie Polskim, nakład własny autora, Kraków 1906.
Google Scholar
Chańko Jan, Gazeta „Rozwój” (1897–1915). Studium źródłoznawcze, Wydawnictwo UŁ, Łódź 1982.
Google Scholar
Chrenow Iwan Aleksandrowicz, Powstanie łódzkie, przekł. E. Tureniec, Książka i Wiedza, Warszawa 1962.
Google Scholar
Cieszkowski Stanisław, Spóźniony triumf, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (9) 22 czerwca, nr 162, s. 4.
Google Scholar
Dr. Wal. [właśc. ?], Znasz li to miasto?, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (16) 29 kwietnia, nr 110, s. 6.
Google Scholar
Gorski Stefan, Miasto, [w:] Stefan Gorski, Łódź współczesna. Obrazki i szkice publicystyczne, nakład Rychlińskiego i Wegnera Łódź; Księgarnia Narodowa, Lwów 1904, s. 9–20.
Google Scholar
Gorski Stefan, Życie towarzyskie, [w:] Stefan Gorski, Łódź współczesna. Obrazki i szkice publicystyczne, nakład Rychlińskiego i Wegnera Łódź; Księgarnia Narodowa, Lwów 1904, s. 37–48.
Google Scholar
Historia Polski w liczbach, red. F. Kubiczek, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2003, t. I: Państwo, społeczeństwo.
Google Scholar
Jaworska Janina, „Goniec Łódzki” (1898–1906) wobec rosyjskiej cenzury, „Roczniki Biblioteczne” 1966, t. 10, s. 363–392.
Google Scholar
Jaworska Janina, Ruch wydawniczy w Łodzi w latach 1905–1910, „Prace Polonistyczne” 1971, nr 27, s. 125–133.
Google Scholar
Kalabiński Stefan, Tych Franciszek, Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja. Lata 1905–1907 na ziemiach polskich, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976.
Google Scholar
Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław, Bezrobocie, [hasło w:] Słownik języka polskiego, nakładem prenumeratorów w drukarni E. Lubowski i S-ki, Warszawa 1900, t. I: A–G, s. 132.
Google Scholar
Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław, Powstanie, [hasło w:] Słownik języka polskiego, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1904, t. IV: P–Prożyszcze, s. 866.
Google Scholar
Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław, Wypadek, [hasło w:] Słownik języka polskiego, K. Król i W. Niedźwiedzki z zapomogi Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1919, t. VII: T–Y, s. 957.
Google Scholar
Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław, Zaburzenie, [hasło w:] Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Kasy Pomocy dla osób pracujących na polu naukowym imienia J. Mianowskiego, Warszawa 1927, t. VIII: Z–Ż, s. 31.
Google Scholar
Karwacki Władysław Lech, Łódź w latach rewolucji 1905–1907, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1975.
Google Scholar
Kaszubina Wiesława, Specyfika początków czasopiśmiennictwa polskiego w Łodzi (1863–1914), „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1969, nr 1, s. 42–50.
Google Scholar
Klichowski Longin, Lęk – strach – panika. Przyczyny i zapobieganie, „Printer”, Poznań 1994.
Google Scholar
Kmiecik Zenon, Prasa polska w rewolucji 1905–1907, PWN, Warszawa 1980.
Google Scholar
Korzec Paweł, Rok 1905 w Łodzi, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1965.
Google Scholar
Korzec Paweł, Walki rewolucyjne w Łodzi i okręgu łódzkim w latach 1905–1907, PIW, Warszawa 1956.
Google Scholar
Korzec Paweł, Szuster Edward, Łódzkie powstanie zbrojne w czerwcu 1905 r., Książka i Wiedza, Warszawa 1956.
Google Scholar
Kowalczyński Krzysztof R., Łódź 1905. Kulisy rewolucji, Dom Wydawniczy Księży Młyn, Łódź 2017.
Google Scholar
Koźniewski Kazimierz, Ile głosów – tyle prawd. O warszawskich tygodnikach literacko-społecznych w latach 1859–1918, Nasza Księgarnia, Warszawa 1983.
Google Scholar
Kuciński Julian, Gazownia łódzka 1867–1997, Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie, Oddział Zakład Gazowniczy „Gazownia Łódzka” w Łodzi, Łódź 1998.
Google Scholar
Mark Bernard, Udział żydowskiego proletariatu w czerwcowym powstaniu w okręgu łódzkim i w walkach solidarnościowych (1905), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1957, nr 23, s. 34–36.
Google Scholar
Mazan Bogdan, Język ezopowy przywódcy „młodych”, [w:] Geografia literacka a historia literatury. Problemy życia literackiego w Królestwie Polskim drugiej połowy XIX wieku, red. S. Frybes, Ossolineum, Wrocław 1987, cz. II, s. 57–88.
Google Scholar
Mroczka Ludwik, Powstanie czerwcowe 1905 roku w Łodzi, Komitet Łódzki PZPR, Łódź 1985.
Google Scholar
Rejter Artur, Wobec rzeczywistości. Nazwy własne w polskim reportażu dwudziestowiecznym – próba analizy diachronicznej, „Onomastica” 2017, nr 1, s. 225–239.
Google Scholar
Sędziuk K.[?], Gwiazda spadła, „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (9) 22 czerwca, nr 162, s. 4–5.
Google Scholar
Sławek Tadeusz, Miasto. Próba zrozumienia, [w:] Miasto w sztuce – sztuka miasta, red. E. Rewers, Universitas, Kraków 2010, s. 17–69.
Google Scholar
Szutlewort Nikołaj, Obowiązkowe postanowienie w rozwinięciu Najwyżej ogłoszonego stanu wojennego, „Rozwój” 1905, z dn. 15 (28) czerwca, nr 141, s. 1.
Google Scholar
Śmiechowski Kamil, Łódzka wizja postępu. Oblicze społeczno-ideowe „Gońca Łódzkiego”, „Kuriera Łódzkiego”, „Nowego Kuriera Łódzkiego” w latach 1898–1914, Dom Wydawniczy Księży Młyn, Łódź 2014.
Google Scholar
Śmiechowski Kamil, Rewolucja i prasa: Przypadek „Gońca Łódzkiego”, [w:] Rewolucja 1905. Przewodnik Krytyki Politycznej, red. K. Piskała, W. Marzec, Warszawa 2013, s. 354–378.
Google Scholar
Śmiechowski Kamil, Strategie władz carskich wobec łódzkiej prasy codziennej do 1914 roku, „Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym” 2014, nr 1, s. 63–83.
Google Scholar
Śmiechowski Kamil, Warunki mieszkaniowe robotników na łamach „Gońca Łódzkiego” (1898–1906), „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej” 2012, t. 10, s. 105–120.
Google Scholar
Tuan Yi-Fu, Przestrzeń i miejsce, przekł. A. Morawińska, PIW, Warszawa 1987.
Google Scholar
[ulotka Polskiej Partii Socjalistycznej], [incipit: Uczcijmy dzień naszego święta przez strajk powszechny!], https://polona.pl/item-view/02b2ed4a-01d6-4920-b560-fc297912d75e?page=0 [dostęp: 13.10.2023].
Google Scholar
Vielrose Egon, Szacunek analfabetyzmu w zaborze rosyjskim, „Przeszłość Demograficzna Polski” 1976, t. 9, s. 3–16.
Google Scholar
Wejchert Kazimierz, Elementy kompozycji urbanistycznej, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1984.
Google Scholar
Wnukowski Apolinary, List pasterski [rubryka: „Kronika”], „Goniec Łódzki” 1905, z dn. (25 marca) 7 kwietnia, nr 90, s. 2.
Google Scholar
Żyszkowska Wiesława, Funkcje map w cywilizacji, [w:] Społeczna i edukacyjna rola kartografii w Polsce, red. J. Ostrowski, J. Pasławski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa 2005, s. 11–19.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Wersje
- 2024-10-14 - (2)
- 2024-09-10 - (1)
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
