Brr, Bereza. Polish literature towards the Confinement Centre in Bereza Kartuska. 1934–1939

Arkadiusz Morawiec

doi:10.18778/1505-9057.55.13

Autor

Arkadiusz Morawiec Associate Professor; University of Lodz, Chair of Polish Literature of the 20th and 21st Century, ul. Pomorska 171 /173, 90–236 Łódź https://orcid.org/0000-0001-6424-1194

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.55.13

Słowa kluczowe:

Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej, obozy koncentracyjne, literatura polska, temat i motyw, polityka pamięci

Abstrakt

Artykuł dotyczy obecności w szeroko rozumianej literaturze polskiej tematu i motywu Miejsca Odosobnienia w Berezie Kartuskiej. Zaprezentowano w nim najważniejsze fakty odnoszące się do tej instytucji oraz kontrowersje związane z jej nazwą (uznawaną za eufemizm) oraz podobieństwem „miejsca odosobnienia” do innych miejsc represji, takich jak rosyjska katorga, komunistyczny Sołowiecki Obóz Specjalnego Przeznaczenia czy nazistowski obóz koncentracyjnych Dachau. Zrelacjonowano spory, jakie toczyły się wokół Miejsca Odosobnienia w okresie jego funkcjonowania (1934–1939), w których uczestniczyli także pisarze. Zamieszczono informacje o osadzonych w Berezie literatach (Stanisław Mackiewicz, Leon Pasternak, Andrzej Wolica i in.) oraz tworzonej tam poezji (także obcej). Przedmiotem uwagi są także utwory literackie powstałe poza Miejsca Odosobnienia w okresie jego funkcjonowania.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Arkadiusz Morawiec - Associate Professor; University of Lodz, Chair of Polish Literature of the 20th and 21st Century, ul. Pomorska 171 /173, 90–236 Łódź

Arkadiusz Morawiec, dr hab. prof. UŁ, profesor w Zakładzie Literatury Polskiej XX i XXI wieku Uniwersytetu Łódzkiego, literaturoznawca i krytyk literacki. Zajmuje się historią literatury polskiej XX i XXI wieku, w szczególności pisarstwem obrazującym totalitaryzm i ludobójstwo (w tym literaturą obozową i literaturą Holokaustu) oraz pisarstwem jako formą pamięci. Autor książek: Poetyka opowiadań Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Autentyzm – dyskursywność – paraboliczność (2000), Seweryna Szmaglewska (1916-1992). Bibliografia (2007), Literatura w lagrze, lager w literaturze. Fakt – temat – metafora (2009), Polityczne, prywatne, metafizyczne. Szkice o literaturze polskiej ostatnich dziesięcioleci (2014), Zofia Romanowiczowa. Pisarka nie tylko emigracyjna (2016), Literatura polska wobec ludobójstwa. Rekonesans (2018).

Bibliografia

A.Sz. [Szałagan Alicja], “Kasprowicz Antoni”, [in:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, team under Jadwiga Czachowska and Alicja Szałagan (eds.), vol. 4, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warsaw 1996, pp. 78–80.
Google Scholar

Anculewicz Zbigniew, “Obóz koncentracyjny w Dachau w reportażu Jerzego Rogowicza”, Mrągowskie Studia Humanistyczne, vol. 2 (2000), pp. 3–14.
Google Scholar

B. H. [Heydenkorn Benedykt], “Ukraińskie wspomnienia z Berezy”, Kultura [Paris] 1955, issue 12, pp. 78–85.
Google Scholar

Бардакова В.В., “Акатуйская тюрьма”, [in:] Энциклопедия Забайкалья, http://www.encycl.chita.ru/encycl/concepts/?id=448 [accessed on: 26.11.2018]
Google Scholar

Bartz Maksymilian, Przeżycia Bereziaka Nr. 793, Bogdan Sobiesiński, Brussels 1945.
Google Scholar

Беляев Владимир, “Третий брат Сакко и Ванцетти”, [in:] Гаврилюк Александр, Песни из Березы, Владимир Беляев (ed.), Молодая гвардия, Москва 1954, pp. 3–21.
Google Scholar

“Bereza Kartuska”, selected and submitted for print by Agnieszka Knyt, Karta, issue 59 (2009), pp. 24–67.
Google Scholar

Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Warsaw 1965, Książka i Wiedza.
Google Scholar

[author not credited], “Bezczelny wywrotowiec w Berezie”, Kurier Łódzki 1938, issue 62, p. 2.
Google Scholar

[author not credited], “Biegiem marsz”, [in:] Polskie pieśni rewolucyjne z lat 1918–1939, collected and supplemented with notes by Felicja Kalicka, musical editing Edward Olearczyk, Książka i Wiedza, Warsaw 1950, pp. 241–244. Reprinted in: Borkowski Roman, “‘Tu rządzę ja – sędzia, i moja pałka – prokurator…’”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 259–260; Polska poezja rewolucyjna 1878–1945, selected and edited by Stefan Klonowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warsaw 1977, pp. 310–311.
Google Scholar

[author not credited], “Бяроза-Картузскі канцэнтрацыйны лагер”, [in:] Беларуская энцыклапедыя. У 18 т, vol. 3, БелЭн, Мінск 1996, p. 410.
Google Scholar

Borkowicz Leonard, “O Broniewskim w Berezie”, Nowa Kultura 1950, issue 28, p. 2.
Google Scholar

Borkowicz Leonard, “Okruchy wspomnień”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 274–279.
Google Scholar

Brazaitienė Elvyra, “Juozas Kėkštas (1915–1981)”, [in:] Maironio lietuvių literatūros muziejus, http://maironiomuziejus.lt/lt/iseiviu-literaturos-skyriaus-114/juozas-kekstas-19151981-1629 [accessed on: 29.11.2018]
Google Scholar

Cat [Mackiewicz Stanisław], “Na marginesie polemiki o ‘Przodownicę’”, Słowo [Vilnius] 1938, issue 67, p. 1.
Google Scholar

“Cat w Berezie”, Puls [London], issue 32 (1986/1987), pp. 96–99.
Google Scholar

Cat-Mackiewicz Stanisław, “Cat w Berezie”, [submitted for printing by Andrzej Garlicki], Polityka 1986, issue 46, pp. 1, 14.
Google Scholar

Хмара Сяргей, “Бярозка”, [in:] Хмара Сяргей, Рабінавы хмель. Выбраныя творы, Кнігазбор, Мінск 2009, p. 49.
Google Scholar

Хмара Сяргей, “Кароткія даныя аб сабе”, [in:] Хмара Сяргей, Рабінавы хмель. Выбраныя творы, Кнігазбор, Мінск 2009, pp. 134–147.
Google Scholar

Хмара Сяргей, “На камень”, [in:] Хмара Сяргей, Рабінавы хмель. Выбраныя творы, Кнігазбор, Мінск 2009, p. 55.
Google Scholar

“Co mówił dr. Goebbels? Skrót odczytu o ‘Ideologii Niemiec hitlerowskich’: hitleryzm nie jest towarem na eksport”, Republika 1934, issue 161, p. 2.
Google Scholar

Czarnecki Wacław, “Bereza Kartuska”, Robotnik 1934, issue 251, p. 3.
Google Scholar

Czarnecki Wacław, “W Berezie Kartuskiej. To, co widział nasz sprawozdawca”, Robotnik 1934, issue 252, p. 3.
Google Scholar

Czarnecki Wacław, “W Berezie Kartuskiej. W ‘sztabie’ obozu u ‘komendanta’ Greffnera”, Robotnik 1934, issue 253, p. 3.
Google Scholar

Dąbrowska Maria, Dzienniki 1914–1965, Tadeusz Drewnowski (ed.), Polska Akademia Nauk. Wydział I Nauk Społecznych. Komitet Nauk o Literaturze, Warsaw 2009, vol. 2.
Google Scholar

“Deklaracja ideowa Związku Patriotów Polskich w ZSRR” [of 16 June 1943], Wolna Polska 1943, issue 15, p. 1.
Google Scholar

Domagała Czesław K., Wzbierająca fala, Książka i Wiedza, Warsaw 1976.
Google Scholar

[author not credited], “Drugi wyjazd policji polskiej do Berlina”, Przegląd Policyjny 1936, issue 4, pp. 339–340.
Google Scholar

“Dyktatura faszystowska Piłsudskiego wprowadza obozy koncentracyjne”, [in:] Archive of New Records in Warsaw, set MSW, ref. 1163, l. 78. Printed fragments in: “Bereza Kartuska”, selected and submitted for print by Agnieszka Knyt, Karta, issue 59 (2009), pp. 25, 49.
Google Scholar

Ebner Michael R., Ordinary violence in Mussolini’s Italy, Cambridge University Press, New York 2011.
Google Scholar

[author not credited], “Echa artykułu o Berezie. P. Grot-Czekalski uniewinniony”, Orędownik 1936, issue 84, p. 3.
Google Scholar

Filipowicz Kornel, “Krajobraz, który przeżył śmierć”, [in:] Filipowicz Kornel, Krajobraz niewzruszony. Opowiadania, Czytelnik, Warsaw 1947, pp. 91–117.
Google Scholar

Fuks Marian, “Rakowski Mark (Marek)”, [in:] Polski słownik judaistyczny, http://www.jhi.pl/psj/Rakowski_Mark_ (Marek) [accessed on: 23.11.2018]
Google Scholar

Gadomski Bogdan, “Kolski Witold”, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. 13 (1967–1968), pp. 321–324.
Google Scholar

Garlicki Andrzej, “Bereza Kartuska”, [in:] Garlicki Andrzej, Piękne lata trzydzieste, Prószyński i S-ka, Warsaw 2008, pp. 235–252.
Google Scholar

Garlicki Andrzej, “Bereza, polski obóz koncentracyjny”, Gazeta Wyborcza 2008, issue 93, pp. 29–30.
Google Scholar

Gazdajka Piotr, “Za drutami Berezy”, Za wolność i lud 1951, issue 6, pp. 14–15.
Google Scholar

[author not credited], *** [“Gdy wróciłeś z tej Berezy…”], Świat 1957, issue 33, p. 5.
Google Scholar

Habielski Rafał, “Bereza Kartuska”, [in:] Nie szablą, lecz piórem. Batalie publicystyczne II Rzeczypospolitej, Daria Nałęcz (ed.), Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warsaw 1993, pp. 219–224.
Google Scholar

Hawryluk Aleksander, “Bereza”, trans. Leon Pasternak, [in:] Hawryluk Aleksander, Bereza, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1956, pp. 183–184.
Google Scholar

Hawryluk Aleksander, “Bereza”, trans. Wincenty Rzymowski, for the edition it was studied, compared to the original and the gaps were filled by Aleksander Wat, [in:] Hawryluk Aleksander, Bereza, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1956, p. 25–116.
Google Scholar

Hawryluk Aleksander, “Bereza. Reportaż”, Almanach Literacki [Lviv] 1941, issue 1, pp. 62–87.
Google Scholar

Hawryluk Aleksander, “Pieśń z Berezy. Poemat”, trans. W[incenty] Rzymowski, [in:] Hawryluk Aleksander, Bereza, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1956, pp. 185–198.
Google Scholar

Iks., “‘Rassenschande’”, Nowy Kurier 1938, issue 50, p. 3.
Google Scholar

J.Z. [Zawadzka Joanna], “Pasternak Leon”, [in:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, team under Jadwiga Czachowska and Alicja Szałagan (eds.), vol. 6, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warsaw 1999, pp. 268–271.
Google Scholar

[author not credited], “Jak żyli więźniowie w Berezie Kartuskiej?”, Robotnik 1934, issue 327 [edition was confiscated]. Reprinted fragments in: “Bereza Kartuska”, selected and submitted for print by Agnieszka Knyt, Karta, issue 59 (2009), pp. 42–43.
Google Scholar

Jaruzelski Janusz, Mackiewicz i konserwatyści. Szkice do biografii, Czytelnik, Warsaw 1976.
Google Scholar

[author not credited], “Karcer”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, p. 221.
Google Scholar

[author not credited], “Karna sala” [fragment of poem], [in:] Zylberberg Zelik, “Migawki bereskie”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, p. 147.
Google Scholar

Katyń… ocalić od zapomnienia, http://www.katyn-pamietam.pl/bohaterowie/page/569/ [accessed on: 2.04.2018]
Google Scholar

Katz-Suchy Julisz, “Moje pierwsze dni w Berezie”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 341–345.
Google Scholar

Keksztas Józef, “Stałem się numerem”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 194–195.
Google Scholar

[author not credited], “Kolczaste druty”, [in:] Polit Ireneusz, Miejsce odosobnienia w Berezie Kartuskiej w latach 1934–1939, Adam Marszałek, Toruń 2003, p. 234.
Google Scholar

Колошук Надія, “Береза Картузька в українській табірній мемуаристиці”, Київські полоністичні студії, vol. 18 (2011), pp. 280–287.
Google Scholar

[author not credited], “Komunistyczny literat w Berezie”, Czas 1938, issue [63], p. 3.
Google Scholar

Kopka Bogusław, Obozy pracy w Polsce 1944–1950. Przewodnik encyklopedyczny, Niezależna Oficyna Wydawnicza Nowa, Ośrodek „Karta”, Warsaw 2002.
Google Scholar

[author not credited], *** [“Kostki twarde muszą być…”], [in:] Wójcik Jan, “Fragmenty wspomnień”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, p. 59.
Google Scholar

Kutner David [actually Skrobek Aron], Kartus-Bereza. Le camp de concentration polonais, trans. N[aftali] Skrobek, Secours Rouge, Paris 1936.
Google Scholar

Kutner David [actually Skrobek Aron], Kartus-Bereza. Der poylišer koncentracie lager, Farlag „Caytšrift” ba der Centrale fun Idiše Patronatn in Argentine, Buenos Aires 1936.
Google Scholar

Lenardowicz Mieczysław, Na wyspach tortur i śmierci. Pamiętnik z Sołówek, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warsaw 1930.
Google Scholar

Lendzion Leon, “Cat w Berezie”, Polityka 1986, issue 49, p. 2.
Google Scholar

Lepecki Mieczysław, Pamiętnik adiutanta marszałka Piłsudskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warsaw 1987.
Google Scholar

Listy katyńskiej ciąg dalszy. Straceni na Ukrainie. Lista obywateli polskich zamordowanych na podstawie decyzji Biura Politycznego WKP(b) i naczelnych władz państwowych ZSRR z 5 marca 1940 roku, Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej, Polska Fundacja Katyńska, Centralna Biblioteka Wojskowa, Warsaw 1994.
Google Scholar

[author not credited], “Literat-komunista w Berezie”, Gazeta Lwowska 1938, issue 51, p. 4.
Google Scholar

Litwiński Robert, Kordian Józef Zamorski „granatowy” generał, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2018.
Google Scholar

Ładyga Dmytro, [Statement], [in:] “Sprawozdanie stenograficzne ze 124 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 6 listopada 1934 roku”, [in:] “Bereza Kartuska”, selected and submitted for print by Agnieszka Knyt, Karta, issue 59 (2009), pp. 44–45.
Google Scholar

Łobodowski Józef, “O Cyganach i katastrofistach (3)”, Kultura [Paris] 1964, issue 10, pp. 35–53.
Google Scholar

M.K.-K. [Kotowska-Kachel Maria], “Wolica Andrzej”, [in:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, team under Jadwiga Czachowska and Alicja Szałagan (eds.), vol. 9, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warsaw 2004, pp. 244–245.
Google Scholar

Mackiewicz Stanisław, “Dlaczego osadzono mnie w Berezie. Do redaktora ‘Wiadomości’”, Wiadomości 1951, issue 42, p. 4.
Google Scholar

Mackiewicz (Cat) Stanisław, “Zbiórka i Bereza”, [in:] Mackiewicz (Cat) Stanisław, Historia Polski od 11 listopada 1918 r. do 17 września 1939 r., M.I. Kolin, London 1941, p. 319–324.
Google Scholar

[author not credited], “Maszerują nasze bataliony”, [in:] Polit Ireneusz, Miejsce odosobnienia w Berezie Kartuskiej w latach 1934–1939, Adam Marszałek, Toruń 2003, p. 233.
Google Scholar

[author not credited], “Miejsca odosobnienia”, Gazeta Warszawska 1934, issue 182. Reprinted fragment in: “Bereza Kartuska”, selected and submitted for print by Agnieszka Knyt, Karta, issue 59 (2009), p. 26.
Google Scholar

“Miejsca odosobnienia. Oświadczenie premiera L. Kozłowskiego”. Gazeta Polska 1934, issue 168, p. 2.
Google Scholar

Mirski Michał, …biegiem marsz!, Książka i Wiedza Warsaw 1958.
Google Scholar

Mitzner Zbigniew, “Leon Pasternak w więzieniu”, Robotnik 1936, issue 120, p. 3.
Google Scholar

Morawiec Arkadiusz, “After Bereza. Polish literature towards the Confinement Centre in Bereza Kartuska. 1939–2018”, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 2019, issue 4(55), p. 273–309.
Google Scholar

Morawiec Arkadiusz, Literatura w lagrze, lager w literaturze. Fakt, temat, metafora, Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej, Łódź 2009.
Google Scholar

Muszyńska Felicja, “Z relacji żony więźnia Libera Muszyńskiego”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 238–245.
Google Scholar

“‘NaRa’ to mój największy sukces… – an interview with Ptak”, https://wzzw.word-press.com/2013/07/17/nara-to-moj-najwiekszy-sukces-rozmowa-z-ptakiem-%E2%98%9A-posluchaj/ [accessed on: 14.12.2018]
Google Scholar

Niedziałkowski Mieczysław, “‘Kurs na lewo’ i obozy izolacyjne”, Robotnik 1934, issue 251, p. 1.
Google Scholar

“O ‘miejscu odosobnienia’ w Berezie Kartuskiej” [fragment of the manifesto of the League for the Defence of Human and Citizen Rights], [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, p. 48 and 49.
Google Scholar

“O ‘miejscu odosobnienia’ w Berezie Kartuskiej” [manifesto of the League for the Defence of Human and Citizen Rights], [in:] State Archive in Warsaw, set 72/1/0: Government Office for the Capital City of Warsaw, series 2.1: 1 Political-National Branch – information notes, 72/1/0/2.1/35: Information notes of the Investigating Office regarding the League of the Defence of Human and Citizen Rights with an internal circular of the League no. 1 of 1934, manifesto “O ‘miejscu odosobnienia’ w Berezie Kartuskiej” provided by Fordon, Jankowski, Grochowski, Kielecki et al., sh. 53, https://szukajwarchiwach.pl/72/1/0/2.1/35/str/1/4/15/q7tTnKz62lv-VeR_VPUFnEg/#tabSkany [accessed on: 22.11.2018]
Google Scholar

[author not credited], “Obrońcy Pasternaka”, Prosto z mostu 1938, issue 21, p. 4.
Google Scholar

[author not credited], “Odwiedziny p. Komendanta Głównego w Berlinie”, Przegląd Policyjny 1936, issue 4, pp. 338–339.
Google Scholar

Они не стали на колени. Сборник воспоминаний и документов о концлагере Береза Картузская, [selection and literary editing] В. Поссе, Л. Аржаева, Я. Миско (eds.), Беларусь, Минск 1966.
Google Scholar

[Statement on the amnesty for political prisoners and the shut down of the camp in Bereza Kartuska], Informacje Prasowe, issue 2 (1935), p. 13. Reprint: Z pola walki 1956, issue 1, pp. 16–17.
Google Scholar

Ozimek Józefa, “Kobieta-więzień”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 445–446.
Google Scholar

Pasternak Leon, “Do wizji”, [in:] Pasternak Leon, Słowa z daleka, Moscow 1944, Związek Patriotów Polskich w ZSRR, p. 3.
Google Scholar

Pasternak Leon, “Droga Stalina”, [in:] Pasternak Leon, Lira i satyra. Wybór wierszy 1931–1951, Czytelnik, Krakow 1952, pp. 91–92.
Google Scholar

Pasternak Leon, Dzień pochmurny. Poezje, Dom Książki Polskiej, Warsaw 1936.
Google Scholar

Pasternak Leon, “Lenin”, [in:] Pasternak Leon, Linia życia, Związek Zawodowy Literatów Polskich, Łódź 1948, p. 45.
Google Scholar

Pasternak Leon, “Pieśń o hańbieniu rasy”, Chochoł. Tygodnik Satyryczny 1938, issue 2. Reprinted in: Satyra prawdę mówi… 1918–1939, Zbigniew Mitzner and Leon Pasternak (eds.), Czytelnik, Warsaw 1963, pp. 301–302.
Google Scholar

Pasternak Leon, “Tak było”, [in:] Pasternak Leon, Rzeź niewiniątek, Czytelnik, [Warsaw] 1946, pp. 86–88.
Google Scholar

Pasternak Leon, “Warszawskoje szosse”, [in:] Pasternak Leon, Słowa z daleka, Związek Patriotów Polskich w ZSRR, Moscow 1944, pp. 18–19.
Google Scholar

[author not credited], “Pasternak po raz drugi w Berezie za wiersz satyryczny ‘Pieśń o hańbieniu rasy’”, Głos Poranny 1938, issue 62, p. 4.
Google Scholar

[author not credited], “‘Pieśń o hańbieniu rasy’. Cyniczne oplwanie polskiej kobiety”, Echo 1938, issue 63, p. 7.
Google Scholar

[author not credited], “‘Pieśń o hańbieniu rasy’ przed sądem”, Orędownik. Ilustrowany dziennik narodowy i katolicki 1938, issue 156, p. 14.
Google Scholar

[Piotrowski Edward], “Spowiedź publiczna młodego narodowca. Edward Piotrowski były więzień Berezy w liście do przyjaciela opowiada nam o swoich przeżyciach”, Łódzki Głos Narodowy 1935, issue 1. Reprinted in: Polit Ireneusz, Miejsce odosobnienia w Berezie Kartuskiej w latach 1934–1939, Adam Marszałek, Toruń 2003, pp. 235–237.
Google Scholar

Podhajecki Samuel, “Wspomnienia z Berezy”, [in:] Kartki z Dziejów KPP, [ M. Zwolak (ed.)], Książka i Wiedza, Warsaw 1958, pp. 413–460.
Google Scholar

Polit Ireneusz, Miejsce odosobnienia w Berezie Kartuskiej w latach 1934–1939, Adam Marszałek, Toruń 2003.
Google Scholar

Ponarski Zenowiusz, “Zapomniany poeta Kekstas Juzosas”, Nowy Kurier [Toronto] 2008, issue 10, p. 8.
Google Scholar

Popiel Mieczysław, “Gaudeamus igitur…” [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 114–119.
Google Scholar

Pragier Adam, “Zbrodnia na ‘Ulicy Ogrodowej’”, Wiadomości [London] 1961, issue 6, p. 1.
Google Scholar

[author not credited], “Prezes Akademii Literatury o więźniach brzeskich, skazańcach prasowych i Berezie Kartuskiej”, Prosto z mostu 1935, issue 54, p. 8.
Google Scholar

[author not credited], “Proces autora artykułu o Berezie Kartuskiej”, Orędownik 1935, issue 284, p. 6.
Google Scholar

[author not credited], “Przez błota poleskie”, [in:] Polskie pieśni rewolucyjne z lat 1918–1939, collected and supplemented with notes by Felicja Kalicka, musical editing Edward Olearczyk, Książka i Wiedza, Warsaw 1950, pp. 245–247. Reprinted in: Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, p. 38; Polska poezja rewolucyjna 1878–1945, selected and edited by Stefan Klonowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warsaw 1977, pp. 312–313.
Google Scholar

[author not credited], “Przez pola polskie grupa nasza szła…”, [in:] Они не стали на колени. Сборник воспоминаний и документов о концлагере Береза Картузская, [selection and literary editing] В. Поссе, Л. Аржаева, Я. Миско (eds.), Беларусь, Минск 1966, insert between p. 128 and 129.
Google Scholar

Ptaku [Ptasznik Maciej], “Bereza Kartuska” [audio file], [in:] Ptaku [Ptasznik Maciej], NaRa [CD-rom], 3DOM, 2013.
Google Scholar

Rawicz Jerzy, Diabeł przegrany, Czytelnik, Warsaw 1976.
Google Scholar

Rebhan-Glück Ines, Die Feldpost im Ersten Weltkrieg. “Ich bin gesund und es geht mir gut”, http://ww1.habsburger.net/de/kapitel/ich-bin-gesund-und-es-geht-mir-gut [accessed on: 28.11.2018]
Google Scholar

Redzik Adam, “Jak twórca szlagierów wszech czasów nie został adwokatem – rzecz o Emanuelu Schlechterze (1904–1943). W 110. rocznicę urodzin i 70. rocznicę śmierci”, Palestra 2014, issue 1/2, pp. 245–255.
Google Scholar

Resolution of the President of the Republic of Poland of 17 June 1934 on persons threatening the security, peace, and public order, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/Doc-Details.xsp?id=WDU19340500473 [accessed on: 5.03.2018]
Google Scholar

Rogowicz Jerzy, “W obozie koncentracyjnym”, Kurier Warszawski 1936, issue 255 (evening issue), pp. 2–3; “Za co? Od jak dawna?”, issue 256 (evening issue), pp. 2–3; “‘Wychowanie’ przez obóz”, issue 258, p. 6; “Wszerz i wzdłuż obozu”, issue 260 (evening issue), pp. 2–3; “‘Korytarz’ polski w obozie”, issue 308 (evening issue), p. 2; “Jak ich żywią?”, issue 314, p. 5; “Przyszłość obozu”, issue 321, pp. 7–8.
Google Scholar

Ryszka Franciszek, Noc i mgła. Niemcy w okresie hitlerowskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1963.
Google Scholar

Schimitzek Stanisław, Drogi i bezdroża minionej epoki. Wspomnienia z lat pracy w MSZ (1920–1939), Interpress, Warsaw 1976.
Google Scholar

Siekanowicz Piotr, Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934–1939, Instytut Historyczny im. Romana Dmowskiego, Instytut im. Romana Dmowskiego, Warsaw 1991.
Google Scholar

Skrobek Mendel, “Nie wierzymy w bogów”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 120–122.
Google Scholar

[author not credited], “Sprawa Pasternaka”, Prosto z mostu 1938, issue 14, p. 4.
Google Scholar

Stawecki Piotr, Następcy Komendanta. Wojsko a polityka wewnętrzna Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1935–1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1969.
Google Scholar

Stern Jonasz, “Komunista Pitagoras”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 280–284.
Google Scholar

Stępień Marian, Polska lewica literacka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warsaw 1985.
Google Scholar

Szlechter Emanuel, “O Berezie”, [in:] Satyra prawdę mówi… 1918–1939, Zbigniew Mitzner and Leon Pasternak (eds.), Czytelnik, Warsaw 1963, p. 406.
Google Scholar

Sznarbachowski Włodzimierz, 300 lat wspomnień, Aneks, London 1997.
Google Scholar

Szymański Edward, Dzieła zebrane, Łukasz Szymański (ed.), foreword Ryszard Matuszewski, notes Eugeniusz Rudziński and Łukasz Szymański, vol. 1–2, Wydawnictwo Literackie, Krakow 1971.
Google Scholar

Szymański Edward, “O Berezie”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, p. 304.
Google Scholar

Śleszyński Wojciech, “Białostockie środowisko pisarzy sowieckich (1939–1941)”, Białoruskie Zeszyty Historyczne, vol. 13 (2000), p. 105–117.
Google Scholar

Śleszyński Wojciech, Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934–1939, Benkowski, Białystok 2003.
Google Scholar

T. G. [Gluziński Tadeusz?], “Co na to polski Lwów?” ABC 1938, issue 65A. Reprinted in: [author not credited], “Sprawa Pasternaka”, Prosto z mostu 1938, issue 14, p. 4.
Google Scholar

Twardoch Szczepan, Król, Wydawnictwo Literackie, Krakow 2016.
Google Scholar

Wachsmann Nikolaus, Historia nazistowskich obozów koncentracyjnych, trans. Maciej Antosiewicz, Świat Książki, Warsaw 2016.
Google Scholar

Wat Aleksander, “Prawdziwy początek Iwana Denisowicza”, [in:] Wat Aleksander, Świat na haku i pod kluczem. Eseje, Czytelnik, Warsaw 1991, pp. 305–320.
Google Scholar

Wawrzak Jerzy, “Antoni Kasprowicz – robotnik słowa”, [in:] Kasprowicz Antoni, Ich dzień powszedni, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1977, pp. 5–13.
Google Scholar

Witek Teofil, “Książka o Berezie”, Za wolność i lud 1956, issue 8, pp. 20, 22.
Google Scholar

Wolsza Tadeusz, W cieniu Wronek, Jaworzna i Piechcina… 1945–1956. Życie codzienne w polskich więzieniach, obozach i ośrodkach pracy więźniów, Instytut Historii xPAN, Warsaw 2003.
Google Scholar

Woźniakowski Krzysztof, “Andrzej Wolica i jego twórczość”, [in:] Wolica Andrzej, Rudy, 2nd edition, Wydawnictwo Literackie, Krakow–Wrocław 1985, pp. 115–131.
Google Scholar

Woźniakowski Krzysztof, “Pasternak Leon Jakub”, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. 25 (1980), pp. 257–260.
Google Scholar

Wreciona E. [Jewhen], “Bereza Kartuzka [!] z innej strony”, trans. Józef Łobodowski, Kultura [Paris] 1950, issue 4, pp. 115–126.
Google Scholar

Wygodzki Stanisław, “Epopeja bohaterstwa i solidarności”, Express Wieczorny 1965, issue 203, p. 6.
Google Scholar

Wyrwich Mateusz, Łagier Jaworzno. Z dziejów czerwonego terroru, Editions Spotkania, Warsaw 1995.
Google Scholar

Za kratami więzień i drutami obozów (wspomnienia i notatki więźniów ideowych z lat 1914–1921), collected and editorial commentary by Wacław Lipiński [et al.], vol. 1–2,
Google Scholar

Komitet Organizacyjny Zjazdu b. Więźniów Ideowych, Warsaw 1927–1928.
Google Scholar

Zamorski Kordian Józef, Dzienniki (1930–1938), Robert Litwiński, Marek Sioma (eds.), Instytut Józefa Piłsudskiego, LTW, Warsaw–Dziekanów Leśny 2011.
Google Scholar

Zatorska Helena, “W walce o amnestię dla więźniów politycznych”, Z pola walkia 1956, issue 1, p. 5–14.
Google Scholar

[author not credited], “Znieść obóz koncentracyjny w Berezie Kartuskiej!”, Czerwona Pomoc 1935, issue 3, pp. 20–21. Reprinted in: Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, p. 48 and 49.
Google Scholar

Żebrowski Leszek, “Przedmowa”, [in:] Siekanowicz Piotr, Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934–1939, Instytut Historyczny im. Romana Dmowskiego, Instytut im. Romana Dmowskiego, Warsaw 1991, p. 5–8.
Google Scholar

Żyrman Szolem, “Karcer kołujący”, trans. Arnold Słucki, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, p. 196.
Google Scholar

Żyrman Szolem, “Polesie”, trans. Arnold Słucki, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, p. 263.
Google Scholar

Żyrman Szolem, *** [“Skrzyp rygla…”], [in:] Popiel Mieczysław, “Gaudeamus igitur…” [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, p. 118.
Google Scholar