Wybrane aspekty pojmowania czasu przez osoby z ASD

Marta Korendo; Ewa Zmuda

doi:10.18778/2544-7238.09.12

Autor

Marta Korendo Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Wydział Humanistyczny, Instytut Nauk o Zdrowiu, Katedra Logopedii i Zaburzeń Rozwoju https://orcid.org/0000-0003-1088-8675
Ewa Zmuda Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Wydział Humanistyczny, Instytut Nauk o Zdrowiu, Katedra Logopedii i Zaburzeń Rozwoju https://orcid.org/0000-0001-7858-2643

DOI:

https://doi.org/10.18778/2544-7238.09.12

Słowa kluczowe:

autyzm, czas, stereotypie, neurobiologia czasu, ASD

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie wybranych aspektów pojmowania kategorii czasu przez osoby w spektrum autyzmu. Specyfika przetwarzania i percypowania czasu przez te osoby została ukazana na tle uwarunkowań neurobiologicznych i kulturowych. Autorki dokonały przeglądu literatury dotyczącej neurobiologii czasu oraz kulturowego pojmowania i określania czasu. Zwróciły uwagę na konieczność pogłębienia badań nad przetwarzaniem czasu przez osoby z ASD ze względu na wagę tej sprawności dla poziomu funkcjonowania poznawczego i społecznego zarówno dzieci, jak i dorosłych.

Szczególną uwagę – na przykładzie studium przypadku – poświęcono problemowi traktowania czasu jako stereotypii/fiksacji przez osoby w spektrum, co może być sygnałem świadczącym o złożonych przyczynach odmienności w zakresie przetwarzania i rozumienia czasu, odnoszących się m.in. do zdolności adaptacyjnych, trudności komunikacyjnych czy mechanizmów poznawczych.

Przegląd badań oraz analiza przypadku jednoznacznie wskazują na konieczność przeprowadzenia badań populacyjnych oraz wpisania omówionego problemu z zakres terapii osób ze spektrum autyzmu.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Allman M.J., DeLeon I.G., Wearden J.H., 2011, Psychophysical assessment of timing in individuals with autism, „American Journal on Intellectual and Developmental Disabilities”, Vol. 116(2), s. 165–178.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1352/1944-7558-116.2.165

Allman M.J., Yin B., Meck W.H., 2014, Time in the psychopathological mind, [w:] D. Lloyd, V. Arstila (red.), Subjective time: The philosophy, psychology, and neuroscience of temporality, Cambridge: MIT Press, s. 637–654.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/8516.003.0042

Błeszyński J., 2011, Autyzm a niepełnosprawność intelektualna i opóźnienie rozwoju. Skala Oceny Zachowań Autystycznych, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Google Scholar

Bonato M., Saj A., Vuilleumier P., 2016, Hemispatial Neglect Shows That “Before” Is “Left”, „Neural Plasticity”, 2716036, https://doi.org/10.1155/2016/2716036
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1155/2016/2716036

Buonomano D., 2019, Mózg, władca czasu. Dlaczego dzień może być krótszy niż godzina, a minuta dłuższa od dnia, Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.
Google Scholar

Burdick A., 2019, Po co człowiekowi czas. Dociekania nie tylko naukowe, Łódź: Wydawnictwo Feeria Science.
Google Scholar

Butcher J.N., Hooley J.M., Mineka S., 2021, Psychologia zaburzeń. DSM–5, Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Casasanto D., Fotakopoulou O., Boroditsky L., 2010, Space and Time in the Child’s Mind: Evidence for a Cross-Dimensional Asymmetry, „Cognitive Science”, Vol. 34, s. 387–405.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1551-6709.2010.01094.x

Cieszyńska J., 2011, Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych, Kraków: Omega Stage Systems – Jędrzej Cieszyński.
Google Scholar

Dąbrowska A., Nowakowska A. (red.), 2006, Język a kultura, t. 19, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar

Fontes R., Ribeiro J., Gupta D.S., Machado D., Lopes-Júnior F., Magalhães F., Bastos V .H., Rocha K., Marinho V., Lima G., Velasques B., Ribeiro P., Orsini M., Pessoa B., Araujo Leite M.A., Teixeira S., 2016, Time Perception Mechanisms at Central Nervous System, „Neurology International”, Vol. 8(1), 5939, https://doi.org/10.4081/ni.2016.5939
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4081/ni.2016.5939

Frassinetti F., Cappelletti M., Bueti D., 2016, The Neurobiology of Time Processing, „Neural Plasticity”, 1706373, https://doi.org/10.1155/2016/1706373
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1155/2016/1706373

Giebultowicz J.M., 2018, Mechanizm zegara biologicznego. Nagroda Nobla 2017 w dziedzinie fizjologii lub medycyny, „Kosmos”, nr 67(2), s. 245–249.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.36921/kos.2018_2383

Grandin T., 2021, Mózg autystyczny, Kraków: Copernicus Center Press.
Google Scholar

Karaś M., 2014, Co mówi autyzm? Spojrzenie filozofii języka w oparciu o myśl Ludwiga Wittgensteina i Johna Searle’a, „Ogrody Nauk i Sztuk”, nr 4, s. 54–61.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15503/onis2014.54.61

Kochańska M., 2023, Pojęcie czasu i jego wyrażanie w języku dziecka, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Korendo M., 2013, Językowa interpretacja świata w wypowiedziach osób z zespołem Aspergera, Kraków: Omega Stage Systems – Jędrzej Cieszyński.
Google Scholar

Kruk-Lasocka J., 2004, Trudności diagnostyczno-terapeutyczne wśród małych dzieci ze spektrum autyzmu, [w:] J. Kruk-Lasocka, M. Sekułowicz (red.), Wczesna diagnoza i terapia dzieci z utrudnieniami w rozwoju: interdyscyplinarne problemy, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji, s. 55–61.
Google Scholar

Marciniak-Firadza R., 2022, Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD w teorii i praktyce logopedycznej), [w:] T. Pietras, D. Podgórska-Jachnik, K. Sipowicz, A. Witusik (red.), Spektrum autyzmu – od diagnozy i terapii do integracji i inkluzji, Wrocław: Wydawnictwo Continuo, s. 604–617.
Google Scholar

Niesbett E.R., 2015, Geografia myślenia. Dlaczego ludzie Wschodu i Zachodu myślą inaczej?, Sopot: Wydawnictwo Smak Słowa.
Google Scholar

Peeters T., Gillberg Ch., 1999, Autism: medical and educational aspects, London: Whuur.
Google Scholar

Peisert M., 2006, Miary czasu w codziennej komunikacji językowej, „Język a Kultura”, t. XIX, s. 61–65.
Google Scholar

Robins D., Fein D., Barton M.L., Green J.A., 2001, The Modified Checklist for Autism in Toddlers. An Initial Study Investigating the Early Detection of Autism and Pervasive Developmental Disorders, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, Vol. 31, s. 131–144.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1023/A:1010738829569

Rokoszowa J., 1999, Język, czas, milczenie, Kraków: Polska Akademia Nauk.
Google Scholar

Sawicka G., 2006, Co czas „robi” z językiem?, „Język a Kultura”, t. XIX, s. 1–31.
Google Scholar

Sinha C., Sinha V.D.S., Zinken J., Sampaio W., 2011, When time is not space: The social and linguistic construction of time intervals and temporal event relations in an Amazonian culture, „Language and Cognition”, Vol. 3, s. 137–169.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/langcog.2011.006

Szelag E., Kowalska J., Galkowski T., Pöppel E., 2004, Temporal processing deficits in high-functioning children with autism, „British Journal of Psychology”, Vol. 95(3), s. 269–282, https://doi.org/10.1348/0007126041528167
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1348/0007126041528167

Tomasello M., 2002, Kulturowe źródła ludzkiego poznania, Warszawa: PIW.
Google Scholar

Vatakis A., Allman M., 2015, Time Distortions in Mind, Leiden: Brill.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26530/OAPEN_613387

Winczura B., 2012, Dlaczego on tak ciągle się kołysze i macha rękami?, „Rewalidacja”, nr 2, s. 4–25.
Google Scholar

Wing L., 1996, The Autistic Spectrum, London: Constable.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1136/bmj.312.7027.327

Wojtyła-Świerzowska M., 2006, Słownictwo czasu i przestrzeni, „Język a Kultura”, t. XIX, s. 67–72.
Google Scholar

Wolski A., 2013, Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności u małych dzieci ze spektrum autyzmu, „Konteksty Pedagogiczne”, nr 1, s. 45–61.
Google Scholar