Zróżnicowanie litologiczne i wiek kemów koło Suchedniowa (Wyżyna Kielecka)
DOI:
https://doi.org/10.18778/1427-9711.21.02Słowa kluczowe:
Zlodowacenia środkowopolskie (odra), kompleks środkowopolski, akumulacja międzylobowa, kemyAbstrakt
Wzgórza i terasy kemowe położone na Płaskowyżu Suchedniowskim (północna część Wyżyny Kieleckiej) były przedmiotem badań w latach 70. XX wieku. W 2019 r. rozpoczęto nowymi metodami dalsze badania w celu określenia wieku i genezy osadów budujących te formy. Kemy powstały podczas zlodowaceń środkowopolskich (MIS 6), ok. 175–137 tys. lat temu. Urozmaicona hipsometria, ze wzgórzami i obniżeniami, spowodowała rozdzielenie wkraczającego lądolodu na dwa loby. W trakcie deglacjacji w części międzylobowej występowała duża zmienność warunków sedymentacji (5 poziomów akumulacji w profilach KR II i 4 w KR I). Spowodowało to wyższe położenie (KR II) kemów wodnolodowcowych z przewagą osadów piaskowo-żwirowych nieprzykrytych moreną. Uformowane niżej (KR I) kemy złożone, zbudowane z poziomów akumulacyjnych o naprzemiennie występujących drobniejszych osadach (kemy limnoglacjalne) i grubszych – piaskowo-żwirowych (kemy wodnolodowcowe) zostały przykryte moreną ablacyjną z głazami narzutowymi. Formy te powstały podczas deglacjacji arealnej i topnienia bloków martwego lodu. Tempo tego procesu było zmienne i trwało od kilkudziesięciu do kilku tysięcy lat, co mimo pojawiających się inwersji, potwierdzają uzyskane daty TL. Plejstoceńska terasa fluwialna (PK 1) oraz holoceńskie aluwia w dnie doliny Kamionki zostały wcięte w osady kemów i teras kemowych.
Pobrania
Bibliografia
Allen, J.R.L., 1970. Physical processes of sedimentation. George Allen and Unwin LTD, London.
Google Scholar
Bałuk, A., 1974. Zespół form kemowych w okolicach Kuleszy Kościelnej na Nizinie Podlaskiej. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 269, 121–136.
Google Scholar
Baraniecka, M.D., 1969. Klasyfikacja form kemowych na tle typów i dynamicznych etapów deglacjacji. Kwartalnik Geologiczny 13 (2), 442–458.
Google Scholar
Bartkowski, T., 1968. Kemy na obszarze Niziny Wielkopolskiej a deglacjacja. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią 21, 3–31.
Google Scholar
Bartosik, J., 1972. Geomorfologia obrzeżenia Gór Świętokrzyskich w okolicach Iłży. Acta Geographica Lodziensia 29, 1–87.
Google Scholar
Ber, A., Lindner, L., Marks, L., 2007. Propozycja podziału stratygraficznego czwartorzędu Polski. Przegląd Geologiczny 55, 115–118.
Google Scholar
Bluszcz, A., 2000. Datowanie luminescencyjne osadów czwartorzędowych – teoria, ograniczenia problemy interpretacyjne. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej 1434, Gliwice.
Google Scholar
Czarnocki, J., 1927. O zlodowaceniach środkowej części Gór Świętokrzyskich. Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego 17, 18–21.
Google Scholar
Czarnocki, J., 1931. Dyluwium Gór Świętokrzyskich. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego 7, 82–105.
Google Scholar
Dzierżek, J., Lindner, L., 2021. Problemy maksymalnego zasięgu i zaniku lądolodu skandynawskiego w Górach Świętokrzyskich, [w:] Dobrowolski, R., Orłowska, A., Hołub, B., Janicki, G. (red.), Glacjał i peryglacjał Europy Środkowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 183–188.
Google Scholar
Fedorowicz, S., 1996. Wiek TL osadów plejstoceńskich w Janowie nad Radomką i problem zasięgu lądolodów w czasie zlodowaceń środkowopolskich (odry, warty) w strefie NW obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Przegląd Geologiczny 44, 935–937.
Google Scholar
Filonowicz, P., 1972. Plejstocen na obszarze południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego 42 (1), 105–116.
Google Scholar
Filonowicz, P., 1978. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000, ark. Skarżysko-Kamienna. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1–71.
Google Scholar
Filonowicz, P., 1979. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000, ark. Skarżysko-Kamienna. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Google Scholar
Folk, R.L., Ward, W.C., 1957. Brazos River bar: A study in the significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Petrology 27.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1306/74D70646-2B21-11D7-8648000102C1865D
Gradziński, R., Kostecka, A., Radomski, A., Unrug, R., 1986. Zarys sedymentologii. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Google Scholar
Gruszka, B., Terpiłowski, S., 2015. Sedimentary record of the younger Saalian ice margin stagnation in Eastern Poland: Development of a regular pattern of glaciolacustrine kames. Geografiska Annaler: Series A, Physical Geography, 97 (2), 279–298.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1111/geoa.12065
Huddart, D., Bennett, M.R., 1997. The Castairs Kames (Lanarkshire, Scotland): Morphology, sedimentology and formation. Journal of Quaternary Science 12, 467–484.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1417(199711/12)12:6<467::AID-JQS314>3.0.CO;2-R
Jabłoński, M., 2021. Litologia i geneza osadów w Lesie Krukowskim (Suchedniów, województwo świętokrzyskie). Praca dyplomowa, UJK, Kielce.
Google Scholar
Kalicki, T., Przepióra, P., Podrzycki, Ł., 2017. Struktura i geneza terasy Kamionki obok Suchedniowa. Acta Geographica Lodziensia 106 (5), 53–64.
Google Scholar
Kalicki, T., Przepióra, P., Podrzycki, Ł., 2020. Diversity and age of sediments building kame hills near Suchedniów (Kielce Upland, central Poland) – first results. 2nd International Scientific Conference „Problems of Regional Geology of the West of the East European Platform and Adjacent Territories”, 9–10 December 2020. Faculty of Geography and Geoinformatics at the Belarusian State University, Minsk, Białoruś.
Google Scholar
Kalicki, T., Głuszewski, W., Frączek, M., Przepióra, P., 2021a. Luminescencyjne datowania w badaniach geoarcheologicznych. Postępy Techniki Jądrowej 64 (3), Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, Polskie Towarzystwo Nukleoniczne, Warszawa, 34–41.
Google Scholar
Kalicki, T., Przepióra, P., Frączek, M., Podrzycki, Ł. 2021b. Zróżnicowanie i wiek osadów kemu w Suchedniowie – (Wyżyna Kielecka) – pierwsze wyniki, [w:] Dobrowolski, R. Orłowska, R., Hołub, B., Janicki, G. (red.), Glaciał i peryglaciał Europy Środkowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 206–208.
Google Scholar
Klatka, T., 1964. Geomorfologia Gór Świętokrzyskich. Roczniki Gleboznawcze 15, 129–154.
Google Scholar
Klimaszewski, M., 1978. Geomorfologia. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar
Kondracki, J., 1977. Regiony fizycznogeograficzne Polski. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar
Kusztal, P., Kalicki, T., 2016. Geological-geomorphological structure of the Czarna Konecka river valley downstream of Stąporków (Polish Uplands), [w:] Kalicki, T., Frączek, M., Przepióra, P. (red.), Field Guide. Fluvial Archieves Group Biennial Meeting „Evolution of river valleys in Central Europe”, Kielce, 66–70.
Google Scholar
Lewandowski, J., Romanek, A., Studencki, M., 1975. Formy akumulacji międzylobowej w rejonie Suchedniowa. Kwartalnik Geologiczny 4, 887–906.
Google Scholar
Lindner, L., 1977. Pleistocene glaciations in the western part of the Holy Cross Mountains, central Poland. Studia Geologica Polonica 53, 1–143.
Google Scholar
Lindner, L., 1978. Rozwój paleogeomorfologiczny zachodniej części regionu świętokrzyskiego. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego XLVIII – 3/4, 479–508.
Google Scholar
Lindner, L., 1988. Jednostki glacjalne i interglacjalne w plejstocenie regionu świętokrzyskiego. Przegląd Geologiczny 41 (7), 31–39.
Google Scholar
Lindner, L., 1996. Pomazowieckie osady lodowcowe i wodnolodowcowe w rejonie Białej Podlaskiej i ich wiek w świetle dyskusji nad problemem zlodowacenia warty w Polsce. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 373, 87–96.
Google Scholar
Lindner, L., 2004. Zarys stratygrafii plejstocenu Regionu Świętokrzyskiego. Prace Instytutu Geografii Akademii Świętokrzyskiej 13, Kielce, 7–31.
Google Scholar
Lindner, L., 2005. Nowe spojrzenie na liczbę, wiek i zasięgi zlodowaceń środkowopolskich w południowej części środkowowschodniej Polski. Przegląd Geologiczny 53 (2), Państwowy Instytut Geologiczny, 145–150.
Google Scholar
Lindner, L., Marks, L., 2012. O podziale klimatostratygraficznym kompleksu środkowopolskiego w plejstocenie Polski. Przegląd Geologiczny 60 (1), 36–45.
Google Scholar
Lisiecki, L.E., Raymo, M.E., 2005. A Pliocene-Pleistocene stack of 57 globally distributed benthic δ18O records. Paleoceanography 20 (1), 1–17.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1029/2004PA001071
Ludwikowska-Kędzia, M., 2000. Ewolucja środkowego odcinka doliny rzeki Belnianki w późnym glacjale i holocenie. Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa.
Google Scholar
Ludwikowska-Kędzia, M., 2018. Litologia, geneza i stratygrafia osadów czwartorzędowych w południowej części Gór Świętokrzyskich. Instytut Geografii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Google Scholar
Ludwikowska-Kędzia, M., 2021. Plejstocen południowej części Gór Świętokrzyskich, [w:] Dobrowolski, R., Orłowska, A., Hołub, B., Janicki, G. (red.), Glacjał i peryglacjał Europy Środkowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 219–221.
Google Scholar
Ludwikowska-Kędzia, M., Olszak, I., 2009. Litologia i stratygrafia peryglacjalnych osadów stokowych Pasma Bieliskiego w rejonie Huty Starej Koszary, [in:] Ludwikowska-Kędzia, M., Wiatrak, M. (red.), Znane fakty – nowe interpretacje w geologii i geomorfologii Gór Świętokrzyskich. Instytut Geografii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, 75–89.
Google Scholar
Ludwikowska-Kędzia, M., Pawelec, H., Adamiec, G., 2015. Sedimentological interpretation and stratigraphical position of glacigenic deposits in the Napęków area (Holy Cross Mountains, Poland). Geologos 21 (4), 261–284.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1515/logos-2015-0018
Marks, L., 2004. Zasięgi lądolodu zlodowacenia warty w Polsce, [w:] Harasimiuk, M., Terpiłowski, S. (red.), Zlodowacenie Warty w Polsce. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 27–35.
Google Scholar
Marks, L., Bińka, K., Woronko, B., Majecka, A., Teodorski, A., 2019. Revision of the late Middle Pleistocene stratigraphy and palaeoclimate in Poland. Quaternary International 534, December 2019, 5–17
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1016/j.quaint.2019.02.023
Maruszczak, H., 1993. Thermoluminescence chronostratigraphy of glacial deposits of the Maximum and Wkra (= I postmaximum) stadials of the Warta Glaciation in northeastern Poland. Geological Quarterly 37, 81–96.
Google Scholar
Mojski, J., 2005. Ziemie polskie w czwartorzędzie, zarys morfogenezy. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Google Scholar
Pawłowski, S., 1928. Czy istnieją L3 i L4 w Polsce? Przegląd Geograficzny IV, Polskie Towarzystwo Geologiczne, 175–176.
Google Scholar
Przepióra, P., 2010. Zlodowacenia na północnym przedpolu Gór Świętokrzyskich. Maszynopis pracy licencjackiej. Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Google Scholar
Przepióra, P., 2012. Formy i osady glacjalne w rejonie Suchedniowa. Maszynopis pracy magisterskiej, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Google Scholar
Przepióra, P., 2017. Naturalne i historyczne zmiany zlewni Kamionki (Płaskowyż Suchedniowski) w subatlantyku. Maszynopis pracy doktorskiej, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Google Scholar
Przepióra, P., 2021. Subatlantyckie przemiany zlewni Kamionki na Wyżynie Kieleckiej, [w:] Kalicki, T. (red.), Geografia-Geoarcheologia, Monografie, T. 1. Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej, Kielce–Białystok.
Google Scholar
Rdzany, Z., 1993. Kształtowanie rzeźby terenu między górną Rawką a Pilicą w czasie zaniku lądolodu warciańskiego. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Acta Geographica Lodziensia 73.
Google Scholar
Rdzany, Z., 2009. Rekonstrukcja przebiegu zlodowacenia warty w regionie łódzkim. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Rdzany, Z., Frydrych, M., Szmidt, A., Tarnawska, K., 2015. W sprawie genezy i wieku form rzeźby glacjalnej pogranicza Wysoczyzn Kaliskiej i Tureckiej. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica 14, 37–53. https://doi.org/10.18778/1427-9711.14.04
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/1427-9711.14.04
Rdzany, Z., Frydrych, M., Kossowski, M., Szmidt, A., 2021a. Dynamika procesów glacigenicznych w strefie zasięgu maksymalnego lądolodu warciańskiego w okolicach Radomska. XII Zjazd Geomorfologów Polskich, Książka abstraktów, 62.
Google Scholar
Rdzany, Z., Kasprzak, M., Okupny, D., Szmidt, A. 2021b. Współczesne przemiany rzeźby strefy staroglacjalnej Niżu Polskiego, [w:] Kostrzewski, A., Krzemień, K., Migoń, P., Starkel, L., Winowski, M., Zwoliński, Z. (red.), Współczesne przemiany rzeźby Polski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 415–482.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.12657/9788379863822-08
Różycki, S., 1967. Plejstocen Polski środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar
Różycki, S., 1972. Problemy czwartorzędu Gór Świętokrzyskich. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego 42 (1), 67–79.
Google Scholar
Rutkowski, J., 1995. Badania uziarnienia osadów bardzo gruboziarnistych, [w:] Mycielska-Dowgiałło, E., Rutkowski, J. (red.), Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski, 106–114.
Google Scholar
Solon, J., Borzyszkowski, J., Bidłasik, M., Richling, A., Badora, K., Balon, J., Brzezińska-Wójcik, T., Chabudziński, Ł., Dobrowolski, R., Grzegorczyk, I., Jodłowski, M., Kistowski, M., Kot, R., Krąż, P., Lechnio, J., Macias, A., Majchrowska, A., Malinowska, E., Migoń, P., Myga-Piątek, U., Nita, J., Papińska, E., Rodzik, J., Strzyż, M., Terpiłowski, S., Ziaja, W., 2018. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica 91 (2), 143–170.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.7163/GPol.0115
Terpiłowski, S., 2001. Strefa marginalna lądolodu warciańskiego na Wysoczyźnie Siedleckiej w świetle analizy litofacjalnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Google Scholar
Terpiłowski, S., 2007. Genesis of transverse kame trains in eastern Poland. Sedimentary Geology 193, 59–69.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1016/j.sedgeo.2005.06.014
Terpiłowski, S., 2008. Kemy jako wskaźnik deglacjacji Niziny Podlaskiej podczas zlodowacenia warty. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Google Scholar
Wachecka-Kotkowska, L., 2015. Rozwój rzeźby obszaru między Piotrkowem Trybunalskim, Radomskiem a Przedborzem w czwartorzędzie. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/7969-866-0
Wieczorek, D., Stachur, M., Wachecka-Kotkowska, L., Marks, L., Krzyszkowski, D., Zieliński, A., Karaś, M., 2021. Similarities among glacials and interglacials in the LR04 benthic oxygen isotope stack over the last 1.014 million years revealed by cluster analysis and a DTW algorithm. Global and Planetary Change 202. https://doi.org/10.1016/j.gloplacha.2021.103521
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1016/j.gloplacha.2021.103521
www.geoportal.gov.pl
Google Scholar
Wysota, W., 2002. Stratygrafia i środowiska sedymentacji zlodowacenia wisły w południowej części Dolnego Powiśla. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Google Scholar
Zieliński, T., 2014. Sedymentologia osadów rzek i jezior. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
