Zmiany koryta dolnej i środkowej Wiernej Rzeki od XVIII wieku
DOI:
https://doi.org/10.18778/1427-9711.16.01Słowa kluczowe:
młyny wodne, kuźnice, Wierna Rzeka, anastomoza antropogeniczna, zmiany korytaAbstrakt
Celem opracowania jest przedstawienie wpływu działalności człowieka na zmiany małej retencji i koryta Wiernej Rzeki w ostatnich stuleciach. Wierna Rzeka położona jest w południowo-zachodniej części regionu świętokrzyskiego na obszarze Wyżyn Polskich. Rzeka jest lewobrzeżnym dopływem Białej Nidy. Sklasyfikowana jest jako rzeka wyżynna o długości 35,7 km ze średnim spadkiem 2,32‰. Zlewnia o powierzchni 313,8 km2 ma podłużny kształt o rozciągłości południkowej. Obszar zlewni znajdował się w południowo-zachodniej części Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Od średniowiecza do końca XIX wieku, na Wiernej Rzece funkcjonowały co najmniej cztery kuźnice. Działały tu także młyny, które budowano na dawnej infrastrukturze kuźnic. Najwięcej młynów na Wiernej Rzece wzniesiono w drugiej połowie XIX wieku oraz na początku XX wieku. Działalność kuźnic i młynów przyczyniła się do zmian w rozwinięciu koryta, doprowadzając do powstania anastomoz antropogenicznych. Zmiany te zostały udokumentowane w materiałach archiwalnych i kartograficznych. W drugiej połowie XX wieku działalność młynów została wstrzymana. Na równinie zalewowej zachowały się liczne pozostałości infrastruktury zakładów hutniczych i młynarskich (wały, kanały, stawy młyńskie). Współcześnie na Wiernej Rzece, w miejscu porzuconych młynów, występują odcinki wielokorytowe. W wyniku procesu renaturalizacji wiele form antropogenicznych zostało zatartych, a zdrenowane zbiorniki wodne stały się częścią równiny zalewowej.
Pobrania
Bibliografia
Baranowski, B., 1977. Polskie młynarstwo. Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, 1–137.
Google Scholar
Bielenin, K., 1993. Starożytne górnictwo i hutnictwo żelaza w Górach Świętokrzyskich. Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce.
Google Scholar
Bond, C.J., 1979. The reconstruction of the medieval landscape; the estates of Abingdon Abbey. Landscape History 1, The Society for Landscape Studies, Wakefield, 59–75.
Google Scholar
Bork, H.R., Bork, H., Dalchow, C., Faust, B., Piorr, H.P., Schatz, T., 1998. Landschaft-Entwicklung in Mitteleuropa. Wirkungen des Menschen auf Landschaften. Klett-Perthes, Gotha–Stuttgart, 1–328.
Google Scholar
Brykała, D., 2003. Rekonstrukcja zagospodarowania hydrotechnicznego doliny Skrwy i Osetnicy od XV do XX wieku, [w:] Woda w przestrzeni przyrodniczej i kulturowej. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG 2, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, 54–64.
Google Scholar
Brykała, D., 2005. Rekonstrukcja retencji zbiornikowej zlewni Skrwy Lewej w ciągu ostatnich 200 lat. Przegląd Geograficzny 77 (1).
Google Scholar
Brykała, D., 2009. Przestrzenne i czasowe zróżnicowanie odpływu rzecznego w dorzeczu Skrwy Lewej. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 221, Warszawa.
Google Scholar
Chrabąszcz, M., Kalicki, T., Frączek, M., Przepióra, P., 2017. Anthropogenic river pattern and sediments: case study from Wierna River valley (Holy Cross Mountains, Poland), [w:] Hajnalová, M., Pažinová, N.B., Šimunková, K. (red.), Kniha Abstraktov, 13. Konferencia Environmentálnej Archeológie „Človek a krajina”. Katedra archeológie FF UKF v Nitre, Slovenská republika, 1–35.
Google Scholar
Dembińska, M., 1973. Przetwórstwo zboża w Polsce średniowiecznej (X–XIV w.). PAN, IHKM, Ossolineum, Wrocław.
Google Scholar
Fajer, M., 2003. Rola człowieka w rozwoju anastomozujących odcinków koryta Liswarty, [w:] Waga, J.M., Kocel, K. (red.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności. Polskie Towarzystwo Geograficzne – Oddział Katowicki, 38–42.
Google Scholar
Falkowski, E., 1967. Ewolucja holoceńskiej Wisły na odcinku Zawichost – Solec i inżyniersko-geologiczna prognoza jej dalszego rozwoju. Biuletyn Instytutu Geologicznego 198, Z badań geologiczno-inżynierskich w Polsce 4, 57–142.
Google Scholar
Kalicki, T., 1991. The evolution of the Vistula river valley between Cracow and Niepołomice in late Vistulian and Holocene times, [w:] Starkel, L. (red.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years, part IV. Geographical Studies, Special Issue 6, 11–37.
Google Scholar
Kalicki, T., 2006. Zapis zmian klimatu oraz działalności człowieka i ich rola w holoceńskiej ewolucji dolin środkowoeuropejskich. Prace Geograficzne.
Google Scholar
Kaniecki, A., 1993. Poznań. Dzieje miasta wodą pisane. Cz. I: Przemiany rzeźby i sieci wodnej. Wydawnictwo Aquarius, Poznań.
Google Scholar
Kaniecki, A., 1999. Młyny wodne w dawnym Poznaniu i ich wpływ na przeobrażenie stosunków wodnych. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Geografia 29, UMK, Toruń.
Google Scholar
Kaniecki, A., 2004. Poznań. Dzieje miasta wodą pisane. Cz. I–III. Wydawnictwo PTPN, Poznań.
Google Scholar
Kłusakiewicz, E., Kalicki, T., Frączek, M., Przepióra, P., 2016a. Zapis klimatu i działalności człowieka w aluwiach rzeki Kamiennej. Streszczenia abstraktów. Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Edukacja – Zdrowie – Środowisko”, UJK, Kielce, 1–28.
Google Scholar
Kłusakiewicz, E., Kalicki, T., Frączek, M., Przepióra, P., 2016b. Zapis klimatu i działalności człowieka w aluwiach rzeki Kamiennej, [w:] Chmielewski, J., Żeber-Dzikowska, I., Gworek, B. (red.), Człowiek a środowisko – wzajemne oddziaływanie. Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 143–151.
Google Scholar
Kłusakiewicz, E., Kalicki, T., Przepióra, P., Frączek, M., 2016c. Development of Upper Kamienna River valley downstram of Skarżysko-Kamienna, [w:] Kalicki, T., Frączek, M., Przepióra, P. (red.), Field Guide, Fluvial Archieves Group Biennial Meeting „Evolution of river valleys in Central Europe”. UJK, Kielce, 56–63.
Google Scholar
Kobojek, E., 2009. Naturalne uwarunkowania różnych reakcji rzek nizinnych na antropopresję na przykładzie środkowej Bzury i jej dopływów. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 1–203.
Google Scholar
Kondracki, J., 2002. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar
Kozarski, S., Rotnicki, K., 1978. Problemy późnowürmskiego i holoceńskiego rozwoju den dolinnych na Niżu Polskim. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Matematyczno-Przyrodniczy, Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej 19.
Google Scholar
Krupa, J., 2013. Naturalne i antropogeniczne procesy kształtujące dno doliny Czarnej Nidy w Późnym Vistulianie i Holocenie. Folia Quqternaria 81, Kraków, 5–174.
Google Scholar
Kukulak, J., 2004. Zapis skutków osadnictwa i gospodarki rolnej w osadach rzeki górskiej na przykładzie aluwiów dorzecza górnego Sanu w Bieszczadach Wysokich. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.
Google Scholar
Kusztal, P., Kalicki, T., 2016a. Human activities in the Czarna Konecka river valley between Janów and Wąsosz Stara Wieś, [w:] Škarpich, V., Galia, T., Kapustová, V., Lenart, J. (red.), Book of abstracts „State of geomorphological research in the year 2016”, Ceska Asociace Geomorfologu, Frydlant nad Ostravici, 1–43.
Google Scholar
Kusztal, P., Kalicki, T., Nowak, M., 2016b. Human activities in the Czarna Konecka river valley downstream of Stąporków, [w:] Kalicki, T., Frączek, M., (red.) Abstract Book, Fluvial Archieves Group Biennial Meeting „Evolution of river valleys in Central Europe”, UJK, Kielce, 1–69.
Google Scholar
Lindner, L., 1977. Zlodowacenia plejstoceńskie w zachodniej części Gór Świętokrzyskich. Studia Geologica Polonica 53, Warszawa, 1–143.
Google Scholar
Lindner, L., 1978. Rozwój paleogeomorfologiczny zachodniej części regionu świętokrzyskiego w plejstocenie. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Kraków.
Google Scholar
Lindner, L., Rzętkowska-Orowiecka, A., 1998. New data on integracial sediments at Zakrucze near Małogoszcz, the Holy Cross Region. Geological Quarterly 42 (2), Warszawa, 201–207.
Google Scholar
Lindner, L., Mastella, L., 2002. Geneza i wiek przełomu Wiernej Rzeki (Łososiny) w rejonie Bocheńca (SW obrzeżenie mezozoiczne Gór Świętokrzyskich). Prace Instytutu Akademii Świętokrzyskiej, Kielce, 6, 21–46.
Google Scholar
Łoś, M.J., 1978. Likwidacja młynów wodnych i jej skutki. Gospodarka Wodna 38 (12), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 361–364.
Google Scholar
Podgórski, Z., 2004. Wpływ budowy i funkcjonowania młynów wodnych na rzeźbę terenu i wody powierzchniowe Pojezierza Chełmińskiego i przyległych części dolin Wisły i Drwęcy. UMK, Toruń, 1–203.
Google Scholar
Przepióra, P., 2013. Anhtropogenic changes of Kamionka Valley based on carthographic and historical sources. Sbornik abstrakt 19. Kvarter, Ustav geologickych ved PrF MU, Brno, 1–53.
Google Scholar
Przepióra, P., 2016a. Anthropogenic changes of river course and catastrophic events, [w:] Kalicki, T., Frączek, M., Przepióra, P. (red.), Field Guide, Fluvial Archieves Group Biennial Meeting „Evolution of river valleys in Central Europe”. Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce, 52–55.
Google Scholar
Przepióra, P., 2016b. Natural and anthropogenic factor in the Subatlantic evolution of Kamionka river valley, [w:] Kalicki, T., Frączek, M., Przepióra, P. (red.), Field Guide, Fluvial Archieves Group Biennial Meeting „Evolution of river valleys in Central Europe”. Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce, 51–52.
Google Scholar
Przepióra, P., 2016c. Natural and historical changes of the Kamionka catchment (Suchedniów Platau) in Subatlantic, [w:] Kalicki, T., Frączek, M. (red.), Abstract Book, Fluvial Archieves Group Biennial Meeting „Evolution of river valleys in Central Europe”. Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce, 1–64.
Google Scholar
Przepióra, P., Król, G., Kalicki, T., 2013. Anhtropogenic changes of Kamionka Valley based on carthographic and historical sources. Abstract book and field guide – Geoarcheology of river valleys. Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce, 108–109.
Google Scholar
Przepióra, P., Kłusakiewicz, E., Kalicki, T., 2015. Changes in the water cycle in the Kamionka river catchment based on historical maps and materials. Sbornik abstrakt 21. Kvarter, Ustav geologickych ved PrF MU, Brno, 1–41.
Google Scholar
Przepióra, P., Frączek, M., Król, G., 2016a. Wpływ działalności przemysłowej na wybrane komponenty środowiska przyrodniczego w okolicach Suchedniowa, Streszczenia abstraktów, Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Edukacja – Zdrowie – Środowisko”. Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce, 1–38.
Google Scholar
Przepióra, P., Frączek, M., Król, G., Kalicki, T., 2016b. Wpływ działalności przemysłowej na wybrane komponenty środowiska przyrodniczego w okolicach Suchedniowa, [w:] Chmielewski, J., Żeber-Dzikowska, I., Gworek, B., (red.), Człowiek a środowisko – wzajemne oddziaływanie. Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 59–67.
Google Scholar
Przepióra, P., Kalicki, T., Kłusakiewicz, E., Chrabąszcz, M., 2016c. Natural and anthropogenic anastomosing river pattern in Holy Cross Mountains region. Sbornik abstrakt 22. Kvarter, Ustav geologickych ved PrF MU a Ceska geologicka spolecost, Brno, 1–31.
Google Scholar
Sheppard, J.A., 1958. The Hull valley: the evolution of a pattern of artificial drain-age. Geographical Studies 5 (1), London, 33–44.
Google Scholar
Starkel, L., 2001. Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś. Monografie IGiPZ PAN 2.
Google Scholar
Starkel, L., 2002. Change in the frequency of extreme events as the indicator of climatic change in the Holocene (in fluvial systems). Quaternary International 91, 25–32.
Google Scholar
Szumański, A., 1985. Opracowanie modelu przyrodniczego prawidłowości zmian ewolucyjnych w naturalnym rozwoju koryt rzecznych u schyłku plejstocenu i w holocenie. Sprawozdania Bad. Nauk Komit. Badań Czwartorzędu PAN 6, 82–98.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
