Potencjał geoedukacyjny historycznych pól górniczych w świetle sieci dróg leśnych Nadleśnictwa Suchedniów (woj. świętokrzyskie)

Paweł Przepióra; Piotr Przepióra

doi:10.18778/1427-9711.24.05

Autor

Paweł Przepióra Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii i Nauk o Środowisku, Zakład Geomorfologii i Geoarcheologii https://orcid.org/0000-0002-3194-742X
Piotr Przepióra Nadleśnictwo Suchedniów

DOI:

https://doi.org/10.18778/1427-9711.24.05

Słowa kluczowe:

Nadleśnictwo Suchedniów, lasy, drogi leśne, geoedukacja, krajobraz pogórniczy

Abstrakt

Nadleśnictwo Suchedniów podlega Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu. Leży w województwie świętokrzyskim, w powiatach skarżyskim, kieleckim, koneckim oraz starachowickim. Jego obszar wynosi ok. 369 km², z czego 185 km² to lasy gospodarowane przez Lasy Państwowe. Rozpoznano tu liczne historyczne ślady poeksploatacyjne rud żelaza w rudonośnych piaskowcach triasowych. Występują w zwartych zgrupowaniach tworząc charakterystyczny krajobraz pogórniczy. Są bardzo słabo rozpoznane archeologicznie. W oparciu o walory geoturystyczne i dostępność komunikacyjną dróg leśnych przeanalizowano problem możliwego wykorzystania zabytkowych pól górniczych do celów geoedukacyjnych. Największy potencjał dla rozbudowy produktu geoedukacyjnego oraz geoturustycznego ma zachodnia część Nadleśnictwa. Znajdują się tu trzy rezerwaty (Świnia Góra, Dalejów i Bliżyn – Kopalnia Ludwik), w których występują najlepiej zachowane historyczne pozostałości infrastruktury górniczej. Rozbudowane połączenie dróg leśnych zapewnia bardzo dobrą dostępność dla zwiedzających do poszczególnych pól pogórniczych. Prowadzą również do nich ważniejsze szlaki turystyczne, które wykorzystują istniejącą infrastrukturę drogową. Pola pogórnicze są dodatkowo objęte ochroną prawną w granicach rezerwatów i parku krajobrazowego. Wskazane jest również opracowanie i poprowadzenie w tym miejscu tematycznej ścieżki geoedukacyjnej, która zapewni dodatkową promocję okolicznych lasów bez zbędnych, ingerujących w środowisko inwestycji.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Adamczyk A., Staśkowiak A., Rzuchowski P., Sowa R. 2010. Rezerwat Przyrody Świnia Góra im. dr. inż. Stanisława Barańskiego. PiS Agencja Wydawniczo-Poligraficzna, Bliżyn.
Google Scholar

Agricola G. 1556. De re metallica libri XII. Bazylea.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.63737

Barański S. 1970. Dzieje „lasów górniczych” w okolicach Bliżyna, Samsonowa, Suchedniowa i Zagnańska w Górach Świętokrzyskich do pierwszej połowy XIX w. Prace Muzeum Ziemi 15, cz. I: 223–240.
Google Scholar

Bielenin K. 1992. Starożytne górnictwo i hutnictwo żelaza w Górach Świętokrzyskich. Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce.
Google Scholar

Brambert P., Przepióra P., Piasta S. 2018. Znaczenie Suchedniowa jako ośrodka przemysłowego województwa świętokrzyskiego w czasach historycznych i współcześnie, [w:] Medyński M. (red.). Zeszyty Suchedniowskie – Historia 3/2018. Stowarzyszenie Grupa Inicjatywna „Pod Prąd”, Suchedniów: 87–104.
Google Scholar

Cabaj W., Kruczek Z. 2010. Podstawy geografii turystycznej. Wyd. III zaktualizowane. Proksenia, Kraków.
Google Scholar

Chrzanowski W. 1859. Karta dawnej Polski 1 : 300 000, arkusz Radom, Paryż.
Google Scholar

Czernek D. 2022. Archeologia, [w:] Świercz A. (red.). Monografia Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego. Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, Kielce: 509–520.
Google Scholar

Czerniak A. (red.). 2013. Wytyczne prowadzenia robót drogowych w lasach. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów Państwowych w Bedoniu.
Google Scholar

Fijałkowska-Mader A., Szadkowska K. (red.). 2021. Atrakcje turystyczne gminy Kunów. Przewodnik po ścieżce geoedukacyjnej „Dolina Świśliny”. Stowarzyszenie Witulin nad Świśliną, PIG-PIB, Kielce.
Google Scholar

Fitas P. 2017. Nadleśnictwo Suchedniów. Historia, charakterystyka i baza selekcyjno-nasienna, [w:] Staśkowiak A., Kardyś P., Białek W., Sowa R. (red.). Piękne, Rzadkie i Chronione, część VI. Skarżyskie Zeszyty Ligi Ochrony Przyrody 15, Skarżysko-Kamienna: 204–221.
Google Scholar

Fularczyk K., Kalicki T., Kusztal P. 2020. Historical and contemporary transformations of the hydrographic confluence at Sielpia. Folia Quaternaria 88, Kraków: 41–62. https://doi.org/10.4467/21995923FQ.20.003.13192
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4467/21995923FQ.20.003.13192

Heliasz Z., Ostaficzuk S. 2020. Historical residues of iron ore mining in environs of the Holy Cross Mountains (the Góry Świętokrzyskie) are recognizable on the Digital Terrain Elevation Model (DEM) derived from the LIDAR data. Gospodarka Surowcami Mineralnymi – Mineral Resources Management 36 (4): 161–186. https://doi.org/10.24425/gsm.2020.133946
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.24425/gsm.2020.133946

Jach B., Rutkiewicz P. 2024. Hałdy po górnictwie rudnym i fosforytowym w krajobrazie Gór Świętokrzyskich. Przegląd Geologiczny 71 (11): 576–586.
Google Scholar

Janeczek Ł. 2018. Rozwój Suchedniowa w dobie rozbudowy Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w pierwszej połowie XIX wieku, [w:] Medyński M. (red.). Zeszyty Suchedniowskie – Historia 3/2018. Stowarzyszenie Grupa Inicjatywna „Pod Prąd”, Suchedniów: 33–43.
Google Scholar

Janiec J., Kardyś P. 2020. Historyczne kopalnie rud żelaza na terenie Skarżyska-Kamiennej, [w:] Staśkowiak A., Miller M. (red.). Piękne, Rzadkie i Chronione, część IX. Skarżyskie Zeszyty Ligi Ochrony Przyrody 18, Skarżysko-Kamienna: 68–86.
Google Scholar

Jankowski M. 2017a. Kuźnice nad Kamionką i Żarnówką. Suchedniowski akcent w rozwoju Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego, [w:] Medyński M. (red.). Zeszyty Suchedniowskie – Historia 2/2017. Stowarzyszenie Grupa Inicjatywna „Pod Prąd”, Suchedniów: 11–28.
Google Scholar

Jankowski M. 2017b. Obraz Klucza Suchedniowskiego w świetle inwentarza i lustracji z lat 1788–1790. Rocznik Oddziału PTH w Skarżysku-Kamiennej, Z dziejów regionu i miasta 8/2017: 35–59.
Google Scholar

Kalicki T., Przepióra P., Aksamit M., Frączek M., Kłusakiewicz E., Grzeszczyk P. 2019. Forming and disappearance of small retention system in the postindustrial area – case study from the central section of the Kamionka river valley (Central Poland) since the 18th century. Acta Geobalcanica 5–1: 29–34. https://doi.org/10.18509/AGB.2019.04
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18509/AGB.2019.04

Kalicki T., Przepióra P., Fularczyk K. 2022a. Rzeźba i osady rejonu Suchedniowa i doliny Krasnej, [w:] Świercz A. (red.). Monografia Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego. Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, Kielce: 80–95.
Google Scholar

Kalicki T., Przepióra P., Frączek M., Kusztal P. 2018. Potencjał geoarcheologiczny Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego (województwo świętokrzyskie, Polska południowo-wschodnia). Streszczenia referatów i posterów „Archeologia obszarów leśnych – The Archaeology of Woodlands”, 19–21.04.2018, Białowieża–Białystok: 1–64.
Google Scholar

Kalicki T., Przepióra P., Jabłoński M., Frączek M., Podrzycki Ł. 2022b. Zróżnicowanie litologiczne i wiek kemów koło Suchedniowa (Wyżyna Kielecka). Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica 21: 21–34. https://doi.org/10.18778/1427-9711.21.02
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1427-9711.21.02

Kaptur K. 2014. Podziemne górnictwo rud żelaza w rejonie Ostrowca Świętokrzyskiego i inwentaryzacja reliktów dawnych robót górniczych. Hereditas Minariorum 1: 131–144.
Google Scholar

Koba J. 2023. Bliżyn-Kopalnia Ludwik – nowy rezerwat przyrody w regionie świętokrzyskim, [w:] Staśkowiak A., Kardyś P., Pandyra E., Sowa R. (red.). Piękne, Rzadkie i Chronione, część XI. Skarżyskie Zeszyty Ligi Ochrony Przyrody 20, Skarżysko-Kamienna: 104–108.
Google Scholar

Kołomańska E. 2019. Materialne zachowki pamięci walk niepodległościowych z XIX wieku w krajobrazie miasta i gminy Suchedniów, [w:] Medyński M. (red.). Zeszyty Suchedniowskie – Historia 4/2019. Stowarzyszenie Grupa Inicjatywna „Pod Prąd”, Suchedniów: 100–106.
Google Scholar

Kondracki J. 1977. Regiony fizycznogeograficzne Polski. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar

Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Kozak B. 2020. Konne koleje wąskotorowe na terenie Suchedniowa i okolic, [w:] Medyński M. (red.). Zeszyty Suchedniowskie – Historia 5/2020. Stowarzyszenie Grupa Inicjatywna „Pod Prąd”, Suchedniów: 181–194.
Google Scholar

Kozak B. 2022. Koleje wąskotorowe o trakcji mechanicznej na terenie Suchedniowa i okolic, [w:] Medyński M. (red.). Zeszyty Suchedniowskie – Historia 7/2022. Stowarzyszenie Grupa Inicjatywna „Pod Prąd”, Suchedniów: 147–163.
Google Scholar

Kozak B., Sobczak A. 2022. Starotorze zagnańskiej kolei wąskotorowej na terenie Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego jako obszar wtórnej sukcesji przyrodniczej, [w:] Staśkowiak A., Kardyś P., Białek W., Miller M., Sowa R. (red.). Piękne, Rzadkie i Chronione, część X. Skarżyskie Zeszyty Ligi Ochrony Przyrody 19, Skarżysko-Kamienna: 80–101.
Google Scholar

Kozak B., Fijałkowska-Mader A., Rutkiewicz P. 2025. Historia eksploatacji rud żelaza w północnym skrzydle synkliny daleszyckiej (Góry Świętokrzyskie). Przegląd Geologiczny 73 (1): 98–106. http://dx.doi.org/10.7306/2025.9
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7306/2025.9

Król B., Urban J., Garus R. 2011. Zabytki górnictwa i hutnictwa Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w dolinie Górnej Bobrzy: przewodnik po obszarze Lokalnej Grupy Działania „Dorzecze Bobrzy”. Wydawnictwo Agencja JP s.c., Kielce.
Google Scholar

Kurys C., Kopczyński M., Dziedzin A. 2018. Projekt docelowej sieci drogowej nadleśnictwa. Nadleśnictwo Suchedniów RDLP w Radomiu. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, Oddział w Radomiu, Radom.
Google Scholar

Kusztal P., Pabian G., Kalicki T., Nowak E., Przepióra P. 2020. Zróżnicowanie i zmiany rzeźby terenu historycznego pola górniczego na Osicowej Górze k. Stąporkowa (NW obrzeżenie Gór Świętokrzyskich). Przegląd Geologiczny 68(2): 127–134. http://dx.doi.org/10.7306/2020.5
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7306/2020.5

Ludwikowska-Kędzia M., Wiatrak M. 2013. Atrakcyjność geoturystyczna doliny górnej Łagowicy. Propozycja trasy geoturystycznej. Instytut Geografii UJK w Kielcach. Kielce: 1–112.
Google Scholar

Łabęcki H. 1841. Górnictwo w Polsce. Opis kopalnictwa i hutnictwa polskiego pod względem technicznym, historyczno-statystycznym i prawnym, T. I. Warszawa.
Google Scholar

Medyński M., Zamela K. 2019. Suchedniów – Monografia historyczna miasta i gminy. Suchedniów.
Google Scholar

Orzechowski S. 2007. Zaplecze osadnicze i podstawy surowcowe starożytnego hutnictwa świętokrzyskiego. Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce.
Google Scholar

Orzechowski S. 2013. Region żelaza: centra hutnicze kultury przeworskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce.
Google Scholar

Osiński J. 1782. Opisanie Polskich Żelaza Fabryk, W Którym świadectwa Historyków wzmiankuiących mieysca Minerałów przytoczone; Przywileie nadane szukaiącym Kruszców w całości umieszczone; Początek wyrabiania u nas żelaza odkryty; Rudy Kraiowey czterdzieści ośm gatunków w kolorach właściwych wydane i w szczególności wyłożone; Piece i Dymarki w całym Krolestwie znayduiące się wyliczone; Z żelaza Kraiowy zysk okazany. Słownik Kuzniacki, oprocz wyrazów Technicznych, wiele wiadomości zawierający przydany, Warszawa.
Google Scholar

Pajdo A. 2017. Lustracja klucza suchedniowskiego z 1789 roku, [w:] Medyński M. (red.). Zeszyty Suchedniowskie – Historia 2/2017. Stowarzyszenie Grupa Inicjatywna „Pod Prąd”, Suchedniów: 105–204.
Google Scholar

Piasta S. 2012. Leksykon Suchedniowa. Kielce.
Google Scholar

Pierścińska A., Piwowarski B. 2017. Rośliny z Lasów Suchedniowskich w Ogrodzie Botanicznym w Kielcach, [w:] Staśkowiak A., Kardyś P., Białek W., Sowa R. (red.). Piękne, Rzadkie i Chronione, część VI. Skarżyskie Zeszyty Ligi Ochrony Przyrody 15, Skarżysko-Kamienna: 222–227.
Google Scholar

Przepióra P. 2021. Subatlantyckie przemiany zlewni Kamionki na Wyżynie Kieleckiej, [w:] Kalicki T. (red.). Monografie: Geografia i Geoarcheologia, Tom I. Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej, Kielce–Białystok.
Google Scholar

Przepióra P., Frączek M., Brambert P., Piasta S. 2019a. Potencjał turystyczny dawnych obiektów przemysłowych na przykładzie Suchedniowa (województwo świętokrzyskie). Zeszyty Naukowe Turystyka i Rekreacja 23 (1): 75–91.
Google Scholar

Przepióra P., Kalicki T., Chwałek S., Houbrechts G. 2019b. Historyczny układ hydrotechniczny w Jędrowie (województwo świętokrzyskie) zachowany w formach i osadach – studium geoarcheologiczno-konserwatorskie. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica 18: 5–16. http://dx.doi.org/10.18778/1427-9711.18.01
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1427-9711.18.02

Przepióra P., Król G., Frączek M., Kalicki T., Kłusakiewicz E. 2017. Lokalizacja i interpretacja osadów po pożarach lasów – studium przypadku. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica 16: 43–49. https://dx.doi.org/10.18778/1427-9711.16.05
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1427-9711.16.05

Przepióra P., Kalicki T., Nowak E., Kusztal K., Houbrechts G., Pabian G., Peeters A. 2021. Historical mining remains preserved in the present-day relief of the European Hercynian Mountains – Case studies from Holy Cross Mountains (Poland) and Ardennes (Belgium). Acta Geobalcanica 7 (3): 109–115. https://doi.org/10.18509/AGB.2021.15
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18509/AGB.2021.15

Przychodni A. 2002. Ośrodek starożytnej metalurgii żelaza nad Nidą, [w:] Orzechowski S. (red.). Hutnictwo świętokrzyskie oraz inne centra i ośrodki starożytnego hutnictwa żelaza na ziemiach polskich. Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego w Kielcach, Kielce: 45–60.
Google Scholar

Przychodni A. 2006. Starożytne hutnictwo nad Nidą, jako potencjalna enklawa świętokrzyskiego centrum dymarskiego, [w:] Orzechowski S., Suliga I. (red.). 50 lat badań nad starożytnym hutnictwem świętokrzyskim. Archeologia–Metalurgia–Edukacja, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce: 103–123.
Google Scholar

Radwan M.W. 1963. Rudy, kuźnice i huty żelaza w Polsce. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa.
Google Scholar

Richling A., Solon J., Macias A., Balon J., Borzyszkowski J., Kistowski M. (red.). 2021. Regionalna Geografia Fizyczna Polski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Google Scholar

Rozmus D. 2014. Wczesnośredniowieczne zagłębie hutnictwa srebra i ołowiu na obszarach obecnego pogranicza Śląska i Małopolski (druga połowa XI–XII/XIII wiek). Księgarnia Akademicka.
Google Scholar

Rozmus D. 2023. Górnictwo i hutnictwo w odległej przeszłości. Magazyn Polskiej Akademii Nauk 2/74/2023: 49–53. https://doi.org/10.24425/academiaPAN.2023.147006
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.24425/academiaPAN.2023.147006

Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W. 2018. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica 91 (2): 143–170. http://dx.doi.org/10.7163/GPol.0115
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7163/GPol.0115

Starus J. 2022. Formy ochrony Przyrody, [w:] Świercz A. (red.). Monografia Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego. Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, Kielce: 369–400.
Google Scholar

Szczepański J. 2018. Suchedniów i jego znaczenie w dziejach polskiego przemysłu, [w:] Medyński M. (red.). Zeszyty Suchedniowskie – Historia 3/2018. Stowarzyszenie Grupa Inicjatywna „Pod Prąd”, Suchedniów: 11–14.
Google Scholar

Szpunar K. 2018. Rozwój górnictwa i hutnictwa w dobrach biskupów krakowskich na przykładzie XVIII-wiecznego Suchedniowa, [w:] Medyński M. (red.). Zeszyty Suchedniowskie – Historia 3/2018. Stowarzyszenie Grupa Inicjatywna „Pod Prąd”, Suchedniów: 56–66.
Google Scholar

Świercz A. (red.). 2022. Monografia Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego. Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, Kielce.
Google Scholar

Trzciński G. 2013. Funkcjonowanie dróg leśnych na styku z drogami publicznymi, [w:] Funkcjonowanie i zarządzanie siecią drogową dróg leśnych zgodnie z wytycznymi obowiązującymi w PGL LP (materiały szkoleniowe), Jedlnia Letnisko.
Google Scholar

Urban J. 2015. Skałki piaskowcowe w Rejowie oczami geologa, [w:] Staśkowiak A., Kardyś P., Białek W., Sowa R. (red.). Piękne, Rzadkie i Chronione, część V. Skarżyskie Zeszyty Ligi Ochrony Przyrody 14, Skarżysko-Kamienna: 42–54.
Google Scholar

Urban J. 2017. „Piekło Dalejowskie” oczami geologa, [w:] Staśkowiak A., Kardyś P., Białek W., Sowa R. (red.). Piękne, Rzadkie i Chronione, część VI. Skarżyskie Zeszyty Ligi Ochrony Przyrody 15, Skarżysko-Kamienna: 73–88.
Google Scholar

Waga J.M., Szypuła B., Sendobry K., Fajer M. 2022. Ślady działalności człowieka na terenach leśnych Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich” odczytane z obrazów LiDAR oraz ich znaczenie w ochronie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Czasopismo Geograficzne 93 (1): 107–138. https://doi.org/10.12657/czageo-93-05
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12657/czageo-93-05

Warszyńska J., Jackowski A. 1978. Podstawy geografii turyzmu. PWN, Warszawa.
Google Scholar

Zajadacz A. 2014. Dostępność przestrzeni turystycznej w ujęciu geograficznym. Turyzm/Tourism 24 (1): 49–55. https://doi.org/10.18778/0867-5856.24.1.05
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0867-5856.24.1.05

Zielony R., Kliczkowska A. 2012. Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski 2010. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa.
Google Scholar

Zubek K., Czerwik-Marcinkowska J., Borkowski A. 2022. A Non-Invasive Method of Estimating Populations of Tomicus Piniperda on Scots Pine (Pinus Sylvestris L.). Insects 13: 1071. https://doi.org/10.3390/insects13111071
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3390/insects13111071

http://bdl.lasy.gov.pl [9.03.2025]
Google Scholar

http://geoportal.gov.pl [9.03.2025]
Google Scholar

http://suchedniow.radom.lasy.gov.pl [9.03.2025]
Google Scholar

https://geoserwis.gdos.gov.pl [9.03.2025]
Google Scholar

https://lasy.gov.pl/pl/informacje/aktualnosci/trzy-nowe-rezerwaty-w-nadlesnictwie-suchedniow-2013-propozycja-rdlp-w-radomiu [9.03.2025]
Google Scholar

https://zabytek.pl/pl [9.03.2025]
Google Scholar