Zmiany biegu koryta Krasnej (Świętokrzyskie) w oparciu o dane kartograficzne i geologiczne
DOI:
https://doi.org/10.18778/1427-9711.17.02Słowa kluczowe:
geomorfologia, kartografia, Krasna, Staropolski Okręg Przemysłowy, zmiany korytaAbstrakt
Celem opracowania jest rozpoznanie zmian koryta Krasnej na całej długości w ostatnich stuleciach w oparciu o dostępne materiały kartograficzne. Dodatkowo, w ujściowym odcinku (około 2 km), w którym stwierdzono na mapach największe zmiany, zweryfikowano zmiany kartograficzne wykonując tu kartowanie geomorfologiczne i geologiczne osadów czwartorzędowych. Krasna położona jest w północnej części województwa świętokrzyskiego na obszarze Wyżyn Polskich. Jest lewobrzeżnym dopływem Czarnej Koneckiej o długości 28 km. Jej zlewnia o powierzchni 121 km2 znajdowała się w Staropolskim Okręgu Przemysłowym. W przeszłości, a zwłaszcza od XIX wieku, Krasna była jedną z najbardziej „pracowitych” rzek SOP-u. Wody dolnego odcinka Krasnej napędzały koła wodne urządzeń przemysłowych od Krasnej do Starej Wsi. Działalność kuźnic i młynów przyczyniła się do zmian biegu koryta rzeki Krasnej, widocznych na materiałach kartograficznych, jak i w morfologii i osadach. Na początku lat 30. XX wieku pozostałości po fabrykach zostały przekształcone w młyny wodne. W późniejszych latach budynki młynów przekształcono w tartaki istniejące do połowy XX wieku. Na równinie zalewowej zachowały się pozostałości po hutnictwie żelaza, jak kanały i wały, a w osadach żużle czy fragmenty cegieł. W ostatnich dziesięcioleciach, wraz z upadkiem przemysłowej aktywności, rozpoczęły się w obrębie doliny i w korycie Krasnej procesy renaturalizacji, a rzeka powróciła do swego naturalnego biegu.
Pobrania
Bibliografia
Bąkowski, K., 1902. Dawne kierunki rzek pod Krakowem. Rocznik Krakowski 5, 138–172.
Google Scholar
Bogucka-Szymalska, M., 2006. Zmiany koryta Wisły pomiędzy Warszawą a Modlinem na przestrzeni ostatnich 150 lat. Dokumentacja geograficzna 32, 20–24.
Google Scholar
Chrabąszcz, M., Kalicki, T., Przepióra, P., Frączek, M., 2017. Zmiany koryta dolnej i środkowej Wiernej Rzeki od XVIII wieku. Folia Geographica Physica 16, 5–13.
Google Scholar
Fajkosz, A., 2010. Kartki z historii Ziemi Koneckiej. Muzeum Regionalne PTTK w Końskich, Kielce–Końskie.
Google Scholar
Falkowski, E., 1971. Historia i prognoza rozwoju układu koryta wybranych odcinków rzek nizinnych Polski. Biuletyn Geologiczny 12, 5–121.
Google Scholar
Fularczyk, K., 2017. Zmiany biegu ujściowego odcinka Krasnej na podstawie danych kartograficznych. Zeszyty Studenckiego Ruchu Naukowego UJK 26, 23–29.
Google Scholar
Fularczyk, K., 2018. Zmiany biegu koryta dolnej Krasnej w oparciu o dane geologiczne i kartograficzne. Maszynopis pracy magisterskiej, Archiwum IG UJK.
Google Scholar
Goraj, M., 2015. Ewolucja doliny dolnej Warty od XVII do XX wieku na podstawie analiz kartograficznych. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 28, 99–120.
Google Scholar
Goska, M., 2018. Zmiany użytkowania ziemi w zlewni Czarnej Koneckiej (od źródła do zbiornika Sielpia) w XIX i XX wieku w obrazie kartograficznym. Maszynopis pracy magisterskiej, Archiwum IG UJK.
Google Scholar
Graf, R., Kaniecki, A., Medyñska-Gulij, B., 2008. Dawne mapy jako źródło informacji o wodach śródlądowych i stopniu ich antropogenicznych przeobrażeń. Badania Fizjograficzne Nad Polską Zachodnią 59, 11–27.
Google Scholar
Kalicki, T., Plit, J., 2003. Historical changes of the Vistula channel and its reflection in the flood plain beetven Józefów and Kaziemierz Dolny, [w:] Kotarba, A. (red.), Holocene and late Vistulian palaeogeography and palaeohydrology. Prace Geograficzne 189, IGiPZ PAN, 159–179.
Google Scholar
Kalicki, T., Frączek, M., Przepióra, P., Kusztal, P., Kłusakiewicz, E., Malęga, E., 2018. Late Quaternary geomorphology and geoarchaeology in the rivers of the Holy Cross Mountains region, central Europe. Quaternary Research (2018), 1–16. DOI: 10.1017/qua.2018.55
Google Scholar
Kałmykow-Piwińska, A., Falkowski, T., 2012. Ocena stabilności morfologii koryta na podstawie analizy archiwalnych materiałów kartograficznych i fotogrametrycznych wykonywanej w środowisku GIS. Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska 4 (21), 251–262.
Google Scholar
Kondracki, J., 2002. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, 270–278.
Google Scholar
Krupa, J., 2013. Zmiany układu koryta Czarnej Nidy i rozmieszczenie młynów, [w:] Naturalne i antropogeniczne procesy kształtujące dno doliny Czarnej Nidy w późnym vistulianie i holocenie. Folia Quatenaria 81, 5–174.
Google Scholar
Kusztal, P., 2016. Budowa geologiczna i rzeźba doliny Czarnej Koneckiej pomiędzy Janowem a Wąsoszem Starą Wsią. Maszynopis pracy magisterskiej, Archiwum IG UJK.
Google Scholar
Lenar-Matyas, A., Witkowska, H., Żak, A., 2006. Rzeka Kamienna – zmiany na przestrzeni wieków i propozycja jej renaturyzacji. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 4 (2), 79–88.
Google Scholar
Nawieśniak, M., Strutyński, M., Hernik, J., 2014. Charakterystyka zmian przebiegu koryta Krzyworzeki oraz potoku Niedźwiadek na terenie gminy Wiśniowa w ujęciu historycznym. Czasopismo naukowo-kulturalne EPISTEME 2 (22), 321–327.
Google Scholar
Noszczyk, T., Nawieśniak, M., Hernik, J., Strutyński, M., Taszakowski, J., 2015. Wykorzystanie map topograficznych do analizy zmian przebiegu koryta rzeki Krzyworzeka. Czasopismo naukowo-kulturalne EPISTEME 2 (26), 109–116.
Google Scholar
Ostrowski, P., Kaszyński, K., 2014. Ocena tendencji współczesnej ewolucji wybranego fragmentu koryta dolnego Bugu na podstawie materiałów kartograficznych i teledetekcyjnych. Landform Analysis 26, 11–20.
Google Scholar
Picheta, P., 2018. Zmiany użytkowania ziemi w zlewni Czarnej Staszowskiej od ujścia Wschodniej w XIX i XX wieku w obrazie kartograficznym. Maszynopis pracy magisterskiej, Archiwum IG UJK.
Google Scholar
Plit, J., 2002. Zmiany biegu Wisły na odcinku od Stężycy do Magnuszewa oraz ich skutki, [w:] Jankowski, A.T., Myga-Piątek, U., Jankowski, G. (red.), Problemy ochrony i kształtowania krajobrazu Górnego Śląska na tle doświadczeń z innych regionów Polski. Sosnowiec, 143–150.
Google Scholar
Plit, J., 2004. Changes of settlement system and land use in the Vistula River Valley between Wargocin and Magnuszew Turing historical Times, [w:] Dobrzańska, H., Jerem, E., Kalicki, T. (red.), The geoarchaeology of river valleys. Archaeolinqua, Series Minor, Budapest, 105–141.
Google Scholar
Plit, J., 2006. Analiza historyczna jako źródło informacji o środowisku przyrodniczym, [w:] Richling, A., Stojek, B., Strzyż, M., Szumacher, I. (red.), Regionalne Studia Ekologiczno-Krajobrazowe, Problemy Ekologii Krajobrazu 16 (1), 217–227.
Google Scholar
Plit, J., 2007. Analiza starych map jako źródło informacji o przemianach środowiska geograficznego, [w:] Sołtysik, R., Suligowski, R. (red.), Nauki Geograficzne w Badaniach Regionalnych, Tom I: Rola geografii fizycznej w badaniach regionalnych. Kielce, 197–203.
Google Scholar
Plit, J., 2010. Zmiany koryta Niemna w ciągu 200 lat (na odcinku od Hożej do Mielnika). Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 13, 78–87.
Google Scholar
Schirmer, W., 1983. Die Talentwicklung an Main und Regnitz seit dem Hochwürm. Geologisches Jahrbuch, Reihe A, 71, 11–43.
Google Scholar
Skrycki, R., 2003. Obraz kartograficzny biegu Dolnej Odry do początków XX wieku. Człowiek i środowisko przyrodnicze Pomorza Zachodniego. II Środowisko abiotyczne, 94–100.
Google Scholar
Strasser, R., 1990. Die Veränderungen des Rheinlaufs zwischen Grieth und Griethausen vom Spätmittelalter bis zum Beginn des 19. Jahrhunderts, [w:] Schirmer, W. (red.), Rheinlands. Sammelband, 1–18.
Google Scholar
Strasser, R., 1992. Die Veränderungen des Rheinstromes in historischer Zeit, Band I. Zwischen der Wupper- und der Düsselmündung. Publikationen der Gesellschaft für Rheinische Geschichtskunde, Düsseldorf.
Google Scholar
Śmielak, Ł., 2008. Charakterystyka zmian przebiegu koryta rzeki Słupi w granicach miasta Słupsk – ujęcie historyczne przy wykorzystaniu narzędzi GIS. Problemy Ekologii Krajobrazu 22, 279–284.
Google Scholar
Trafas, K., 1975. Zmiany biegu koryta Wisły na wschód od Krakowa w świetle map archiwalnych i fotointerpretacji. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 40.
Google Scholar
Trafas, K., 1992. Zmiany biegu Wisły pomiędzy ujściem Przemszy a Sandomierzem, [w:] Wisła w dziejach i kulturze Polski. Zmiany biegu górnej Wisły i ich skutki. Wydawnictwo UW, 31–61.
Google Scholar
Tyszewski, S., Pusłowska, D., 2012. Warunki korzystania z wód zlewni Czarnej Malenieckiej. Pracownia Gospodarki Wodnej „PRO–WODA”, Warszawa.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
