A Counter Die with the Godziemba Coat of Arms from the Poznań Suburb of St. Wojciech
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6034.40.16Keywords:
Poznań, suburb of St. Wojciech, pottery workshop, patrimony, matrix, tile form, Godziemba coat of armsAbstract
The Saint Wojciech suburbs, situated beyond the Wroniecka Gate and therefore also known as the Wroniecki suburb, were – alongside the Saint Marcin suburb – the oldest within the Poznań conurbation. They occupied a relatively expansive and physiographically diverse area located north of the city, bounded by the waters of the Warta River and its two left-bank tributaries, the Wierzbak and Rudnik (also known as the Bogdanka). The core of the settlement comprised lands clustered around the parish church dedicated to St. Wojciech. Initially owned by the Poznań cathedral chapter and later by the local parish priest, this area contrasted with the terrain directly in front of the Wroniecka Gate, which was under municipal control.
Since its inception, the suburb played an exceptionally significant role in the economic system of Poznań. Its advantageous location – surrounded by efficient watercourses that facilitated the establishment of flour and fulling mills (of which there were at least a dozen) – along with abundant clay deposits suitable for pottery and brickmaking, attracted practitioners of specific trades, primarily potters, weavers, and clothiers. The first group, which included not only potters but also brickmakers, bricklayers, and those engaged in clay extraction, who had likely been active in the area even earlier, made their presence particularly evident around the second half of the 15th century. They constituted a dynamic, well-organised, and highly influential professional community.
Although the first references to physical traces of the potters’ activity on the St. Wojciech Hill date back to the early 20th century, archaeological interest in the site did not emerge until several decades later, in the mid-1970s. Among the discoveries from that period is a noteworthy collection of 17th- and 18th-century ceramic wares, consisting primarily of pseudo-maiolica vessels and tiles. In 1993, near the centre of the old suburb – at the intersection of St. Wojciech and Podgórze Streets – relics dating from the second half of the 16th century and the early 17th century were uncovered. Over ten years later, four sondage sites were set up at the back of that workshop. In one of them, a set of clay pottery moulds was found – a patrix and three matrices. On the partially preserved patrix, a shield bearing the Godziemba coat of arms (in the variant with three roots) is depicted, held in both hands by a youngster, a so-called holder, with intricately curled, styled hair and wearing an attire from the period. The mould has been dated to the third quarter of 16th century.
The Poznań patrix was likely produced on site, within the workshop, and according to the classification criteria proposed by the German expert H. Rosmanitz, it proves difficult to categorise. It is presumed to be a second-hand piece, incorporating original components that were replaced once they had worn out. In Poland, remains of such patrices have been found – based on the authors’ knowledge – only in Kraków, at 11 Loretańska Street (two fragments), and in Stargard (one fragment), at the intersection of Szewska and Włosiennicza Streets. In both cases, they were discovered within the remains of 16th-century potteries.
Downloads
References
Ambrosius M. (1562), Arma Regni Poloniae, Antverpiae.
Google Scholar
Ambrosius M. (1572), Arma Regni Poloniae, [Antverpiae].
Google Scholar
Armorial de l’Europe et de la Toison d’or (1429–1461), Bibliothèque nationale de France. Bibliothèque de l’Arsenal, sygn. Ms-X, fol. Y, ark:/12148/btv1b55009806h (dostęp: 30 IV 2021).
Google Scholar
Gilly D., Cron (1793–1796), [Südpreussen], 1:50000, rkps. Staatsbibliothek zu Berlin, Preussischer Kulturbesitz, Berlin, sygn. Kart N 14431, Bl. XVIII.
Google Scholar
Lustracje i opisy miasta Poznania z XVI–XVIII wieku (1960), M.J. Mika (oprac.), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Google Scholar
Najstarszy spis obywateli miasta Poznania z 1514 roku (1996), J. Wiesiołowski (wyd.), „Kronika Miasta Poznania”, 64.3, s. 167–219.
Google Scholar
Niesiecki K. (1738), Korona Polska przy Złotey Wolnosci Starożytnemi Rycerstwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego Kleynotami, Naywyższymi Honorami, Heroicznym Męstwem y odwagą, Wytworną Nauką á naypierwey Cnotą, Pobożnością y Swiątobliwością Ozdobiona Potomnym zaś wiekom na zaszczyt y nieśmiertelną sławę Pamiętnych w tey Oyczyznie Synów, t. II, Lwów.
Google Scholar
Paprocki B. (1575), Panoszá. Thoiest wysławienie pánow y paniąt ziem Ruskich y Podolskich, z męsthwá, z obycżáiow, y z inszych spraw pocżćiwych, ktoremi oni porownáli z onymi Greckiemi y Troiáńskiem mężami, także theż mądremi, Rzymskiemi y inszech państw rozmaitych Ricerzmi, z Oratory y Philozoohy, osmiawirszow tylko co przednieysze osoby opisane. Masz theż Krole Polskie zmárłe, Woiewody Wołoskie, sąsiady przyległe, insze Krole Rzymskie, y inszych narodow, Hetmány ich spráwne, z rozmáitemi spráwámi ich, krotce opisane, [Kraków].
Google Scholar
Paprocki B. (1578), Gniazdo cnoty Zkąd Herby Rycerstwa sławnego Krolestwa Polskiego, Wielkiego Księstwá Litewskiego, Ruskiego, Pruskiego, Mazoweckiego, Zmudzkiego, y inszych Państw do tego Krolestwa należących Książąt, y Pánow, początek swoy máią, Kraków.
Google Scholar
Paprocki B. (1584), Herby rycerztwa polskiego. Nà pięcioro Xiąg rozdzieloné, Kraków.
Google Scholar
Richental U. v. (1460–1464), Chronik des Konstanzer Konzils, Národní knihov na Českérepubliky, Praha, sygn. Cod. XVI.A.17, http://www.manuscriptorium.com/apps/index.php?envLang=en#search (dostęp: 30 IV 2021).
Google Scholar
Richental U. v. (1483), Concilium zu Constanz, A. Sorg (wyd.), Augsburg, Library of Congress, sygn. 48042317, Permalink, https://lccn.loc.gov/48042317 (dostęp: 30 IV 2021).
Google Scholar
Schopper H. (1568), Πaνoπλia Omnivm Illiberalivm Mechanicarvm Avt Sedentariarum artium genera continens, quotquot vnquam vel à veteribus, aut nostri etiam seculi, celebritate excogitari potue runt, breuiter & dilucidè confecta: carminum liber primus, tum mira varietate rerum vocabulorumq[ue], nouo more excogitatorum copia perquàm vtilis, lectúque periucundus. Accesservnt Etiam Venustissimae Imagines omnes omnium artificum negociationes ad viuum Lectori representantes, antehac nec visae, nec vnquam aeditae, Francofvrti ad Moenvm.
Google Scholar
Statuty i wilkierze poznańskich rzemiosł budowlanych w okresie staropolskim (1998), J. Wiesiołowski (wyd.), „Kronika Miasta Poznania”, 66.1, s. 7–69.
Google Scholar
Antowska-Gorączniak O., Poklewska-Koziełł M., Sprenger M. (2012), Renesansowe kafle z tarczownikami z Wyspy Tumskiej w Poznaniu, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, 17, s. 41–58.
Google Scholar
Brych V. (2004), Kachle doby gotické, renesanční a raněbarokní. Výbĕrový katalog Národního muzea v Praze, Národní museum, Praha.
Google Scholar
Budzan P., Karłowska-Kamzowa A. (1999), Działalność fundacyjna biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego, „Kronika Miasta Poznania”, 2, s. 93–104.
Google Scholar
Dąbrowska M. (1987), Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVIII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź (Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, 58).
Google Scholar
Dryja M. (2014), Pracownia garncarska z XVI wieku na ul. Loretańskiej 11 w Krakowie, [w:] M. Bis, W. Bis (red.), Rzeczy i ludzie. Kultura materialna w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, s. 125–140.
Google Scholar
Dymek K. (1995), Średniowieczne i renesansowe kafle śląskie, „Sudety”, Wrocław.
Google Scholar
Ernée M., Vitanovský M. (2003), Ŕézané negativní dŕevéná forma – první krok pŕi výrobé ćelnívyh wyhŕívací stěny kamnového kachle?, „Archeologickě rozhledy”, 55, s. 548–560.
Google Scholar
Głosek M. (1983), Wizerunek księcia brzeskiego w uroczystym stroju rycerskim z Herbarza Złotego Runa, „Studia Źródłoznawcze”, 28, s. 187–195.
Google Scholar
Grützmacher B. (1984), Ofenkacheln selber formen, brennen und glasieren, Callwey, München.
Google Scholar
Hlubek L. (2020), Nové nálezy kadlubů a přechodného pozitivu určeného k výrobě kachlů z Loštic (okres Šumperk), „Archaeologia historica”, 45.1, s. 431–443, https://doi.org/10.5817/AH2020–1-20
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.5817/AH2020-1-20
Kaczmarek J. (2008), Archeologia miasta Poznania. Stan badań i materiały, t. I.1, Muzeum Archeologiczne, Poznań.
Google Scholar
Kaczmarek J., Karolczak Z., Zisopulu-Bleja K. (2012), Archeologia o przeszłości międzyrzecza Warty, Rudnika i Wierzbaka, „Kronika Miasta Poznania”, 80.4, s. 7–28.
Google Scholar
Kristiansen O. (2008), Kakkelproduktion i Danmarks middelalder og renæssance, „KUML. Årbog for Jysk Arkæologisk Selskab”, 57, s. 245–285, https://doi.org/10.7146/kuml.v57i57.24669
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.7146/kuml.v57i57.24669
Krysztofiak P. (2004), Płyta nagrobna Feliksa Paniewskiego z kościoła podominikańskiego, „Kronika Miasta Poznania”, 3, s. 140–149.
Google Scholar
Kulejewska Z. (1988), Rozwój zabudowy miejskiej Poznania poza murami. Powstawanie jurydyk, [w:] J. Topolski (red.), Dzieje Poznania do roku 1793, t. I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań, s. 398–404.
Google Scholar
Kurzawa Z. (1983), Psałteria, [w:] E. Linette, Z. Kurzawa (red.), Katalog Zabytków Sztuki. Miasto Poznań. Ostrów Tumski i Śródka z Komandorią, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, 7.1), s. 101–103.
Google Scholar
Kurzawa Z., Kusztelski A., Linette E. (1998), Kościół p.w. Św. Józefa i klasztor karmelitów bosych, [w:] Z. Kurzawa, A. Kusztelski (red.), Miasto Poznań, cz. 2.1, Śródmieście. Kościoły i klasztory, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, 7), s. 111–121.
Google Scholar
Linette R., Rozanow Z. (1983), Dawna Akademia Lubrańskiego, [w:] E. Linette, Z. Kurzawa (red.), Katalog Zabytków Sztuki. Miasto Poznań. Ostrów Tumski i Śródka z Komandorią, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, 7.1), s. 77–100.
Google Scholar
Lutyński K. (1999), Kościelna działalność Jana Lubrańskiego jako biskupa poznańskiego, „Kronika Miasta Poznania”, 2, s. 71–92.
Google Scholar
Łabędzka-Topolska M.D. (1988), Wpływy reformacji w Poznaniu. Początki kontrreformacji, [w:] J. Topolski (red.), Dzieje Poznania do roku 1793, t. I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań, s. 492–503.
Google Scholar
Łaszkiewicz T. (1993), Renesansowa garncarnia (kaflarnia) na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu, [w:] Kafle gotyckie i renesansowe na ziemiach polskich (katalog wystawy), Muzeum Początków Państwa Polskiego; Gaudentium, Gniezno, s. 44–45.
Google Scholar
Majewski M. (2015), Renesansowe kafle zachodniopomorskie, Muzeum Archeologiczno-Historyczne, Stargard–Szczecin.
Google Scholar
Majewski M. (2017), Patryca, matryce i kafle renesansowe – nowe odkrycie z Pomorza Zachodniego, [w:] A. Różański (red.), Gemma Gemmarum. Studia dedykowane Profesor Hannie Kóčce-Krenz, cz. 2, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 1365–1383.
Google Scholar
Menoušková D., Vitanovský M. (2011), K technologii výroby středověkých kachlů. Dva neobvyklé kachlové reliéfy (přechodné pozitivy) s motivem sv. Jakuba Většího (?) z Prostějova a Šternberka, [w:] Z. Měřínský (red.), Výrobní a technologické aspekty středověkých a raně novověkých komorových kachlů. Seminář. Uherské Hradiště 11. února 2009, Masarykova univerzita, Brno (Archaeologia mediaevalis Moravica et Silesiana, 3), s. 16–26.
Google Scholar
Mrozowski P. (2015), Wątki polityczne i dworskie w programie malowideł ściennych w oratorium św. Jakuba Apostoła w klasztorze cysterskim w Lądzie, [w:] J. Nowiński, P. Mrozowski, Lenda medii aevi. Średniowieczne zabytki dawnego opactwa w Lądzie – nowe odkrycia, najnowsze badania, Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego, Ląd–Poznań–Warszawa, s. 88–106.
Google Scholar
Nadolski A. (1973), Uroczysty strój rycerski królów polskich w XIV–XV wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 21.2, s. 305–313.
Google Scholar
Pakulski J. (1987), Godziembowie w monarchii jagiellońskiej. Desygnaty i skład rodu, [w:] J. Hertel, J. Wroniszewski (red.), Genealogia. Studia nad wspólnotami krewniaczymi i terytorialnymi w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 47–74.
Google Scholar
Pakulski J. (2005), Ród Godzębów w średniowiecznej Polsce. Studium genealogiczne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2005.
Google Scholar
Piątkiewicz-Dereniowa M. (1961), Kafle wawelskie okresu wczesnego renesansu, „Studia do Dziejów Wawelu”, 2, s. 303–375.
Google Scholar
Powiat koniński (1952), J. Eckhardtówna, J. Orańska (oprac.), Państwowy Instytut Sztuki, Warszawa (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, 5. Województwo poznańskie, 8 [recte 9]).
Google Scholar
Powiat sieradzki (1953), K. Szczepkowska (oprac.), Państwowy Instytut Sztuki, Warszawa (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, 2. Województwo Łódzkie, 10).
Google Scholar
Rosmanitz H. (2012), Modell/Model – Patrize/Matrize. Das Phänomen von Ur- und Sekundäpatrize, [w:] E. Roth Heege (red.), Ofenkeramik und Kachelofen. Typologie, Terminologie und Rekonstruktion im deutschsprachigen Raum (CH, D, A, FL) mit einem Glossar in siebzehn Sprachen, Schweizerischer Burgenverein, Basel (Schweizer Beiträge zur Kulturgeschichte und Archäologie des Mittelalters, 39), s. 57–63.
Google Scholar
Roth Heege E. (2012), Modell/Model – Patrize/Matrize. Einführung, [w:] E. Roth Heege (red.), Ofenkeramik und Kachelofen. Typologie, Terminologie und Rekonstruktion im deutschsprachigen Raum (CH, D, A, FL) mit einem Glossar in siebzehn Sprachen, Schweizerischer Burgenverein, Basel (Schweizer Beiträge zur Kulturgeschichte und Archäologie des Mittelalters, 39), s. 54–56.
Google Scholar
Rutkowska G. (2012), Przedmieście Święty Wojciech w średniowiecznym Poznaniu, „Kronika Miasta Poznania”, 80.4, s. 29–62.
Google Scholar
Sieciechowiczowa L. (1974), Życie codzienne w renesansowym Poznaniu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar
Szymański J. (1990), Nieznane źródło heraldyki polskiej z XVI wieku, „Studia Źródłoznawcze”, 32–33, s. 129–142.
Google Scholar
Szymański J. (1991), Heraldyka brązowych płyt nagrobnych z Poznania i Szamotuł, „Kronika Miasta Poznania”, 59.3–4, s. 77–84.
Google Scholar
Szymański J. (1993), Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar
Szymański J. (2001), Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku, DiG, Warszawa.
Google Scholar
Šlézar P. (2013), „Nova villa – počátky královského města očima archeologie, [w:] K. Konečný (red.), Uničov, historie moravského města, Město Uničov, Uničov, s. 56–70.
Google Scholar
Šrejberová J. (2017), Kamnové kachle a kachlová kamna v zájmu dějin umění, [w:] J. Šrejberová (red.), Svět kachlových kamen. Kachle a kachlová kamna severozápadních Čech, Oblastní muzeum v Mostě, Most, s. 62–77.
Google Scholar
Tomala J. (2007), Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, t. I, Architektura sakralna, Edytor, Kalisz.
Google Scholar
Tvauri A., Metsallik R. (2006), The Production of the Workshop of Potter Johann Rehn of Tartu (ca 1684–1708), „Estonian Journal of Archaeology”, 10.1, s. 24–60, https://doi.org/10.3176/arch.2006.1.02
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.3176/arch.2006.1.02
Tymonowá M. (2014), Výroba kamnáeské keramiky v českých zemich a dilne v Opavé, „Archaeologia historica”, 39, s. 155–175.
Google Scholar
Vitanovský M., Menoušková D. (2010), Kachlové formy z Prostéjova, Kostelecké ulice. K technologickým a tvůrčím otázkom vzniku renesančních kachlových relief, „Archeologickě rozhledy”, 62, s. 680–695.
Google Scholar
Vitanovský M., Žegklitz J. (2011), Dva atypické kachlové reliéfy z produkce pražské hrnčířské dílny Adama Špačka (1531–1572), [w:] Z. Měřínský (red.), Výrobní a technologické aspekty středověkých a raně novověkých komorových kachlů. Seminář. Uherské Hradiště 11. února 2009, Masarykova univerzita, Brno (Archaeologia mediaevalis Moravica et Silesiana, 3), s. 27–34.
Google Scholar
Wawrzyniak P. (2003), Kafle piecowe w zbiorach byłej Pracowni Naukowo-Badawczej PKZ Sp. z o.o. w Poznaniu, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne”, 6, s. 189–217.
Google Scholar
Wawrzyniak P. (2005), Sprawozdanie wstępne z badań archeologicznych przeprowadzonych przy ul. Żydowskiej nr 19–21 w Poznaniu w 2005 r., wydruk komputerowy w archiwum Miejskiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar
Wawrzyniak P. (2016), Sprawozdanie wstępne z rozpoznawczych badań archeologicznych o charakterze sondażowym przeprowadzonych na działkach nr 28 i 30 przy ul. Podgórze nr 2/3 w Poznaniu w 2. połowie listopada – grudniu 2015 roku (etap „A”). Materiały do wytycznych konserwatorskich, wydruk komputerowy w archiwum Miejskiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar
Wdowiszewski Z. (1934), Marek Ambroży z Nysy i jego „Arma Regni Poloniae” z 1562 r., „Miesięcznik Heraldyczny”, 13, s. 166–170, 177–186.
Google Scholar
Wiesiołowski J. (1982), Socjotopografia późnośredniowiecznego Poznania, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań.
Google Scholar
Zisopulu-Bleja K. (2010), Piec w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, [w:] M. Dąbrowska, J. Semków, W. Wojnowska (red.), Piece kaflowe w zbiorach muzealnych w Polsce. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej w Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku w dniach 5–7 września 2008 roku pod patronatem Marszałka Województwa Warmińsko-Mazurskiego Jacka Protasa, Muzeum Mikołaja Kopernika, Frombork, s. 221–230.
Google Scholar
Zyglewski Z. (1994), Jan Lubrański, biskup poznański – humanista, mecenas kultury i nauki, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Historyczne”, 4, s. 69–100.
Google Scholar
Żak J. (1977), Problematyka dotychczasowych badań archeologicznych Starego Miasta, [w:] W. Błaszczyk (red.), Początki i rozwój Starego Miasta w Poznaniu w świetle badań archeologicznych i urbanistyczno-architektonicznych. Materiały z ogólnopolskiego sympozjum 18–19 października 1973 r., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań, s. 151–164.
Google Scholar
Žegklitz J. (2019), Kachle z dílny hrnčíře Adama Špačka (1531–1572) na Novém Městě pražském, Muzeum hlavního města Prahy, Praha.
Google Scholar
Žegklitz J., Vitanovský M., Zavřel J. (2009), Soubor kachlových forem z pražské hrnčířské dílny Adama Špačka a její kachlová produkce v letech 1531–1572, „Archeologickě rozhledy”, 61, s. 427–466.
Google Scholar
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.


