Patryca z herbem Godziemba z poznańskiego przedmieścia Święty Wojciech

Janusz Pietrzak; Piotr Wawrzyniak

doi:10.18778/0208-6034.40.16

Autor

Janusz Pietrzak Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Archeologii https://orcid.org/0000-0003-3929-0802
Piotr Wawrzyniak https://orcid.org/0000-0002-1216-9968

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6034.40.16

Słowa kluczowe:

Poznań, przedmieście św. Wojciech, warsztat garncarski, patryca, matryca, forma kaflarska, herb Godziemba

Abstrakt

Od swojego zarania przedmieście Święty Wojciech, położone na północ od miejskich murów, w widłach dwóch niewielkich cieków – Rudnika (Bogdanki) i Wierzbaka, lewobrzeżnych dopływów Warty, pełniło niezmiernie ważną rolę w systemie gospodarczym lokacyjnego Poznania. Tutaj, korzystając z wydajnych cieków wodnych i bogatych złóż gliny, stawiano młyny i folusze, zakładano warsztaty płóciennicze, a nade wszystko zajmowano się wytwórczością ceramiczną. W 1993 r., niemalże w centrum dawnego przedmieścia, u zbiegu ulic Św. Wojciech i Podgórze, natrafiono na relikty kaflarni z drugiej połowy XVI w. Kilkanaście lat później w jednym z sondaży założonym na zapleczu tegoż warsztatu zarejestrowano gliniane fragmenty renesansowej formy kaflarskiej – patrycy, ozdobionej tarczą z herbem Godziemba, podtrzymywaną przez młodego mężczyznę, tzw. trzymacza.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Ambrosius M. (1562), Arma Regni Poloniae, Antverpiae.
Google Scholar

Ambrosius M. (1572), Arma Regni Poloniae, [Antverpiae].
Google Scholar

Armorial de l’Europe et de la Toison d’or (1429–1461), Bibliothèque nationale de France. Bibliothèque de l’Arsenal, sygn. Ms-X, fol. Y, ark:/12148/btv1b55009806h (dostęp: 30 IV 2021).
Google Scholar

Gilly D., Cron (1793–1796), [Südpreussen], 1:50000, rkps. Staatsbibliothek zu Berlin, Preussischer Kulturbesitz, Berlin, sygn. Kart N 14431, Bl. XVIII.
Google Scholar

Lustracje i opisy miasta Poznania z XVI–XVIII wieku (1960), M.J. Mika (oprac.), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Google Scholar

Najstarszy spis obywateli miasta Poznania z 1514 roku (1996), J. Wiesiołowski (wyd.), „Kronika Miasta Poznania”, 64.3, s. 167–219.
Google Scholar

Niesiecki K. (1738), Korona Polska przy Złotey Wolnosci Starożytnemi Rycerstwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego Kleynotami, Naywyższymi Honorami, Heroicznym Męstwem y odwagą, Wytworną Nauką á naypierwey Cnotą, Pobożnością y Swiątobliwością Ozdobiona Potomnym zaś wiekom na zaszczyt y nieśmiertelną sławę Pamiętnych w tey Oyczyznie Synów, t. II, Lwów.
Google Scholar

Paprocki B. (1575), Panoszá. Thoiest wysławienie pánow y paniąt ziem Ruskich y Podolskich, z męsthwá, z obycżáiow, y z inszych spraw pocżćiwych, ktoremi oni porownáli z onymi Greckiemi y Troiáńskiem mężami, także theż mądremi, Rzymskiemi y inszech państw rozmaitych Ricerzmi, z Oratory y Philozoohy, osmiawirszow tylko co przednieysze osoby opisane. Masz theż Krole Polskie zmárłe, Woiewody Wołoskie, sąsiady przyległe, insze Krole Rzymskie, y inszych narodow, Hetmány ich spráwne, z rozmáitemi spráwámi ich, krotce opisane, [Kraków].
Google Scholar

Paprocki B. (1578), Gniazdo cnoty Zkąd Herby Rycerstwa sławnego Krolestwa Polskiego, Wielkiego Księstwá Litewskiego, Ruskiego, Pruskiego, Mazoweckiego, Zmudzkiego, y inszych Państw do tego Krolestwa należących Książąt, y Pánow, początek swoy máią, Kraków.
Google Scholar

Paprocki B. (1584), Herby rycerztwa polskiego. Nà pięcioro Xiąg rozdzieloné, Kraków.
Google Scholar

Richental U. v. (1460–1464), Chronik des Konstanzer Konzils, Národní knihov na Českérepubliky, Praha, sygn. Cod. XVI.A.17, http://www.manuscriptorium.com/apps/index.php?envLang=en#search (dostęp: 30 IV 2021).
Google Scholar

Richental U. v. (1483), Concilium zu Constanz, A. Sorg (wyd.), Augsburg, Library of Congress, sygn. 48042317, Permalink, https://lccn.loc.gov/48042317 (dostęp: 30 IV 2021).
Google Scholar

Schopper H. (1568), Πaνoπλia Omnivm Illiberalivm Mechanicarvm Avt Sedentariarum artium genera continens, quotquot vnquam vel à veteribus, aut nostri etiam seculi, celebritate excogitari potue runt, breuiter & dilucidè confecta: carminum liber primus, tum mira varietate rerum vocabulorumq[ue], nouo more excogitatorum copia perquàm vtilis, lectúque periucundus. Accesservnt Etiam Venustissimae Imagines omnes omnium artificum negociationes ad viuum Lectori representantes, antehac nec visae, nec vnquam aeditae, Francofvrti ad Moenvm.
Google Scholar

Statuty i wilkierze poznańskich rzemiosł budowlanych w okresie staropolskim (1998), J. Wiesiołowski (wyd.), „Kronika Miasta Poznania”, 66.1, s. 7–69.
Google Scholar

Antowska-Gorączniak O., Poklewska-Koziełł M., Sprenger M. (2012), Renesansowe kafle z tarczownikami z Wyspy Tumskiej w Poznaniu, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, 17, s. 41–58.
Google Scholar

Brych V. (2004), Kachle doby gotické, renesanční a raněbarokní. Výbĕrový katalog Národního muzea v Praze, Národní museum, Praha.
Google Scholar

Budzan P., Karłowska-Kamzowa A. (1999), Działalność fundacyjna biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego, „Kronika Miasta Poznania”, 2, s. 93–104.
Google Scholar

Dąbrowska M. (1987), Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVIII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź (Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, 58).
Google Scholar

Dryja M. (2014), Pracownia garncarska z XVI wieku na ul. Loretańskiej 11 w Krakowie, [w:] M. Bis, W. Bis (red.), Rzeczy i ludzie. Kultura materialna w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, s. 125–140.
Google Scholar

Dymek K. (1995), Średniowieczne i renesansowe kafle śląskie, „Sudety”, Wrocław.
Google Scholar

Ernée M., Vitanovský M. (2003), Ŕézané negativní dŕevéná forma – první krok pŕi výrobé ćelnívyh wyhŕívací stěny kamnového kachle?, „Archeologickě rozhledy”, 55, s. 548–560.
Google Scholar

Głosek M. (1983), Wizerunek księcia brzeskiego w uroczystym stroju rycerskim z Herbarza Złotego Runa, „Studia Źródłoznawcze”, 28, s. 187–195.
Google Scholar

Grützmacher B. (1984), Ofenkacheln selber formen, brennen und glasieren, Callwey, München.
Google Scholar

Hlubek L. (2020), Nové nálezy kadlubů a přechodného pozitivu určeného k výrobě kachlů z Loštic (okres Šumperk), „Archaeologia historica”, 45.1, s. 431–443, https://doi.org/10.5817/AH2020–1-20
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5817/AH2020-1-20

Kaczmarek J. (2008), Archeologia miasta Poznania. Stan badań i materiały, t. I.1, Muzeum Archeologiczne, Poznań.
Google Scholar

Kaczmarek J., Karolczak Z., Zisopulu-Bleja K. (2012), Archeologia o przeszłości międzyrzecza Warty, Rudnika i Wierzbaka, „Kronika Miasta Poznania”, 80.4, s. 7–28.
Google Scholar

Kristiansen O. (2008), Kakkelproduktion i Danmarks middelalder og renæssance, „KUML. Årbog for Jysk Arkæologisk Selskab”, 57, s. 245–285, https://doi.org/10.7146/kuml.v57i57.24669
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7146/kuml.v57i57.24669

Krysztofiak P. (2004), Płyta nagrobna Feliksa Paniewskiego z kościoła podominikańskiego, „Kronika Miasta Poznania”, 3, s. 140–149.
Google Scholar

Kulejewska Z. (1988), Rozwój zabudowy miejskiej Poznania poza murami. Powstawanie jurydyk, [w:] J. Topolski (red.), Dzieje Poznania do roku 1793, t. I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań, s. 398–404.
Google Scholar

Kurzawa Z. (1983), Psałteria, [w:] E. Linette, Z. Kurzawa (red.), Katalog Zabytków Sztuki. Miasto Poznań. Ostrów Tumski i Śródka z Komandorią, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, 7.1), s. 101–103.
Google Scholar

Kurzawa Z., Kusztelski A., Linette E. (1998), Kościół p.w. Św. Józefa i klasztor karmelitów bosych, [w:] Z. Kurzawa, A. Kusztelski (red.), Miasto Poznań, cz. 2.1, Śródmieście. Kościoły i klasztory, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, 7), s. 111–121.
Google Scholar

Linette R., Rozanow Z. (1983), Dawna Akademia Lubrańskiego, [w:] E. Linette, Z. Kurzawa (red.), Katalog Zabytków Sztuki. Miasto Poznań. Ostrów Tumski i Śródka z Komandorią, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, 7.1), s. 77–100.
Google Scholar

Lutyński K. (1999), Kościelna działalność Jana Lubrańskiego jako biskupa poznańskiego, „Kronika Miasta Poznania”, 2, s. 71–92.
Google Scholar

Łabędzka-Topolska M.D. (1988), Wpływy reformacji w Poznaniu. Początki kontrreformacji, [w:] J. Topolski (red.), Dzieje Poznania do roku 1793, t. I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań, s. 492–503.
Google Scholar

Łaszkiewicz T. (1993), Renesansowa garncarnia (kaflarnia) na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu, [w:] Kafle gotyckie i renesansowe na ziemiach polskich (katalog wystawy), Muzeum Początków Państwa Polskiego; Gaudentium, Gniezno, s. 44–45.
Google Scholar

Majewski M. (2015), Renesansowe kafle zachodniopomorskie, Muzeum Archeologiczno-Historyczne, Stargard–Szczecin.
Google Scholar

Majewski M. (2017), Patryca, matryce i kafle renesansowe – nowe odkrycie z Pomorza Zachodniego, [w:] A. Różański (red.), Gemma Gemmarum. Studia dedykowane Profesor Hannie Kóčce-Krenz, cz. 2, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 1365–1383.
Google Scholar

Menoušková D., Vitanovský M. (2011), K technologii výroby středověkých kachlů. Dva neobvyklé kachlové reliéfy (přechodné pozitivy) s motivem sv. Jakuba Většího (?) z Prostějova a Šternberka, [w:] Z. Měřínský (red.), Výrobní a technologické aspekty středověkých a raně novověkých komorových kachlů. Seminář. Uherské Hradiště 11. února 2009, Masarykova univerzita, Brno (Archaeologia mediaevalis Moravica et Silesiana, 3), s. 16–26.
Google Scholar

Mrozowski P. (2015), Wątki polityczne i dworskie w programie malowideł ściennych w oratorium św. Jakuba Apostoła w klasztorze cysterskim w Lądzie, [w:] J. Nowiński, P. Mrozowski, Lenda medii aevi. Średniowieczne zabytki dawnego opactwa w Lądzie – nowe odkrycia, najnowsze badania, Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego, Ląd–Poznań–Warszawa, s. 88–106.
Google Scholar

Nadolski A. (1973), Uroczysty strój rycerski królów polskich w XIV–XV wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 21.2, s. 305–313.
Google Scholar

Pakulski J. (1987), Godziembowie w monarchii jagiellońskiej. Desygnaty i skład rodu, [w:] J. Hertel, J. Wroniszewski (red.), Genealogia. Studia nad wspólnotami krewniaczymi i terytorialnymi w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 47–74.
Google Scholar

Pakulski J. (2005), Ród Godzębów w średniowiecznej Polsce. Studium genealogiczne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2005.
Google Scholar

Piątkiewicz-Dereniowa M. (1961), Kafle wawelskie okresu wczesnego renesansu, „Studia do Dziejów Wawelu”, 2, s. 303–375.
Google Scholar

Powiat koniński (1952), J. Eckhardtówna, J. Orańska (oprac.), Państwowy Instytut Sztuki, Warszawa (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, 5. Województwo poznańskie, 8 [recte 9]).
Google Scholar

Powiat sieradzki (1953), K. Szczepkowska (oprac.), Państwowy Instytut Sztuki, Warszawa (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, 2. Województwo Łódzkie, 10).
Google Scholar

Rosmanitz H. (2012), Modell/Model – Patrize/Matrize. Das Phänomen von Ur- und Sekundäpatrize, [w:] E. Roth Heege (red.), Ofenkeramik und Kachelofen. Typologie, Terminologie und Rekonstruktion im deutschsprachigen Raum (CH, D, A, FL) mit einem Glossar in siebzehn Sprachen, Schweizerischer Burgenverein, Basel (Schweizer Beiträge zur Kulturgeschichte und Archäologie des Mittelalters, 39), s. 57–63.
Google Scholar

Roth Heege E. (2012), Modell/Model – Patrize/Matrize. Einführung, [w:] E. Roth Heege (red.), Ofenkeramik und Kachelofen. Typologie, Terminologie und Rekonstruktion im deutschsprachigen Raum (CH, D, A, FL) mit einem Glossar in siebzehn Sprachen, Schweizerischer Burgenverein, Basel (Schweizer Beiträge zur Kulturgeschichte und Archäologie des Mittelalters, 39), s. 54–56.
Google Scholar

Rutkowska G. (2012), Przedmieście Święty Wojciech w średniowiecznym Poznaniu, „Kronika Miasta Poznania”, 80.4, s. 29–62.
Google Scholar

Sieciechowiczowa L. (1974), Życie codzienne w renesansowym Poznaniu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Szymański J. (1990), Nieznane źródło heraldyki polskiej z XVI wieku, „Studia Źródłoznawcze”, 32–33, s. 129–142.
Google Scholar

Szymański J. (1991), Heraldyka brązowych płyt nagrobnych z Poznania i Szamotuł, „Kronika Miasta Poznania”, 59.3–4, s. 77–84.
Google Scholar

Szymański J. (1993), Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Szymański J. (2001), Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku, DiG, Warszawa.
Google Scholar

Šlézar P. (2013), „Nova villa – počátky královského města očima archeologie, [w:] K. Konečný (red.), Uničov, historie moravského města, Město Uničov, Uničov, s. 56–70.
Google Scholar

Šrejberová J. (2017), Kamnové kachle a kachlová kamna v zájmu dějin umění, [w:] J. Šrejberová (red.), Svět kachlových kamen. Kachle a kachlová kamna severozápadních Čech, Oblastní muzeum v Mostě, Most, s. 62–77.
Google Scholar

Tomala J. (2007), Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, t. I, Architektura sakralna, Edytor, Kalisz.
Google Scholar

Tvauri A., Metsallik R. (2006), The Production of the Workshop of Potter Johann Rehn of Tartu (ca 1684–1708), „Estonian Journal of Archaeology”, 10.1, s. 24–60, https://doi.org/10.3176/arch.2006.1.02
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3176/arch.2006.1.02

Tymonowá M. (2014), Výroba kamnáeské keramiky v českých zemich a dilne v Opavé, „Archaeologia historica”, 39, s. 155–175.
Google Scholar

Vitanovský M., Menoušková D. (2010), Kachlové formy z Prostéjova, Kostelecké ulice. K technologickým a tvůrčím otázkom vzniku renesančních kachlových relief, „Archeologickě rozhledy”, 62, s. 680–695.
Google Scholar

Vitanovský M., Žegklitz J. (2011), Dva atypické kachlové reliéfy z produkce pražské hrnčířské dílny Adama Špačka (1531–1572), [w:] Z. Měřínský (red.), Výrobní a technologické aspekty středověkých a raně novověkých komorových kachlů. Seminář. Uherské Hradiště 11. února 2009, Masarykova univerzita, Brno (Archaeologia mediaevalis Moravica et Silesiana, 3), s. 27–34.
Google Scholar

Wawrzyniak P. (2003), Kafle piecowe w zbiorach byłej Pracowni Naukowo-Badawczej PKZ Sp. z o.o. w Poznaniu, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne”, 6, s. 189–217.
Google Scholar

Wawrzyniak P. (2005), Sprawozdanie wstępne z badań archeologicznych przeprowadzonych przy ul. Żydowskiej nr 19–21 w Poznaniu w 2005 r., wydruk komputerowy w archiwum Miejskiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar

Wawrzyniak P. (2016), Sprawozdanie wstępne z rozpoznawczych badań archeologicznych o charakterze sondażowym przeprowadzonych na działkach nr 28 i 30 przy ul. Podgórze nr 2/3 w Poznaniu w 2. połowie listopada – grudniu 2015 roku (etap „A”). Materiały do wytycznych konserwatorskich, wydruk komputerowy w archiwum Miejskiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar

Wdowiszewski Z. (1934), Marek Ambroży z Nysy i jego „Arma Regni Poloniae” z 1562 r., „Miesięcznik Heraldyczny”, 13, s. 166–170, 177–186.
Google Scholar

Wiesiołowski J. (1982), Socjotopografia późnośredniowiecznego Poznania, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań.
Google Scholar

Zisopulu-Bleja K. (2010), Piec w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, [w:] M. Dąbrowska, J. Semków, W. Wojnowska (red.), Piece kaflowe w zbiorach muzealnych w Polsce. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej w Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku w dniach 5–7 września 2008 roku pod patronatem Marszałka Województwa Warmińsko-Mazurskiego Jacka Protasa, Muzeum Mikołaja Kopernika, Frombork, s. 221–230.
Google Scholar

Zyglewski Z. (1994), Jan Lubrański, biskup poznański – humanista, mecenas kultury i nauki, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Historyczne”, 4, s. 69–100.
Google Scholar

Żak J. (1977), Problematyka dotychczasowych badań archeologicznych Starego Miasta, [w:] W. Błaszczyk (red.), Początki i rozwój Starego Miasta w Poznaniu w świetle badań archeologicznych i urbanistyczno-architektonicznych. Materiały z ogólnopolskiego sympozjum 18–19 października 1973 r., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań, s. 151–164.
Google Scholar

Žegklitz J. (2019), Kachle z dílny hrnčíře Adama Špačka (1531–1572) na Novém Městě pražském, Muzeum hlavního města Prahy, Praha.
Google Scholar

Žegklitz J., Vitanovský M., Zavřel J. (2009), Soubor kachlových forem z pražské hrnčířské dílny Adama Špačka a její kachlová produkce v letech 1531–1572, „Archeologickě rozhledy”, 61, s. 427–466.
Google Scholar