O użyteczności kategorii dyspozytywu w badaniach społecznych

Magdalena Nowicka

doi:10.18778/1733-8069.12.1.10

Authors

Magdalena Nowicka Uniwersytet Łódzki

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.12.1.10

Keywords:

Discourse Analysis, Dispositive, Dispositive Analysis, Michel Foucault, Power

Abstract

The aim of this paper is a critical reflection on Michel Foucault’s concept of dispositive and its application in social research. Dispositive means a heterogenic composition of discursive and non-discursive elements of social reality linked together with the dynamic relations of power. Since two decades in the frames of post-Foucauldian discourse analysis the attempts at operationalizing the category of dispositive have been made. As an analytical category dispositive refers to the mechanisms of socially dispersed power, which can be studied empirically on the basis of discursive and non-discursive data. A research perspective of dispositive analysis has emerged as a result of an interest in dispositive. This paper presents the main guidelines of this perspective, as well as a typology of applications of the Foucauldian category of dispositive in empirical research, illustrated with chosen examples of German and Polish scholars’ works. This presentation is accompanied by a consideration of inconsistencies and deficiencies of such methodological approach.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Magdalena Nowicka, Uniwersytet Łódzki

Magdalena Nowicka – doktor, adiunkt w Zakładzie Badań Komunikacji Społecznej w Instytucie Socjologii na Uniwersytecie Łódzkim. Interesuje się kondycją debaty publicznej, rolą intelektualistów w przestrzeni publicznej i postfoucaultowską analizą dyskursu. Publikuje w czasopismach socjologicznych oraz w „Tygodniku Powszechnym” i „Wiedzy i Życiu”. W roku 2014/2015 stypendystka Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu.

References

Agamben Giorgio (2010) Czym jest urządzenie? [w:] Agamben. Przewodnik Krytyki Politycznej. Przełożył Jakub Majmurek i in. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, s. 72–90.
Google Scholar

Angermüller Johannes (2010) Widerspenstiger Sinn. Skizze eines diskursanalytischen Forschungsprogramms nach dem Strukturalismus [w:] Silke van Dyk, Johannes Angermüller, Hrsg., Diskursanalyse meets Gouvernementalitätsforschung.
Google Scholar

Perspektiven auf das Verhältnis von Subjekt, Sprache, Macht und Wissen. Frankfurt, New York: Campus, s. 71–100.
Google Scholar

Baudry Jean-Louis (1978) L’Effet cinéma. Paris: Albatros.
Google Scholar

Blumer Herbert (2007) Interakcjonizm symboliczny. Perspektywa i metoda. Przełożyła Grażyna Woroniecka. Kraków: NOMOS.
Google Scholar

Bröckling Ulrich, Krasmann Susanne (2010) Ni méthode, ni approche. Zur Forschungperspective der Gouvernementalitätsstudien – mit einem Seitenblick auf Konvergenzen und Divergenzen zur Diskursforschung [w:] Silke van Dyk, Johannes Angermüller, Hrsg., Diskursanalyse meets Gouvernementalitätsforschung. Perspektiven auf das Verhältnis von Subjekt, Sprache, Macht und Wissen. Frankfurt, New York: Campus, s. 23–42.
Google Scholar

Busch Dominic (2013) Im Dispositiv interkultureller Kommunikation. Dilemmata und Perspektiven eines interdisziplinären Forschungsfeld. Bielefeld: transcript.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839425558

Bussolini Jeffrey (2010) What Is a Dispositive? „ Foucault S tudies”, no. 10, s. 85–107.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.22439/fs.v0i10.3120

Bührmann Andrea D., Schneider Werner (2008) Vom Diskurs zum Dispositiv. Eine Einführung in die Dispositivanalyse. Bielefeld: transcript.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9783839408186

Caborn Joannah (2007) On the Methodology of Dispositive Analyses. „Critical Approaches to Discourse Analysis Across Disciplines”, no. 1, s. 112–123.
Google Scholar

Coté Mark (2011) What Is a Media Dispositif? Compositions With Bifo. „Journal of Communication Inquiry”, no. 4, s. 378–386.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0196859911418000

Cruikshank Barbara (1999) The Will to Empower. Democratic Citizens and Other Subjects. Ithaca: Cornell University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7591/9781501733918

Czyżewski Marek (2009) Między panoptyzmem i „rządomyślnością” – uwagi o kulturze naszych czasów. „Kultura Współczesna”, nr 2, s. 83–95.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2012) Wiedza specjalistyczna i praktyka społeczna – przemiany i pułapki [w:] Arkadiusz Jabłoński, Jan Szymczyk, Mariusz Zemło, red., Kontrowersje dyskursywne. Między wiedzą specjalistyczną a praktyką społeczną. Lublin: Wydawnictwo KUL, s. 71–93.
Google Scholar

Dean Mitchell (1999) Governmentality: Power and Rule in Modern Society. London: Sage.
Google Scholar

Deleuze Gilles (1992) What Is a Dispositif? [w:] Timothy J. A rmstrong, ed., Michel Foucault Philosopher. New York: Routledge, s. 159–168.
Google Scholar

Denniger Tina i in. (2010) Die Regierung des Alter(n)s. Analysen in Spannungsfeld von Diskurs, Dispositiv und Disposition [w:] Silke van Dyk, Johannes Angermüller, Hrsg., Diskursanalyse meets Gouvernementalitätsforschung. Perspektiven auf das Verhältnis von Subjekt, Sprache, Macht und Wissen. Frankfurt, New York: Campus, s. 207–236.
Google Scholar

Dorer Johanna (1999) Das Internet und die Genealogie des Kommunikationsdispositivs. Ein medientheoretischer Ansatz nach Foucault [w:] Andreas Hepp, Reiner Winter, Hrsg., Kultur – Medien – Macht. Cultural Studies und Medienanalyse. Wiesbaden: VS Verlag, s. 295–305.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-663-10583-1_19

Dölemeyer Anne, Rodatz Matthias (2010) Diskurse und die Welt der Ameisen. Foucault mit Latour lesen (und umgekehrt) [w:] Robert Feustel, Maximilian Schochow, Hrsg., Zwischen Sprachspiel und Methode. Perspektiven der Diskursanalyse. Bielefeld: transcript, s. 197–220.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839414293.197

Elia-Borer Nadja, Sieber Samuel, Tholen Georg Christopher, Hrsg., (2011) Blickregime und Dispositive audiovisueller Medien, Bielefeld: transcript.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839417799

Foucault Michel (1994) La volonté de savoir [w:] Dits et écrits, tom II. Paris: Gallimard, s. 240–244.
Google Scholar

Foucault Michel (1995) Historia seksualności. Przełożyli Bogdan Banasiak, Tadeusz Komendant, Krzysztof Matuszewski. Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar

Foucault Michel (1998) Trzeba bronić społeczeństwa. Przełożyła Małgorzata Kowalska. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar

Foucault Michel (2000) Filozofia, historia, polityka. Wybór pism. Przełożyli Damian Leszczyński, Lotar Rasiński. Warszawa, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Foucault Michel (2003) Le pouvoir psychiatrique. Cours au Collège de France 1973–1974. Paris: Gallimard Seuil.
Google Scholar

Foucault Michel (2010) Bezpieczeństwo, terytorium, populacja. Przełożył Michał Herer. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Foucault Michel (2011) Narodziny biopolityki. Przełożył Michał Herer. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Foucault Michel i in. (1994) Le jeu de Michel Foucault [w:] Dites et écris, tom III. Paris: Gallimard, s. 298–329.
Google Scholar

Franczak Karol (2015) Kultura jako źródło zysku? Etos kreatywności i współczesny dyskurs modernizacyjny. „Przegląd Socjologiczny”, nr 2, s. 89–112.
Google Scholar

Han Byung-Chul (2014) Psychopolitik. Neoliberalismus und die neuen Machttechniken. Frankfurt am Main: S. Fischer.
Google Scholar

Jäger Siegfried (2012) Kritische Diskursanalyse. Eine Einführung. Duisburg: Edition DISS.
Google Scholar

Keller Reiner (1998) Müll. Die gesellschaftliche Konstruktion des Wertwollen. Opladen: Westdeutscher Verlag.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-322-99391-5

Keller Reiner (2005) Wissenssoziologische Diskursanalyse. Grundlegung eines Forschungsprogramms. Wiesbaden: VS Verlag.
Google Scholar

Kessler Frank (2003) La cinématographie comme dispositif (du) spectaculaire. „Cinémas”, no. 1, s. 21–34.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7202/008956ar

Kumięga Łukasz (2012) Medien im Spannungsfeld zwischen Diskurs und Dispositiv [w:] Philipp Dreesen, Łukasz Kumięga, Constanze Spieß, Hrsg., Mediendiskursanalyse. Diskurse-Dispositive-Medien-Macht. Wiesbaden: VS Verlag, s. 25–45.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-531-93148-7_2

Kumięga Łukasz (2013) Rechtsextremistischer Straßendiskurs in Deutschland. Frankfurt am Main: Peter Lang Verlag.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3726/978-3-653-03685-5

Lemke Thomas, Krasmann Susanne, Bröckling Urlich (2000) Gouvermementalität, Neoliberalismus und Selbsttechnologien. Eine Einleitung [w:] Gouvernementalität der Gegenwart. Studien zur Ökonomisierung des Sozialen. Frankfurt am Main: Suhrkamp, s. 7–39.
Google Scholar

Link Jürgen (2006) Dispositiv und Interdiskurs. Mit Überlegungen zum Dreieck Foucault – Bourdieu – Luhmann [w:] Clemens Kammler, Rolf Parr, Hrsg., Foucault in den Kulturwissenschaften. Eine Bestandsaufnahme. Heidelberg: Synchron, s. 219–238.
Google Scholar

Link Jürgen (2008) Dispositiv [w:] Clemens Kammler, Rolf Parr, Ulrich Johannes Schneider, Hrsg., Foucault-Handbuch. Leben – Werk – Wirkung. Stuttgart, Weimar: J.B. Metzler, s. 237–242.
Google Scholar

Lyotard Jean-François (1994) Des dispositifs pulsionnels. Paris: Gallimard.
Google Scholar

Negri Antonio (2011) W poszukiwaniu Rzeczy-pospolitej. „Praktyka Teoretyczna”, nr 4, s. 11–18.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/prt.2011.4.1

Niediek Imke (2010) Das Subjekt im Hilfesystem. Eine Studie zur Individuellen Hilfeplanung im Unterstützten Wohnen für Menschen mit einer geistigen Behinderung. Wiesbaden: VS Verlag.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-531-92503-5

Nowicka Magdalena (2011) ‘Urządzenie’, ‘zastosowanie’, ‘układ’ – kategoria dispositif u Michela Foucaulta, jej tłumaczenia i ich implikacje dla postfoucaultowskich analiz władzy. „Przegląd Socjologii Jakościowej, nr 2, s. 94–110.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.7.2.08

Ostrowicka Helena (2012) Urządzanie młodzieży. Studium analityczno-krytyczne. Kraków: Impuls.
Google Scholar

Ostrowicka Helena (2013) Dyskurs pedagogiczny jako element urządzania młodzieży. „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, nr 2, s. 49–73.
Google Scholar

Peeters Hugues, Charlier Philippe (1999) Contributions à une théorie du dispositif. „Hermès”, no. 25, s. 15–23.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4267/2042/14969

Raffnsøe Sverre, Gudmand-Høyer Marius, Thaning Morten (2011) Foucault. München: Wilhelm Fink.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.36198/9783838584522

Reckwitz Andreas (2008) Subject. Bielefeld: transcript.
Google Scholar

Reckwitz Andreas (2013) Die Erfindung der Kreativität. Zum Prozess gesellschaftlicher Ästhetisierung. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Google Scholar

Schneider Werner, Hirseland Andreas (2005) Macht – Wissen – gesellschaftliche Praxis [ w:] R einer K eller i i n., H rsg., Die diskursive Konstruktion von Wirklichkeit. Konstanz: UVK, s. 251–275.
Google Scholar

Sieber Samuel (2014) Macht und Medien. Zur Diskursanalyse des Politischen. Bielefeld: transcript.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839428795

Thiele Matthias (2015) Vom Medien-Dispositiv zum Dispositiv-Netze-Ansatz [w:] Julius Othmer, Andreas Weich, Hrsg., Medien – Bildung – Dispositive. Beiträge zu einer interdisziplinären Medienbildungsforschung. Wiesbaden: VS Springer, s. 87–108.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-658-07186-8_6

Traue Boris (2014) Dispositiv [w:] Daniel Wrana i in., Hrsg., DiskursNetz. Wörterbuchder interdisziprinären Diskursforschung. Frankfurt am Main: Suhrkamp, s. 124–125.
Google Scholar

Truschkat Inga (2008) Kompetenzdiskurs und Bewerbungsgespräche – Eine Dispositivanalyse (neuer) Rationalitäten sozialer Differenzierung. Wiesbaden: VS Verlag.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-531-91046-8

van Dyk Silke, Angermüller Johannes (2010) Diskursanalyse meets Gouvernementalitätsforschung. Zur Einführung [w:] Diskursanalyse meets Gouvernementalitätsforschung. Perspektiven auf das Verhältnis von Subjekt, Sprache, Macht und Wissen. Frankfurt, New York: Campus, s. 7–21.
Google Scholar