Projekt jakościowych badań nad przyszłością i starością w perspektywie międzynarodowej – propozycja foresightu narracyjnego „Kapsuła czasu”

Maria Łuszczyńska; Mariola Racław

doi:10.18778/1733-8069.21.2.05

Autor

Maria Łuszczyńska Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie https://orcid.org/0000-0003-4549-0130
Mariola Racław Uniwersytet Warszawski https://orcid.org/0000-0002-7614-0507

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.21.2.05

Słowa kluczowe:

przyszłość, starzenie się, przewidywanie, foresight narracyjny, podejście jakościowe

Abstrakt

Prezentowany artykuł łączy rozważania charakterystyczne dla studiów nad starością i starzeniem się oraz studiów nad przyszłością. Uznając za wartościowe generowanie różnych scenariuszy przyszłej organizacji życia społecznego, zmodyfikowanego ze względu na dynamiczny wzrost liczby osób starszych i w wieku nestoralnym w społeczeństwach, autorki chcą zgromadzić przewidywania reprezentujących odmienne dyscypliny ekspertów z różnych części świata, dotyczące życia osób starszych za 25 lat. Jest to cel omawianego w publikacji projektu badawczego, skrótowo nazwanego „Kapsułą czasu”. Oparto go na metodzie foresightu narracyjnego, która jest dyskutowana w niniejszym tekście. Autorki rozważają w nim wątpliwości i trudności metodologiczno-etyczne związane ze stosowaniem tego podejścia badawczego. Podejmują też kwestie celu praktycznego, tj. wsparcia wyników projektu w konceptualizacji i rozwinięciu strategii politycznych.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogramy autorów

Maria Łuszczyńska - Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Doktor habilitowana, profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Pracuje w Katedrze Socjologii w Instytucie Politologii, Socjologii i Filozofii, w Kolegium Gospodarki i Administracji Publicznej. Socjolog filozofii, pedagog i pracownik socjalny. Jest autorką ponad 80 publikacji naukowych – monografii, monografii pod redakcją, artykułów w czasopismach, rozdziałów w monografiach, recenzji wydawniczych i innych tekstów popularyzatorskich, a także ekspertką i autorką raportów w obszarze polityki społecznej, współpracującą z instytucjami rządowymi, samorządowymi i pozarządowymi. Jej zainteresowania badawcze zogniskowane są wokół zagadnień związanych z funkcjonowaniem systemu pomocy społecznej, rozwojem polityki społecznej i gerontologii społecznej oraz systemowym wsparciem osób starszych, organizowaniem opieki (instytucjonalnej i nieformalnej) nad osobami starszymi, a także z profesjonalizacją zawodów wsparcia społecznego. Członek European Association of School of Social Work (EASSW), Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (PTS), Stowarzyszenia Gerontologów Społecznych (SGS), a także Polskiego Towarzystwa Estetycznego (PTE). Współpracuje z kilkunastoma ośrodkami akademickimi z całego świata (m.in. w Kanadzie, Hongkongu, Austrii, Francji, Wielkiej Brytanii, Izraelu, Singapurze, Australii, Szwecji, Islandii, Norwegii, Hiszpanii, Holandii i Belgii).

Mariola Racław - Uniwersytet Warszawski

Doktorka habilitowana nauk społecznych w dyscyplinie socjologia, profesorka Uniwersytetu Warszawskiego. Jej główne pola zainteresowań badawczych to: socjologia rodziny oraz starzenia się i niepełnosprawności, a także analizy polityk publicznych, w tym polityki rodzinnej i ludnościowej w perspektywie socjologicznej. Autorka artykułów, monografii naukowych oraz analiz i ekspertyz dotyczących obszaru pomocy społecznej, polityki rodzinnej i ludnościowej oraz polityki na rzecz osób starszych i osób z niepełnosprawnością. Współzałożycielka Sekcji Socjologii Niepełnosprawności Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, a w latach 2018–2024 członkini Zarządu SSN.

Bibliografia

Améry Jean (2018), O starzeniu się. Bunt i rezygnacja, przełożył Bogdan Baran, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Google Scholar

Becht Lukas, Filipkowski Piotr (2018), Ćwiczenie wyobraźni socjologicznej: polska futurologia naukowa lat 70. XX wieku, „Stan Rzeczy”, nr 1(14), s. 41–69.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.51196/srz.14.3

Beckert Jens (2016), Imagined Futures: Fictional Expectations and Capitalist Dynamics, Cambridge: Harvard University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4159/9780674545878

Bell Daniel (1998), Kulturowe sprzeczności kapitalizmu, przełożył Stefan Amsterdamski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Bell Wendell (2003), Foundations of Futures Studies: History, Purposes, and Knowledge, vol. 1, London–New York: Routledge.
Google Scholar

Bishop Peter, Hines Andy, Collins Terry (2007), The Current State of Scenario Development: An Overview of Techniques, „Futures”, vol. 39(5), s. 527–543.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1108/14636680710727516

Bradfield Ron, Wright George, Burt George, Cairns George, Van Der Heijden Kees (2005), The origins and evolution of scenario techniques in long range business planning, „Futures”, vol. 37(8), s. 795–812.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.futures.2005.01.003

Bussey Marcus (2014), CLA as process: Mapping the theory and practice of the multiple, „Journal of Futures Studies”, vol. 18(4), s. 45–58.
Google Scholar

Candy Stuart (2010), The Futures of Everyday Life: Politics and the Design of Experiential Scenarios, Manoa: University of Hawaii at Manoa, https://www.researchgate.net/publication/305280378_The_Futures_of_Everyday_Life_Politics_and_the_Design_of_Experiential_Scenarios (dostęp: 3.01.2025).
Google Scholar

Chermack Thomas J. (2011), Scenario Planning in Organizations: How to Create, Use, and Assess Scenarios, San Francisco: Berrett-Koehler Publishers.
Google Scholar

Childs Mark C. (2022), Foresight and Design. Composing Future Places, New York: Routledge.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781003241263

Collins Harry (2018), Czy wszyscy jesteśmy ekspertami?, przełożyli Ewa Bińczyk, Janusz Grygieńć, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Creswell John W. (2007), Qualitative Inquiry and Research Design: Choosing Among Five Approaches, Lincoln: Sage Publications.
Google Scholar

Dearden Kate, Weissenburger Peter (2024), Policy with Foresight. Preparing for the future in a scientifically rigorous and actionable way, „Population and Policy Biref”, no. 43, https://population-europe.eu/files/documents/policy-brief.policy-with-foresight.web_.final__1.pdf (dostęp: 28.12.2024).
Google Scholar

Denzin Norman K., Lincoln Yvonna S. (red.) (2010), Metody badań jakościowych, t. 2, przełożyli Krzysztof Podemski i in., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Dunne Anthony, Raby Fiona (2013), Speculative Everything: Design, Fiction, and Social Dreaming, Cambridge–London: MIT Press.
Google Scholar

European Commission (b.r.), Strategic foresight, https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/strategic-foresight_en (dostęp: 28.12.2024).
Google Scholar

Fry Tony (2011), Design Futuring: Sustainability, Ethics and New Practice, London: Bloomsbury.
Google Scholar

Fuller Ted, Loogma Krista (2009), Constructing futures: A social constructionist perspective on foresight methodology, „Futures”, vol. 41(2), s. 71–79.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.futures.2008.07.039

Gdynia 2050. Four Future Scenarios (2021), https://urbanlab.gdynia.pl/wp-content/uploads/2022/07/Gdynia-2050.-Four-Future-Scenarios.pdf (dostęp: 3.01.2025).
Google Scholar

Gerring John (2007), Case study research: Principles and practices, Cambridge: University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511803123

Giddens Anthony (1998), Socjologia. Zwięzłe, ale krytyczne wprowadzenie, przełożyła Joanna Gilewicz, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Google Scholar

Giddens Anthony (2009), Życie w społeczeństwie posttradycyjnym, [w:] Ulrich Beck, Anthony Giddens, Scott Lash, Modernizacja refleksyjna. Polityka, tradycja i estetyka w porządku społecznym nowoczesności, przełożył Jacek Konieczny, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 79–144.
Google Scholar

Giddens Anthony (2010), Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, przełożyła Alina Szulżycka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Glenn Jerome C., Gordon Theodore J. (2009), Futures Research Methodology Version 3.0, https://library.teachthefuture.org/wp-content/uploads/2017/01/Futures-Research-Methodology-Version-3.pdf (dostęp: 30.12.2024).
Google Scholar

Godhe Michael, Goode Luke (2018), Critical Future Studies: A Thematic Introduction, „Culture Unbound: Journal of Current Cultural Research”, vol. 10(2), s. 151–162.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3384/cu.2000.1525.2018102151

Guba Egon G., Lincoln Yvonne S. (1989), Fourth Generation Evaluation, Newbury Park: Sage Publications.
Google Scholar

Hines Andy, Bishop Peter (2015), Thinking about the future: Guidelines for strategic foresight, Houston: Hinesight.
Google Scholar

Inayatullah Sohail (2004), The causal layered analysis (CLA) reader: Theory and case studies of an integrative and transformative methodology, Tamsui: Tamkang University Press.
Google Scholar

International Longevity Centre (b.r.), Global Alliance. Designing the Future of Aging, https://www.ilc-alliance.org/ (dostęp: 30.12.2024).
Google Scholar

Jarva Vuokko (2014), Introduction to Narrative for Future Studies, „Journal of Future Studies”, vol. 18(3), s. 5–26.
Google Scholar

Kawińska Martyna (2016), Starzenie się społeczeństwa europejskiego – narzędzia pomiaru, „Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne”, nr 14(1), s. 25–36.
Google Scholar

Kay John, King Mervyn (2020), Radical Uncertainty: Decision-Making Beyond the Numbers, New York: W.W. Norton & Company.
Google Scholar

Kononiuk Anna (2014), Scenariusze w antycypowaniu i kształtowaniu przyszłości, Warszawa: Wolters Kluwer.
Google Scholar

Kostera Monika (2015), Metody badawcze w zarządzaniu humanistycznym, Warszawa: Wydawnictwo Sedno.
Google Scholar

Krzemień-Ojak Sław (2000), Prognostyka, [w:] Henryk Domański, Andrzej Kojder, Krzysztof Koseła, Kazimierz Kowalewicz, Hieronim Kubiak, Władysław Kwaśniewicz, Janusz Mucha, Maria Ofierska, Andrzej Piotrowski, Jerzy Szacki, Marek Ziółkowski (red.), Encyklopedia socjologii, t. 3, Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 215–222.
Google Scholar

Krzysztofek Kazimierz (2018), Prévoir – Savoir – Pouvoir, czyli od przewidywania do wiedzy i władzy, „Stan Rzeczy”, nr 1(14), s. 17–39.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.51196/srz.14.2

Kvale Steinar (2013), Prowadzenie wywiadów, przełożyła Agata Dziuban, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Lindgren Mats, Bandhold Hans (2003), Scenario Planning: The Link Between Future and Strategy, London: Palgrave Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9780230511620

Makridakis Spyros, Taleb Nassim N. (2009), Living in a World of Low Levels of Predictability, „International Journal of Forecasting”, vol. 25(4), s. 716–733.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.ijforecast.2009.05.013

Miller Reil (2007), Futures literacy: A hybrid strategic scenario method, „Futures”, vol. 39(4), s. 341–362.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.futures.2006.12.001

Miller Reil (red.) (2018), Transforming the future: Anticipation in the 21st century. UNESCO, London–New York:, Routledge.
Google Scholar

Milojević Ivana, Inayatullah Sohail (2015), Narrative foresight, „Futures”, vol. 73, s. 151–162.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.futures.2015.08.007

Naisbitt John (1997), Megatrendy. Dziesięć nowych kierunków zmieniających nasze życie, przełożył Paweł Kwiatkowski, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Google Scholar

Okólski Marek, Fihel Agnieszka (2012), Demografia. Współczesne teorie i zjawiska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar

Polskie Towarzystwo Studiów nad Przyszłością (2020), Starzenie się społeczeństw krajów rozwiniętych [MEGATRENDY 2050], https://ptsp.pl/starzenie-sie-spoleczenstw-krajow-rozwinietych-megatrendy-2050/ (dostęp: 2.01.2025).
Google Scholar

Popper Karl (1993), Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, przełożyła Halina Krahelska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Raisborough Jeyne, Watkins Susan (2021), Critical Future Studies and Age: Attending to Future Imaginings of Age and Ageing, „Culture Unbound”, vol. 13(2), s. 15–37, https://doi.org/10.3384/cu.3156
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3384/cu.3156

Ringland Gill (2006), Scenario Planning: Managing for the Future, Chichester: John Wiley & Sons.
Google Scholar

Rosset Edward (1959), Proces starzenia się ludności. Stadium demograficzne, Warszawa: Polskie Wydawnictwa Gospodarcze.
Google Scholar

Sardar Ziauddin (2010), The Future of Futures: A Critique of the Future of Futures, „Futures”, vol. 42(6), s. 559–567.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.futures.2009.11.001

Schoemaker Paul J.H. (1995), Scenario planning: A tool for strategic thinking, „MIT Sloan Management Review”, vol. 36(2), s. 25–40.
Google Scholar

Schwartz Peter (1996), The Art of the Long View: Planning for the Future in an Uncertain World, New York: Doubleday.
Google Scholar

Slaughter Richard A. (1996), The knowledge base of futures studies, „Futures”, vol. 28(9), s. 799–812.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0016-3287(96)00043-2

Sools Anneke (2020), Narrative health research: Exploring big and small stories as analytical tools, „Qualitative Research in Psychology”, vol. 17(1), s. 77–99.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1363459312447259

Szukalski Piotr (2024), Przemiany demograficzne a nieoczywiste wyzwania polityki społecznej w Polsce, „Polityka Społeczna”, nr 11–12, s. 13–18.
Google Scholar

Taleb Nassim Nicholas (2020), Czarny łabędź. Jak nieprzewidywalne zdarzenia rządzą naszym życiem, przełożyła Olga Siara, Poznań: Wydawnictwo Zysk i s-ka.
Google Scholar

Urry John (2016), What is the Future?, Cambridge: Polity Press.
Google Scholar

Van Der Heijden Kees (2005), Scenarios: The Art of Strategic Conversation, Baffins Lane: Wiley.
Google Scholar

Voros Joseph (2003), A generic foresight process framework, „Foresight”, vol. 5(3), s. 10–21.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1108/14636680310698379

Wright George, Cairns George (2013), Scenario thinking: Practical approaches to the future, London: Palgrave Macmillan.
Google Scholar

Wyżnikiewicz Bohdan (1997), Przedmowa do wydania polskiego, [w:] John Naisbitt, Megatrendy. Dziesięć nowych kierunków zmieniających nasze życie, przełożył Paweł Kwiatkowski, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, s. 7–13.
Google Scholar

Zakidalska Irena (2003), Rok 2000 w prognozach. Czy warto zajmować się przyszłością?, [w:] Andrzej Kojderka, Kazimierz Z. Sowa (red.), Los i wybór. Dziedzictwo i perspektywy społeczeństwa polskiego. Pamiętnik XI Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego Rzeszów–Tyczyn, 20–23 września 2000 r., Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 575–591.
Google Scholar