O użyteczności kategorii dyspozytywu w badaniach społecznych

Magdalena Nowicka

doi:10.18778/1733-8069.12.1.10

Autor

Magdalena Nowicka Uniwersytet Łódzki

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.12.1.10

Słowa kluczowe:

analiza dyskursu, analiza dyspozytywu, dyspozytyw, Michel Foucault, władza

Abstrakt

Celem artykułu jest krytyczna refleksja nad pojęciem dyspozytywu u Michela Foucaulta i jego aplikacją do badań społecznych. Dyspozytyw oznacza heterogeniczną kompozycję dyskursywnych i niedyskursywnych elementów rzeczywistości społecznej połączonych dynamicznymi relacjami władzy. Od dwóch dekad w ramach postfoucaultowskiej analizy dyskursu podejmowane są próby operacjonalizacji kategorii dyspozytywu. Jako kategoria analityczna dyspozytyw odnosi się do mechanizmów społecznie rozproszonej władzy, które można badać empirycznie na podstawie danych dyskursywnych i niedyskursywnych. Rezultatem zainteresowania dyspozytywem jest perspektywa badawcza analizy dyspozytywu. W artykule prezentowane są główne założenia tej perspektywy i typologia zastosowań Foucaultowskiej kategorii dyspozytywu w badaniach empirycznych, zilustrowana przykładami prac niemieckich i polskich badaczy. Prezentacji towarzyszy namysł nad niekonsekwencjami i ograniczeniami tego podejścia metodologicznego.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Magdalena Nowicka - Uniwersytet Łódzki

Magdalena Nowicka – doktor, adiunkt w Zakładzie Badań Komunikacji Społecznej w Instytucie Socjologii na Uniwersytecie Łódzkim. Interesuje się kondycją debaty publicznej, rolą intelektualistów w przestrzeni publicznej i postfoucaultowską analizą dyskursu. Publikuje w czasopismach socjologicznych oraz w „Tygodniku Powszechnym” i „Wiedzy i Życiu”. W roku 2014/2015 stypendystka Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu.

Bibliografia

Agamben Giorgio (2010) Czym jest urządzenie? [w:] Agamben. Przewodnik Krytyki Politycznej. Przełożył Jakub Majmurek i in. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, s. 72–90.
Google Scholar

Angermüller Johannes (2010) Widerspenstiger Sinn. Skizze eines diskursanalytischen Forschungsprogramms nach dem Strukturalismus [w:] Silke van Dyk, Johannes Angermüller, Hrsg., Diskursanalyse meets Gouvernementalitätsforschung.
Google Scholar

Perspektiven auf das Verhältnis von Subjekt, Sprache, Macht und Wissen. Frankfurt, New York: Campus, s. 71–100.
Google Scholar

Baudry Jean-Louis (1978) L’Effet cinéma. Paris: Albatros.
Google Scholar

Blumer Herbert (2007) Interakcjonizm symboliczny. Perspektywa i metoda. Przełożyła Grażyna Woroniecka. Kraków: NOMOS.
Google Scholar

Bröckling Ulrich, Krasmann Susanne (2010) Ni méthode, ni approche. Zur Forschungperspective der Gouvernementalitätsstudien – mit einem Seitenblick auf Konvergenzen und Divergenzen zur Diskursforschung [w:] Silke van Dyk, Johannes Angermüller, Hrsg., Diskursanalyse meets Gouvernementalitätsforschung. Perspektiven auf das Verhältnis von Subjekt, Sprache, Macht und Wissen. Frankfurt, New York: Campus, s. 23–42.
Google Scholar

Busch Dominic (2013) Im Dispositiv interkultureller Kommunikation. Dilemmata und Perspektiven eines interdisziplinären Forschungsfeld. Bielefeld: transcript.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839425558

Bussolini Jeffrey (2010) What Is a Dispositive? „ Foucault S tudies”, no. 10, s. 85–107.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.22439/fs.v0i10.3120

Bührmann Andrea D., Schneider Werner (2008) Vom Diskurs zum Dispositiv. Eine Einführung in die Dispositivanalyse. Bielefeld: transcript.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9783839408186

Caborn Joannah (2007) On the Methodology of Dispositive Analyses. „Critical Approaches to Discourse Analysis Across Disciplines”, no. 1, s. 112–123.
Google Scholar

Coté Mark (2011) What Is a Media Dispositif? Compositions With Bifo. „Journal of Communication Inquiry”, no. 4, s. 378–386.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0196859911418000

Cruikshank Barbara (1999) The Will to Empower. Democratic Citizens and Other Subjects. Ithaca: Cornell University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7591/9781501733918

Czyżewski Marek (2009) Między panoptyzmem i „rządomyślnością” – uwagi o kulturze naszych czasów. „Kultura Współczesna”, nr 2, s. 83–95.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2012) Wiedza specjalistyczna i praktyka społeczna – przemiany i pułapki [w:] Arkadiusz Jabłoński, Jan Szymczyk, Mariusz Zemło, red., Kontrowersje dyskursywne. Między wiedzą specjalistyczną a praktyką społeczną. Lublin: Wydawnictwo KUL, s. 71–93.
Google Scholar

Dean Mitchell (1999) Governmentality: Power and Rule in Modern Society. London: Sage.
Google Scholar

Deleuze Gilles (1992) What Is a Dispositif? [w:] Timothy J. A rmstrong, ed., Michel Foucault Philosopher. New York: Routledge, s. 159–168.
Google Scholar

Denniger Tina i in. (2010) Die Regierung des Alter(n)s. Analysen in Spannungsfeld von Diskurs, Dispositiv und Disposition [w:] Silke van Dyk, Johannes Angermüller, Hrsg., Diskursanalyse meets Gouvernementalitätsforschung. Perspektiven auf das Verhältnis von Subjekt, Sprache, Macht und Wissen. Frankfurt, New York: Campus, s. 207–236.
Google Scholar

Dorer Johanna (1999) Das Internet und die Genealogie des Kommunikationsdispositivs. Ein medientheoretischer Ansatz nach Foucault [w:] Andreas Hepp, Reiner Winter, Hrsg., Kultur – Medien – Macht. Cultural Studies und Medienanalyse. Wiesbaden: VS Verlag, s. 295–305.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-663-10583-1_19

Dölemeyer Anne, Rodatz Matthias (2010) Diskurse und die Welt der Ameisen. Foucault mit Latour lesen (und umgekehrt) [w:] Robert Feustel, Maximilian Schochow, Hrsg., Zwischen Sprachspiel und Methode. Perspektiven der Diskursanalyse. Bielefeld: transcript, s. 197–220.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839414293.197

Elia-Borer Nadja, Sieber Samuel, Tholen Georg Christopher, Hrsg., (2011) Blickregime und Dispositive audiovisueller Medien, Bielefeld: transcript.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839417799

Foucault Michel (1994) La volonté de savoir [w:] Dits et écrits, tom II. Paris: Gallimard, s. 240–244.
Google Scholar

Foucault Michel (1995) Historia seksualności. Przełożyli Bogdan Banasiak, Tadeusz Komendant, Krzysztof Matuszewski. Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar

Foucault Michel (1998) Trzeba bronić społeczeństwa. Przełożyła Małgorzata Kowalska. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar

Foucault Michel (2000) Filozofia, historia, polityka. Wybór pism. Przełożyli Damian Leszczyński, Lotar Rasiński. Warszawa, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Foucault Michel (2003) Le pouvoir psychiatrique. Cours au Collège de France 1973–1974. Paris: Gallimard Seuil.
Google Scholar

Foucault Michel (2010) Bezpieczeństwo, terytorium, populacja. Przełożył Michał Herer. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Foucault Michel (2011) Narodziny biopolityki. Przełożył Michał Herer. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Foucault Michel i in. (1994) Le jeu de Michel Foucault [w:] Dites et écris, tom III. Paris: Gallimard, s. 298–329.
Google Scholar

Franczak Karol (2015) Kultura jako źródło zysku? Etos kreatywności i współczesny dyskurs modernizacyjny. „Przegląd Socjologiczny”, nr 2, s. 89–112.
Google Scholar

Han Byung-Chul (2014) Psychopolitik. Neoliberalismus und die neuen Machttechniken. Frankfurt am Main: S. Fischer.
Google Scholar

Jäger Siegfried (2012) Kritische Diskursanalyse. Eine Einführung. Duisburg: Edition DISS.
Google Scholar

Keller Reiner (1998) Müll. Die gesellschaftliche Konstruktion des Wertwollen. Opladen: Westdeutscher Verlag.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-322-99391-5

Keller Reiner (2005) Wissenssoziologische Diskursanalyse. Grundlegung eines Forschungsprogramms. Wiesbaden: VS Verlag.
Google Scholar

Kessler Frank (2003) La cinématographie comme dispositif (du) spectaculaire. „Cinémas”, no. 1, s. 21–34.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7202/008956ar

Kumięga Łukasz (2012) Medien im Spannungsfeld zwischen Diskurs und Dispositiv [w:] Philipp Dreesen, Łukasz Kumięga, Constanze Spieß, Hrsg., Mediendiskursanalyse. Diskurse-Dispositive-Medien-Macht. Wiesbaden: VS Verlag, s. 25–45.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-531-93148-7_2

Kumięga Łukasz (2013) Rechtsextremistischer Straßendiskurs in Deutschland. Frankfurt am Main: Peter Lang Verlag.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3726/978-3-653-03685-5

Lemke Thomas, Krasmann Susanne, Bröckling Urlich (2000) Gouvermementalität, Neoliberalismus und Selbsttechnologien. Eine Einleitung [w:] Gouvernementalität der Gegenwart. Studien zur Ökonomisierung des Sozialen. Frankfurt am Main: Suhrkamp, s. 7–39.
Google Scholar

Link Jürgen (2006) Dispositiv und Interdiskurs. Mit Überlegungen zum Dreieck Foucault – Bourdieu – Luhmann [w:] Clemens Kammler, Rolf Parr, Hrsg., Foucault in den Kulturwissenschaften. Eine Bestandsaufnahme. Heidelberg: Synchron, s. 219–238.
Google Scholar

Link Jürgen (2008) Dispositiv [w:] Clemens Kammler, Rolf Parr, Ulrich Johannes Schneider, Hrsg., Foucault-Handbuch. Leben – Werk – Wirkung. Stuttgart, Weimar: J.B. Metzler, s. 237–242.
Google Scholar

Lyotard Jean-François (1994) Des dispositifs pulsionnels. Paris: Gallimard.
Google Scholar

Negri Antonio (2011) W poszukiwaniu Rzeczy-pospolitej. „Praktyka Teoretyczna”, nr 4, s. 11–18.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/prt.2011.4.1

Niediek Imke (2010) Das Subjekt im Hilfesystem. Eine Studie zur Individuellen Hilfeplanung im Unterstützten Wohnen für Menschen mit einer geistigen Behinderung. Wiesbaden: VS Verlag.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-531-92503-5

Nowicka Magdalena (2011) ‘Urządzenie’, ‘zastosowanie’, ‘układ’ – kategoria dispositif u Michela Foucaulta, jej tłumaczenia i ich implikacje dla postfoucaultowskich analiz władzy. „Przegląd Socjologii Jakościowej, nr 2, s. 94–110.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.7.2.08

Ostrowicka Helena (2012) Urządzanie młodzieży. Studium analityczno-krytyczne. Kraków: Impuls.
Google Scholar

Ostrowicka Helena (2013) Dyskurs pedagogiczny jako element urządzania młodzieży. „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, nr 2, s. 49–73.
Google Scholar

Peeters Hugues, Charlier Philippe (1999) Contributions à une théorie du dispositif. „Hermès”, no. 25, s. 15–23.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4267/2042/14969

Raffnsøe Sverre, Gudmand-Høyer Marius, Thaning Morten (2011) Foucault. München: Wilhelm Fink.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.36198/9783838584522

Reckwitz Andreas (2008) Subject. Bielefeld: transcript.
Google Scholar

Reckwitz Andreas (2013) Die Erfindung der Kreativität. Zum Prozess gesellschaftlicher Ästhetisierung. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Google Scholar

Schneider Werner, Hirseland Andreas (2005) Macht – Wissen – gesellschaftliche Praxis [ w:] R einer K eller i i n., H rsg., Die diskursive Konstruktion von Wirklichkeit. Konstanz: UVK, s. 251–275.
Google Scholar

Sieber Samuel (2014) Macht und Medien. Zur Diskursanalyse des Politischen. Bielefeld: transcript.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839428795

Thiele Matthias (2015) Vom Medien-Dispositiv zum Dispositiv-Netze-Ansatz [w:] Julius Othmer, Andreas Weich, Hrsg., Medien – Bildung – Dispositive. Beiträge zu einer interdisziplinären Medienbildungsforschung. Wiesbaden: VS Springer, s. 87–108.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-658-07186-8_6

Traue Boris (2014) Dispositiv [w:] Daniel Wrana i in., Hrsg., DiskursNetz. Wörterbuchder interdisziprinären Diskursforschung. Frankfurt am Main: Suhrkamp, s. 124–125.
Google Scholar

Truschkat Inga (2008) Kompetenzdiskurs und Bewerbungsgespräche – Eine Dispositivanalyse (neuer) Rationalitäten sozialer Differenzierung. Wiesbaden: VS Verlag.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-531-91046-8

van Dyk Silke, Angermüller Johannes (2010) Diskursanalyse meets Gouvernementalitätsforschung. Zur Einführung [w:] Diskursanalyse meets Gouvernementalitätsforschung. Perspektiven auf das Verhältnis von Subjekt, Sprache, Macht und Wissen. Frankfurt, New York: Campus, s. 7–21.
Google Scholar