The teacher as a child-rearer or the teacher as an educator. Two views of education workers on the teacher’s role

Beata Pawłowska

doi:10.18778/0208-600X.74.04

Autor

Beata Pawłowska University of Łódź, PhD hab., Department of the Sociology of Organization and Management, University of Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. 41/43, 90-214 Łódź https://orcid.org/0000-0001-8335-9040

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.74.04

Słowa kluczowe:

nauczyciel, zawód, praca, etnografia, wywiad swobodny, obserwacja, teoria ugruntowana

Abstrakt

Nauczyciel to zawód wyuczony i wykonywany. Nauczyciel w toku podejmowanych przez siebie działań wpływa na kształtowanie postaw, poglądów i świadomość dzieci i młodzieży. Powinien przygotować on młodzież „do samodzielnego kierowania rozwojem własnej osobowości, do podejmowania wartościowych celów i odpowiedzialnego wyboru dróg życiowych”. Sytuacja pracy nauczyciela wynika z roli, jaką nauczyciel pełni w procesie socjalizacji i kształcenia dzieci i młodzieży.

Niniejszy artykuł podejmuje problem zróżnicowania roli nauczyciela w procesie edukacji w Polsce w kontekście dwóch zmiennych – edukacji i wychowania. Odpowiada na pytanie, czy i jak zmieniło się postrzeganie zawodu nauczyciela w percepcji osób wykonujących ten zawód. Jak zawód i rolę nauczyciela widzą/widzieli nauczyciele emerytowani, a jak nauczyciele obecnie wykonujący ten zawód? Czy polski nauczyciel jest/był wychowawcą, czy raczej edukatorem, rozumianym tutaj jako osoba przekazująca wiedzę?

Całość zawartych w artykule przemyśleń bazuje na wywiadach przeprowadzonych z nauczycielami emerytowanymi i obecnie pracującymi. Wywiady te były elementem szerszego projektu badawczego prowadzonego przez autorkę artykułu w ciągu ostatnich lat w polskich instytucjach edukacyjnych. Badania miały charakter etnograficznych badań terenowych.

Bibliografia

Bandura L. (1956), Poglądy pedagogiczne Stanisława Staszica, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
Google Scholar

Bednarska M. (2009), Dlaczego ludzie zostają nauczycielami? Studium porównawcze “dawniej i dziś” na podstawie badań własnych, [in:] S. Popek, A. Winiarz (eds.), Nauczyciel. Zawód, powołanie, pasja, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Google Scholar

Bnińska Z., Grotowska-Leder J., Kawka Z., Krzyszkowski J., Rokicka E., Taran M., Falecki W. (1986), Nauczyciel o swojej pracy. Raport z badań, Zakład Socjologii Ogólnej Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar

Burawoy M. (1998), The extended case method, “Sociological Theory”, vol. 16(1).
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/0735-2751.00040

Charmaz K. (2006), Constructing Grounded Theory: A practical guide through qualitative analysis, Sage, London–Thousand Oaks–New Delhi.
Google Scholar

Charmaz K. (2009), Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej, transl. B. Komorowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Deegan M.J. (2001), The Chicago School of Ethnography, [in:] P. Atkinson, A. Coffey, S. Delamont, J. Lofland, L. Lofland (eds.), Handbook of Ethnography, Sage, Thousand Oaks.
Google Scholar

Denzin N.K. (1978), The Research Act: A theoretical introduction to sociological methods, McGraw-Hill, New York.
Google Scholar

Frankfort-Nachmias C., Nachmias D. (2001), Metody badawcze w naukach społecznych, transl. E. Hornowska, Zysk i S-ka, Poznań.
Google Scholar

Giddens A. (2006), Socjologia, transl. A. Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Glaser B.G., Strauss A.L. (1967), The Discovery of Grounded Theory: Strategies for qualitative research, Adline Publishing Company, New York.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/00006199-196807000-00014

Glaser B.G., Strauss A.L. (2009), Odkrywanie teorii ugruntowanej: strategie badania jakościowego, transl. M. Gorzko, Zakład Wydawniczy “Nomos”, Kraków.
Google Scholar

Gorzko M. (2008), Procedury i emergencja. O metodologii klasycznych odmian teorii ugruntowanej, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Google Scholar

Hammersley M., Atkinson P. (2000), Metody badań terenowych, transl. S. Dymczyk, Zysk i S-ka, Poznań.
Google Scholar

Hammersley M., Atkinson P. (2007), Ethnography. Principles in practice, Taylor and Francis, New York.
Google Scholar

Hughes E.C. (1958), Men and Their Work, The Free Press, Glencoe.
Google Scholar

Kaszubowska U. (2006), Nauczyciel wobec wyzwań przyszłości – dylematy i nadzieje, [in:] E. Perzycka (ed.), Nauczyciel jutra, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Google Scholar

Konecki K. (1988), Praca w koncepcji socjologii interakcjonistycznej, “Studia Socjologiczne”, vol. 1(108), pp. 225–245.
Google Scholar

Konecki K. (1998), Łowcy głów. Headhunting: analiza pracy rekrutacyjnej w agencjach doradztwa personalnego, Wydawnictwo Normalizacyjne Alfa-Wero, Warszawa.
Google Scholar

Konecki K. (2000), Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Kostera M. (2003), Antropologia organizacji: metodologia badań terenowych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Kostera M. (2012), Etnografia socjologiczna, [in:] K. Konecki, P. Chomczyński (eds.), Słownik socjologii jakościowej, Difin, Warszawa.
Google Scholar

Kostera M. (ed.) (2011), Etnografia organizacji. Badania polskich firm i instytucji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot.
Google Scholar

Kowalczyk-Szajrych M. (2010), Opinie nauczycieli nauczania zintegrowanego łódzkich szkół na temat poprawek wprowadzonych do ustawy o systemie oświaty, niepublikowana praca licencjacka napisana pod kierunkiem naukowym dr hab. Alicji Łaskiej-Formejster w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Lofland J., Snow D., Anderson L., Lofland L. (2009), Analiza układów społecznych, transl. A. Kordasiewicz, S. Urbańska, M. Żychlińska, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Mazur P. (2015), Zawód nauczyciela w ciągu dziejów. Skrypt dla studentów z historii wychowania, Państwowa Wyższa Szkoła w Chełmie, Chełm.
Google Scholar

Mazurkiewicz G. (2003), Odcienie szarości. Nauczyciele – doświadczenia i postawy wobec zawodu. Raport z badań, Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 5, II Liceum Ogólnokształcące, Zabrze.
Google Scholar

Mysłakowski Z. (1970), Proces kształcenia i jego wyznaczniki, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
Google Scholar

Park R.E. (1926), Behind our masks, “The Survey”, May.
Google Scholar

Pawłowska B. (2013), Emocje społeczne w pracy nauczyciela i przedstawiciela handlowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-862-2

Pawłowska B. (2016), Autorytet jako czynnik ułatwiający radzenie sobie z negatywnymi emocjami w pracy nauczyciela, [in:] J. Moos, M. Kułak (eds.), Przemiany w edukacji zawodowej w kontekście relacji szkoła – rynek pracy, Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego, Łódź, pp. 75–89.
Google Scholar

Pawłowska B. (2019), Poszukiwanie tożsamości przez badacza w kontekście etnograficznego badania emocji w pracy nauczyciela, “Przegląd Socjologii Jakościowej”, vol. 15, no. 1, pp. 154–177.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.15.1.09

Pawłowska B. (2020), Pride in teachers’ everyday work. Conditions and contexts, “Qualitative Sociology Review”, vol. 16(1), pp. 28–48.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8077.16.1.03

Prus R. (1997), Subcultural Mosaics and Intersubjective Realities. An ethnographic research agenda for pragmatizing the social sciences, State University of New York Press, New York.
Google Scholar

Przestalski A. (2008), Zawód i sposoby jego analizy w dawnej i nowej socjologii, [in:] S. Banaszak, K. Doktór (eds.), Problemy socjologii gospodarki, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Komunikacji i Zarządzania, Poznań.
Google Scholar

Ratajczak Z. (2008), Psychologia pracy i organizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Rodziewicz E. (2003), Bandura Ludwik Ryszard, [in:] T. Pilch (ed.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, vol. 1, Wydawnictwo Akademickie “Żak”, Warszawa.
Google Scholar

Silverman D. (2007), Interpretacja danych jakościowych, transl. M. Głowacka-Grajper, J. Ostrowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Smak M., Walczak D. (2015), Pozycja społeczno-zawodowa nauczycieli. Raport z badania jakościowego, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa.
Google Scholar

Stein M. (2006), Your place or mine: the geography of social research, [in:] D. Hobbs, R. Wright (eds.), The Sage Handbook of Fieldwork, Sage, London–Thousand Oaks–New Delhi, pp. 59–76.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4135/9781848608085.n4

Strauss A.L., Corbin J. (1997), Grounded Theory in Practice, Sage, Thousand Oaks.
Google Scholar

Szczepański J. (1963), Socjologiczne zagadnienie wyższego wykształcenia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Szczepański J. (1972), Elementarne pojęcia socjologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Sztumski J. (1981), Socjologia pracy w zarysie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa.
Google Scholar

Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela, Dz.U. z 1982 r. Nr 3, poz. 19, z późniejszymi zmianami (tekst jednolity) oraz Dz.U. z 2019 r., poz. 2215.
Google Scholar

Walczak D. (2012), Badanie początkujących nauczycieli. Początkujący nauczyciele. Raport z badania jakościowego, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa.
Google Scholar

Weber M. (2002), Gospodarka i społeczeństwo, transl. D. Lachowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Wojciechowska M. (2018), Doing research on behind-the-scenes phenomena: entering the female escort industry, [in:] S. Kleinknecht, L-J.K. van den Scott, C. Sanders (eds.), The Craft of Qualitative Research, Canadian Scholars’ Press, Toronto, pp. 133–139.
Google Scholar

Wołoszyn-Spirka W. (2001), W poszukiwaniu realistycznych podstaw moralnego postępowania nauczyciela, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Google Scholar

Znaniecki F. (1965), Social Relations and Social Roles, Chandler Publishing Company, San Francisco.
Google Scholar

Znaniecki F. (2011), Relacje społeczne i role społeczne, transl. E. Hałas, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar