Kilka uwag na marginesie powieści kryminalnych Walerego Przyborowskiego

Maria Berkan-Jabłońska

doi:10.18778/1505-9057.50.05

Authors

Maria Berkan-Jabłońska Uniwersytet Łódzki, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Literatury i Tradycji Romantyzmu

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.50.05

Keywords:

19th century crime novel, Walery Przyborowski, William Wilkie Collins, imitation/adaptation

Abstract

This article addresses the question of Walery Przyborowski’s pioneering status in the Polish crime prose of the 19th century. On the basis of a comparison between Przyborowski’s novels such as The Acacia Leaf and The Black Hour and The Dead Secret and The Lady and the Law by William Wilkie Collins, the issue of originality of Przyborowski’s crime prose is analyzed. The thesis about his being the precursor of Polish criminal literature remains valid, but the judgments about the innovativeness and authenticity of his crime stories need to be revised. The main goal of this article, however, is to emphasize the need for integrated studies within Polish philology and other philologies in order to capture the interdependencies within the popular nineteenth-century European literature.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Maria Berkan-Jabłońska, Uniwersytet Łódzki, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Literatury i Tradycji Romantyzmu

Dr hab. prof. UŁ; pracownik Zakładu Literatury i Tradycji Romantyzmu Uniwersytetu Łódzkiego. Zajmuje się przede wszystkim twórczością XIX w. Obecnie interesują ją zagadnienia romantycznej korespondencji sztuk, literatura kobieca okresu międzypowstaniowego, a także dziewiętnastowieczne dzieje literatury popularnej, w tym kryminału. Zajmują ją także kwestie recepcji polskiej literatury XIX w. za granicą. Autorka książek pt.: Wizje sztuki w twórczości Zbigniewa Herberta (Łódź 2008), Arystokratka i biedermeier. Rzecz oGabrieli z Günterów Puzyninie (1815–1869) (Łódź 2015); współredaktor tomówMickiewicz wielu pokoleń twórców, badaczy i czytelników (Łódź 2008), Przygody romantycznego „ja”. Idee – strategie twórcze – rezonanse (Poznań 2012)

References

Bachórz Józef, Polska powieść tajemnic. Szkic stuletniej kariery, w: Józef Bachórz, Romantyzm a romanse. Studia i szkice o prozie polskiej w pierwszej połowie XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2005, s. 209–248.
Google Scholar

Bachórz Józef, Powieść, w: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991, s. 733–749.
Google Scholar

Berkan-Jabłońska Maria, Na tropach Wilkiego Collinsa, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scripta Humana” 2016, t. 5: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, red. nauk. Marta Ruszczyńska, Dorota Kulczycka, Wolfgang Brylla, Elżbieta Gazdecka, s. 49–61.
Google Scholar

Bujnicki Tadeusz, Między „Nocą z 3-go na 4-ty grudnia” a „Liściem akacji” Walerego Przyborowskiego czyli początki polskiej powieści kryminalnej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, z. 134: Powieść mniej znana. Interpretacje, s. 49–66.
Google Scholar

Cegielski Tadeusz, Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności (1841–1941), Wydawnictwo W.A.B, Warszawa 2015.
Google Scholar

Cieślikowski Jerzy, Walery Przyborowski, w: Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, t. 3, pod red. Janiny Kulczyckiej-Saloni, Henryka Markiewicza, Zbigniewa Żabickiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.
Google Scholar

Collins Wilkie, Kobieta w bieli, tłum. Aldona Szpakowska, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa 1988.
Google Scholar

Collins Wilkie, The Dead Secret. A Novel, Harper & Brothers, New York 1874. Wersja on-line: http://www.gutenberg.org/files/43092/43092.txt [dostęp: 1.10.2017].
Google Scholar

Collins Wilkie, The Law and the Lady. Wersja on-line: http://www.gutenberg.org/files/1622/1622-h/1622-h.htm#link2HCH0013 [dostęp: 1.09.2017].
Google Scholar

Ihnatowicz Ewa, „Sprawa kryminalna” Kraszewskiego, „Przegląd Humanistyczny” 2011, nr 5, s. 117–126.
Google Scholar

Kątny Marek, Problematyka prozy społeczno-obyczajowej Walerego Z.L. Przyborowskiego, „Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne” 2014, nr 23, s. 95–116.
Google Scholar

Kątny Marek, Proza fabularna Walerego Przyborowskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2014.
Google Scholar

Krajewska Wanda, Recepcja literatury angielskiej w Polsce w okresie modernizmu (1887–1918), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1972.
Google Scholar

Kraszewski Józef Ignacy, Sprawa kryminalna. Powiastka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1977.
Google Scholar

Martuszewska Anna, Powieść kryminalna, w: Słownik literatury popularnej, red. Tadeusz Żabski, wyd. 2 popr. i uzup., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006, s. 464–471.
Google Scholar

Milewski Stanisław, „Płody zbrodni i skandalu” (Z dziejów reportażu sądowego), „Palestra” 2012, nr 11–12.
Google Scholar

Narolska Aneta, Na gorącym uczynku – „antyalkoholowy” kryminał Władysława Sabowskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scripta Humana”, t. 5: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, red. nauk. Marta Ruszczyńska, Dorota Kulczycka, Wolfgang Brylla, Elżbieta Gazdecka, s. 93–102.
Google Scholar

Pawlak-Hejno Elżbieta, Początki powieści kryminalnej w Polsce – casus Walery Przyborowski, w: Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2014, s. 107–128.
Google Scholar

Pawlak-Hejno Elżbieta, Powieści kryminalne Walerego Przyborowskiego na łamach „Gazety Kieleckiej”, w: Zbrodnie, sensacje, katastrofy w prasie polskiej do 1914 roku, red. Krzysztof Stępnik, Monika Gabryś, Wydawnictwo WSPA, Lublin 2010, s. 119–129.
Google Scholar

[Przyborowski Walery], Czarna godzina. Ze starego rękopismu przerobił Walery Przyborowski, Dodatek do „Tygodnia”, Piotrków 1903.
Google Scholar

Przyborowski Walery, Czerwona skrzynia, „Gazeta Kielecka” 1877, R. 8, nr 1–10; 12–17; 19, 21–23; 25.
Google Scholar

Przyborowski Walery, Kwiat agawy. Powieść, „Gazeta Kielecka” 1882, R. 13, nr 62–87.
Google Scholar

Przyborowski Walery, Liść akacji. Powieść w 2-ch częściach na podstawie dokumentów sądowych spisana, „Gazeta Kielecka” 1876, nr 1–15, 18–22, 25–32, 34, 36, 38–39, 42; wydanie książkowe: Kielce 1876.
Google Scholar

Richardson Maurice, Introduction, in: Collins Wilkie, The Woman in White, Dent: London, Dutton: New York 1910, http://www.gasl.org/refbib/Collins__Woman_in_White.pdf [dostęp: 10.09.2017].
Google Scholar

Rustowski Adam M., Angielska powieść gotycka doby wiktoriańskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1977.
Google Scholar

Ruszczyńska Marta, Historie kryminalne w powieści galicyjskiej drugiej połowy XIX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scripta Humana” 2016, t. 5: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, s. 63–74.
Google Scholar

Stachura-Lupa Renata, Pisać jak Gaboriau. O „Po nitce do kłębka” Kazimierza Chłędowskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, z. 134: Powieść mniej znana. Interpretacje, s. 19–32.
Google Scholar

Szenic Stanisław, Pitaval warszawski, t. 1–2, wyd. 2 rozszerzone, Czytelnik, Warszawa 1959.
Google Scholar

Walery Przyborowski (1845–1913). Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa, oprac. Maria Kaczmarska, Ewa Ukleja, Wydawnictwo Miejskiej Biblioteki Publicznej w Radomiu, Radom 1993.
Google Scholar

Walery Przyborowski i Jerzy Brandt, red. Krzysztof Stępnik, Tadeusz Bujnicki, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007.
Google Scholar

Wilczyński Marek, Uwagi amerykanisty, albo glos znikąd, w: Wobec romantyzmu…, red. Joanna Klausy-Wartacz, Anna Skowron, Karolina Ruta, Tomasz Nakoneczny, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań 2007, s. 289–293.
Google Scholar

Żabski Tadeusz, Proza jarmarczna XIX wieku. Próba systematyki gatunkowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1993.
Google Scholar