„Okropne choroby” panoszące się wśród Rzymian w ujęciu Ammiana Marcellina

Sławomir Bralewski

doi:10.18778/1644-857X.22.01.02

Autor

Sławomir Bralewski Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0002-4708-0103

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.22.01.02

Słowa kluczowe:

Ammianus Marcellinus, choroby, zarazy, Późne Cesarstwo Rzymskie

Abstrakt

Opisywanie chorób nie było celem Ammiana Marcellina. Wspominał o nich wtedy, kiedy wymagała tego narracja i przedstawiane przez niego wydarzenia. Nie traktował ich instrumentalnie. Nie zamierzał za ich pomocą przekonywać czytelników do lansowanych przez siebie tez. Odwoływał się za to chętnie do ówczesnej wiedzy medycznej czy to w celu przeprowadzenia ich naukowej klasyﬁkacji, czy opisu. Ammian Marcellin wyraźnie rozróżniał choroby, atakujące pojedyncze osoby oraz choroby występujące masowo. Przy czym, jeśli chodzi o pierwsze z nich, trzeba podkreślić, że pisał o nich zdawkowo. Więcej miejsca poświęcał zarazom. Podchodził do nich w sposób beznamiętny, odwołując się do ówczesnej wiedzy i nie mieszając do tego sił nadprzyrodzonych. Światopogląd Ammiana Marcellina ujawnił się natomiast w jego wywodach na temat kwestii związanych z leczeniem chorób nie tylko za pomocą stosownych lekarstw, ale też amuletów, zaklęć staruszki czy uzdrawiania z licznych chorób przez herosa. Niezwykle interesujące są zarazem jego dywagacje dotyczące czynników warunkujących zdrowie, świadczące o dużym stopniu świadomości w tej materii. Historyk dysponował wiedzą o zależności zdrowia od właściwej diety, umiarkowanego stylu życia, zabiegów hartujących ciało, czystego powietrza i wody czy zdrowego, łagodnego klimatu.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Sławomir Bralewski - Uniwersytet Łódzki

Prof. Sławomir Bralewski – PhD, full professor at the Department of Byzantine History, Faculty of Philosophy and History, University of Lodz.

Research interests: the history of ancient Rome and Byzantium, especially the relationship between the state and the Church in the late Roman Empire and early Byzantium (4^th to 6^th centuries AD), with a particular focus on the policies of Constantine the Great and the reception of the papacy in the East.

Bibliografia

Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum libri qui supersunt, Hrsg. C.V. Clark, Bd. I–II, Berlin 1910–1915, transl. I. Lewandowski: Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, vol. I–II, Warszawa 2001–2002; Ammianus Marcellinus. With an English Translation by John C. Rolfe, vol. III, Cambridge 2014.
Google Scholar

Aristoteles, De partibus animalium, ed. P. Louis, Paris 1956.
Google Scholar

Eusebius Caesariensis, Historia kościelna, transl. A. Caba based on the transl. by A. Lisiecki, ed. H. Pietras, Kraków 2013.
Google Scholar

Hippocrates, Epidemics, ed., transl. W.D. Smith, Cambridge 1994, Loeb Classical Library 477.
Google Scholar

Homer, Ilias, transl. A.T. Murray, London 1960.
Google Scholar

Ioannes Chrysostomus, Ad populum Antiochenum homilia, Patrologia Graeca, vol. XLIX, col. 15–222.
Google Scholar

Ioannes Chrysostomus, De paenitentia homilia, Patrologia Graeca, vol. XLIX, col. 277–350.
Google Scholar

Orosius, Histoires (Contre les Païens), vol. I–II, texte établi et traduit M.-P. Arnaud-Lindet, Paris 1990–1991.
Google Scholar

Plato, Timaeus, [in:] Plato, Timaeus, Critias, Cleitophon, Menexenus, Epistles, transl. R.G. Bury, Harvard–London 1929, Loeb Classical Library 234, pp. 1–254.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.plato-philosopher_timaeus.1929

Seneca, De ira, [in:] Moral Essays, ed. J.W. Basore, London–New York 1928, pp. 106–355.
Google Scholar

Zosimus, Historia Nova, ed. E. Paschoud, vol. I–III, Paris 1979–2000.
Google Scholar

Birley A.R., Marcus Aurelius: A Biography, New York 2000.
Google Scholar

Blockley R.C., Ammianus Marcellinus: A Study of His Historiography and Political Thought, Brussels 1975.
Google Scholar

Brodka D., Ammianus Marcellinus. Studien zum Geschichtsdenken im vierten Jahrhundert n. Chr., Kraków 2009.
Google Scholar

Bruun Ch., The Antonine Plague and the ‘Third-Century Crisis’, [in:] Crises and the Roman Empire: Proceedings of the Seventh Workshop of the International Network Impact of Empire, Nijmegen, June 20–24 2006, eds O. Hekster, G. de Kleijn, D. Slootjes, Leiden–Boston 2007, pp. 201–218.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/ej.9789004160507.i-448.44

Brzeziński T., Wiedza o budowie i czynnościach organizmu ludzkiego, [in:] Historia medycyny, ed. T. Brzeziński, Warszawa 1988, pp. 95–129.
Google Scholar

Budzanowska D., “Iram dixerunt brevem insaniam”, czyli o gniewie jako szaleństwie w dialogu “De ira” Seneki Młodszego, “Symbolae Philologorum Posnaniensium” 2013, vol. XXIII, no. 1, pp. 57–70.
Google Scholar

Ceran W., Jan Chryzostom o leczeniu i lekarzach, “Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1993, issue 48, pp. 3–26.
Google Scholar

Duncan-Jones R.P., The Antonine Plague Revisited, “Arctos” 2018, vol. LII, pp. 41–72.
Google Scholar

Duncan-Jones R.P., The Impact of the Antonine Plague, “Journal of Roman Archaeo logy” 1996, vol. IX, pp. 108–136.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/S1047759400016524

Eusebius of Caesarea Tradition and Innovations, eds A. Johnson, J. Schott, Washington 2013.
Google Scholar

Fears J.R., The Plague under Marcus Aurelius and the Decline and Fall of the Roman Empire, “Infectious Disease Clinics of North America” 2004, vol. XVIII, no. 1, pp. 65–77.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0891-5520(03)00089-8

Gaudin O., Remarques sur le texte “La peste d’Amida (Ammien Marcellin, 19,4)”, [in:] Études de médecine romaine, ed. G. Sabbah, Saint-Étienne 1988, pp. 39–41.
Google Scholar

Gilliam J.F., The Plague under Marcus Aurelius, “American Journal of Philology” 1961, vol. LXXXII, no. 3, pp. 225–251.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/292367

Grmek M.D., Historia chorób u zarania cywilizacji zachodniej, transl. A.B. Matusiak, Warszawa 2002.
Google Scholar

Guzmán A.F.J., El mundo de la medicina antigua en Amiano Marcelino, “Athenaeum” 2001, no. 89, pp. 223–229.
Google Scholar

Iwańska J., Znaczenie terminu epidemia w starożytnej literaturze grecko-rzymskiej. Próba analizy na wybranych przykładach, “Seminare” 2014, vol. XXXV, issue 4, pp. 175–184.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.21852/sem.2014.4.13

Janiszewski P., Natura w służbie propagandy. Kataklizmy i rzadkie fenomeny w łacińskich brewiariach historycznych i w “Historia Augusta”, [in:] Chrześcijaństwo u schyłku starożytności. Studia źródłoznawcze, vol. II, eds T. Derda, E. Wipszycka, Kraków 1999, pp. 11–191.
Google Scholar

Jenkins F.W., Ammianus Marcellinus. An Annotated Bibliography 1474 to the Present, Leiden–Boston 2017.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789004335387

Jouanna J., The Legacy of the Hippocratic Treatise the Nature of Man: The Theory of the Four Humours, [in:] Greek Medicine from Hippocrates to Galen: Selected Papers, ed. P. van der Eijk, transl. N. Allies, Leiden–Boston 2012, pp. 335–359.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789004232549_017

Kelly G., Ammianus Marcellinus: The Allusive Historian, Cambridge 2008.
Google Scholar

Kokoszko M., Skąd brać rekruta do armii i dlaczego? Antyczna nauka wyjaśniająca sugestie Wegecjusza zamieszczone w dziele “Epitoma rei militaris”, “Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2001, vol. III, pp. 11–29.
Google Scholar

Kokoszko M., Smaki Konstantynopola, [in:] Konstantynopol – Nowy Rzym. Miasto i ludzie w okresie wczesnobizantyńskim, eds M.J. Leszka, T. Wolińska, Warszawa 2011, pp. 471–575.
Google Scholar

Littman R.J., Littman M.L., Galen and the Antonine Plague, “The American Journal of Philology” 1973, vol. XCIV, no. 3, pp. 243–255.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/293979

Longman Dictionary of Contemporary English, new ed., London 1987.
Google Scholar

Matthews J., The Roman Empire of Ammianus, Michigan 2007.
Google Scholar

Mleczek A., Dekadencja moralna społeczeństwa rzymskiego w “Res Gestae” Ammiana Marcellina, Kraków 2019.
Google Scholar

Moog F.P., Karenberg A., Roman Emperors Suffering from Apoplexy: The Medical and Historical Signiﬁcance of Classical Literary Sources, “Journal of Med ical Biography” 2004, vol. XII, pp. 43–50.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/096777200401200112

Moog F.P., Karenberg A., Untersuchungen zum Tode Valentinians I in der Schilderung des Amminanus Marcellinus und anderer Autoren, “Würzburger Medizinhistorische Mitteilungen” 2003, Bd. XXII, pp. 113–134.
Google Scholar

Sabbah G., La Peste d’Amida (Ammien Marcellin 19.4), [in:] Mémoires du Centre Jean Palerne, vol. III (Médecins et Médecine dans l’Antiquité), ed. G. Sabbah, Saint-Étiene 1982, pp. 131–157.
Google Scholar

Sitek B., Pestis Antonini. Reakcja Marka Aureliusza na globalną starożytną epidemię, “Teka Komisji Prawniczej PAN Oddział w Lublinie” 2020, vol. XIII, no. 1, pp. 389–399.
Google Scholar

Słownik łacińsko-polski, ed. M. Plezia, vol. III–IV, Warszawa 1998.
Google Scholar

Vlach M., The Antonine Plague and Impact Possibilities During the Marcomannic Wars, [in:] Marcomannic Wars and Antonine Plague. Selected Essays on Two Disasters that Shook the Roman World, eds M. Erdrich, B. Komoróczy, P. Madejski, M. Vlach, Brno–Lublin 2020, pp. 23–36.
Google Scholar

Woods D., The Baptism of the Emperor Valens, “Classica et Mediaevalia” 1994, vol. XLV, pp. 211–221.
Google Scholar

Zelener Y., Genetic Evidence, Density Dependence and Epidemiological Models of the “Antonine Plague”, [in:] L’Impatto della “peste antonina”, ed. E. Lo Cascio, Bari 2012, pp. 167–177.
Google Scholar