Kilka uwag w kwestii nowych hipotez na temat stanu zdrowia Gajusza Juliusza Cezara

Agnieszka Bartnik

doi:10.18778/1644-857X.20.01.02

Autor

Agnieszka Bartnik Uniwersytet Śląski https://orcid.org/0000-0003-3518-1318

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.20.01.02

Słowa kluczowe:

Cezar, udar, guz mózgu, choroba Hartnupów, epilepsja, gruźlica mózgu, choroba Meniera, Taenia solium, celiakia

Abstrakt

Gajuszowi Juliuszowi Cezarowi poświęcono niezliczoną liczbę prac. Wszystkie aspekty życia wodza budziły zainteresowanie badaczy. Informacje na temat stanu zdrowia słynnego polityka przekazali m.in. Swetoniusz, Pliniusz Starszy, Appian z Aleksandrii, Plutarch z Cheronei czy Kasjusz Dion. Zachowane relacje są mocno fragmentaryczne, a ich autorzy nie byli medykami, co znacząco wpływa na jakość przekazu. Niemniej opisane przez antycznych pisarzy objawy jasno wskazują na problemy zdrowotne, z którymi musiał się borykać Cezar. Fragmentaryczność opisów oraz brak materiału kostnego uniemożliwiają jednoznaczne określenie, na jaką chorobę cierpiał słynny polityk. Z tego powodu powstał szereg hipotez dotyczących przyczyn opisywanych w źródłach ataków. Wśród najpopularniejszych wymieniano epilepsję, chorobę Meniera, guz mózgu, neurosyfilis, zakażenie pasożytami czy chorobę Hartnupów. W ostatnich latach wspominano także o celiakii. Ze względu na brak możliwości przebadania „pacjenta” wszystkie pozostają w sferze hipotez niemniej obecnie. Biorąc pod uwagę objawy zaobserwowane u Cezara, najbardziej prawdopodobną chorobą wydaje się guz mózgu lub seria mikroudarów. Niezwykle ciekawą i prawdopodobną opcją wydaje się choroba Hartnupów, ale ze względu na jej dziedziczny charakter problem należy przebadać i omówić szerzej, uwzględniając cały ród Juliuszów.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Agnieszka Bartnik - Uniwersytet Śląski

Dr Agnieszka Bartnik – adiunkt w Instytucie Historii Uniwersytetu Śląskiego.

Zainteresowania naukowe: weterynaria antyczna, zależności między medycyną a weterynarią w antyku, diagnostyka i jednostki chorobowe znane w antyku, zastosowanie roślin, minerałów oraz substancji pochodzenia zwierzęcego w kuracjach weterynaryjnych, recepcja antycznych tradycji weterynaryjnych w średniowieczu.

Bibliografia

Appian, Bel. Civ.
Google Scholar

Appian, Roman History, vol. IV (Civil Wars, Books 1–2), transl. B. McGing, Cambridge 2020.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.appian-roman_history_civil_wars.2020

Dio Cassius, Roman History, vol. IV (Books 41–45), transl. E. Cary, H.B. Foster, Cambridge 1916.
Google Scholar

Hippocrates, On sacred disease, transl. F. Adams, Cambridge 1868.
Google Scholar

Plinius, Historia Naturalis Pliny, Natural History, vol. II (Books 3–7), transl. H. Rackham, Cambridge 1942.
Google Scholar

Plutarch, Caesar
Google Scholar

Plutarch, Lives, vol. VII (Demosthenes and Cicero. Alexander and Caesar), transl. B. Perrin, Cambridge 1919.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.plutarch-lives_comparison_demosthenes_cicero.1919

Suetonius, Divus Iulius
Google Scholar

Suetonius, Lives of the Caesars, vol. I (Julius, Augustus, Tiberius, Gaius, Caligula), transl. J.C. Rolfe, Cambridge 1914.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.suetonius-lives_caesars_book_iv_gaius_caligula.1914

Bergey G.K., Neurostimulation in the treatment of epilepsy, „Experimental Neurology” 2013, vol. CCXLIV, s. 87–95.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.expneurol.2013.04.004

Bernasconi N., Is epilepsy a curable neurodegenerative disease?, „Brain” 2016, vol. CXXXIX, s. 2336–2337.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/brain/aww202

Bielenberg J., Das julisch-claudische Kaiserhaus und das Hartnup-Syndrom.
Google Scholar

Geenetisch bedingte Störungen des Tryptophanstoffwechsels, „Ärztezeitschrift für Naturheilverfahren” 2004, Bd. XLV, Nr. 7, s. 466–470.
Google Scholar

Blumenfeld-Kosinski R., Not of woman born: representations of caesarean birth of medieval and Renaissance, Ithaca–New York 1990.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7591/9781501740480

Britton L.J., Joyner B.E., Ewart A.H., Neurosyphilis: not to be forgotten, „Internal Medicine Journal” 2004, vol. XXXIV, s. 299–300.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1444-0903.2004.00577.x

Bruschi F., Was Julius Caesar’s epilepsy due to neurocysteriosis?, „Trends in Parasitology” 2011, vol. XXVII, s. 373–374.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.pt.2011.06.001

Canfora L., Julius Caesar: People’s Dictator, Edinburgh 2005.
Google Scholar

Cawthorne N., Julius Caesar, London 2005.
Google Scholar

Cawthorne T., Julius Caesar and the Falling Sicknes, „Proceedings of the Royal Society of Medicine” 1957, vol. LI, s. 27–30.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/003591575805100105

Choroby zakaźne i pasożytnicze, red. Z, Dziubek, Warszawa 2003, s. 459–464.
Google Scholar

DeAngelis L.M., Brain tumors, „The New England Journal of Medicine” 2001, vol. CCCXLIV, s. 114–123.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1056/NEJM200101113440207

Devlin A.L., Odell M., Charlton J.L., Koppel S., Epilepsy and driving: current status of research, „Epilepsy Research” 2012, vol. CII, s. 135–152.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.eplepsyres.2012.08.003

Dirckx J.H., Julius Caesar and the Julian Emperors. A Family Cluster with Hartnups Disease?, „The American Journal of Dermatopathology” 1986, vol. VIII, No. 4, s. 351–357.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/00000372-198608000-00014

Do Samiero Barroso M., Post-mortem cesarean section and embryotomy: myth, medicine and gender in Greco-Roman Culture, „Acta medico-historica Adriatica” 2013, vol. XI, No. 1, s. 75–88.
Google Scholar

Donnadieu B.-P., La prétendue épilepsie de Jules César, „Mémoires de la Société Nationale des Antiquaries de France” 1937, t. LXXX, s. 27–36.
Google Scholar

Drozdowski W., Zajkowska J., Gruźlica ośrodkowego układu nerwowego, „Polski Przegląd Neurologiczny” 2013, t. IX, s. 146–151.
Google Scholar

Fairhurst R.M., Wellems T.E., Plasmodium species (malaria), [w:] Mandell, Douglas, and Bennett’s Principles and Practice of Infectious Diseases, eds G.L. Mandell, J.E. Bennett, R. Dolin, Philadelphia 2010, s. 3437–3462.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/B978-0-443-06839-3.00275-7

Farhi D., Dupin N., Origins of syphilis and management in the immunocompetent patient: facts and controversies, „Clinics in dermatology” 2010, vol. XXVIII, s. 533–538.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.clindermatol.2010.03.011

Ferreira Camargo C.H., Ghizoni Teive H.A., Searching for neurological diseases in the Julio-Claudian dynasty of the Roman Empire, „Arquivos de Neuro-Psiquiatria” 2018, vol. LXXVI, No. 1, s. 53–57.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1590/0004-282x20170174

Freeman P., Julius Caesar, New York 2008.
Google Scholar

Galassi F.M., Ashrafian H., Has the diagnosis of a stroke been overlooked in the symptoms of Julius Caesar?, „Neurological Science” 2015, vol. XXXVI, s. 1521–1522.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s10072-015-2191-4

Galassi F.M., Ashrafian H., Julius Caesar’s Disease: a new diagnosis, London 2016.
Google Scholar

Galassi F.M., Ashrafian H., Julius Caesar’s Disease: a new diagnosis, „Neurological Sciences” 2017, vol. XXVIII, s. 1–2.
Google Scholar

Gao L., Meschia J.F., Judd S.E., Muntner P., McClure L.A., Howard V.J., Rhodes J.D., Cusham M., Safod M.M., Soliman E.Z., Kleindorfer D.O., Howard G., What stroke symptoms tell us: association of risk factors and individual stroke symptoms in the Reasons for Geographic And Racial Differences in Stroke (REGARDS) study, „Journal of Stroke and Cerebrovascular Diseases” 2012, vol. XXI, s. 411–416.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.jstrokecerebrovasdis.2012.04.009

Gelzer M., Caesar Politician and Statesman, Cambridge 1967.
Google Scholar

Gomez J.G., Kotler J.A., Long J.B., Was Julius Caesar’s epilepsy due to a brain tumor?, „Journal of the Florida Medical Association” 1995, vol. LXXXII, s. 199–201.
Google Scholar

Gürses C., Kürtüncü M., Jirsch J., Yeşilot N., Hanağasi H., Bebek N., Baykan B., Emre M., Gökyiğit A., Andermann F., Neurosyphilis presenting with status epilepticus, „Epileptic Disorders” 2007, vol. IX, s. 51–56.
Google Scholar

Guziejko K., Czupryna P., Moniuszko A., Grygorczuk S., Kondrusik M., Zajkowska J., Pancewicz S., Gruźlicze zapalenie opon rdzeniowo-mózgowych – opis przypadku, „Przegląd Epidemiologiczny” 2013, t. LXVII, s. 717–719.
Google Scholar

Halkjaer Christensen A.S., Roed C., Omland L.H., Andersen P.H., Obel N., Andersen A.B., Long-Term Mortality in Patients with Tuberculous Meningitis: A Danish Nationwide Cohort Study, „PloS One” 2011, vol. VI, No. 11, s. 1–6.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0027900

Heald A., Connolly S., Hudgson P., Neurosyphilis presenting as complex partial status epilepticus, „European Neurology” 1996, vol. XXXVI, s. 111–112.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1159/000117223

Henneberg M., Henneberg R.J., Reconstructing Medical Knowledge in Ancient Pompeii from the Hard Evidence of Bones and Teeth, [w:] Homo Faber: Studies on Nature. Technology and Science at the Time of Pompeii, eds J. Renn, G. Castagnetti, Rome 2002, s. 169–187.
Google Scholar

Henneberg M., Henneberg R.J., Treponematosis in an Ancient Greek colony of Metaponto, Southern Italy 580–250 BCE, [w:] The Origin of Syphilis in Europe, Before or After 1493?, eds O. Dutour, G. Plafi, J. Berato, J.-P. Brun, Toulon–Paris 1994, s. 92–98.
Google Scholar

Henry M., Holzman R.S., Tuberculosis of the brain, meninges and spinal cord, [w:] Tuberculosis, eds W.N. Rom, S.M. Garay, R.S. Holzman, Philadelphia 2004, s. 445–464.
Google Scholar

Hildebrand J., Lecaille C., Perennes J., Delattre J.Y., Epileptic seizures during follow-up of patients treated for primary brain tumors, „Neurology” 2005, vol. LXV, s. 212–215.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1212/01.wnl.0000168903.09277.8f

Hughes J.R., Dictator Perpetuus: Julius Caesar – did he have seizures? If so, what was the etiology? „Epilepsy and Behaviour” 2004, vol. V, s. 756–764.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.yebeh.2004.05.006

Imparato F., Celiac Disease Could Have Been the Cause of Caesar’s Epilepsy, „Journal of Clinic Gastroenterology” 2016, vol. L, s. 797.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/MCG.0000000000000558

Janz D., Frey H.-H., Beani L., Antiepileptic drugs, Berlin–New York 1985.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-642-69518-6

Julius Caesar as Artful Reporter. The War Commentaries as Political Instruments, eds K. Welch A. Powell, Swansea 1998.
Google Scholar

Kamm A., Julius Caesar. A Life, London–New York 2006.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203015346

Katz R.S., The Illness of Caligula, „The Classical World” 1972, vol. LXV, s. 223–225.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/4347670

Kazibutowska Z., Gołba A., Geniusz i padaczka, „Aktualności Neurologiczne” 2010, t. X, nr 4, s. 190–193.
Google Scholar

Keaveney A., Sulla the Last Republican, London–New York 2005.
Google Scholar

Kelly J.J., Horowitz E.A., Destache C.J., Fruin A.H., Long V.A., Diagnosis and treatment of complicated tubercular meningitis, „Pharmacotherapy” 1999, vol. XIX, s. 1167–1172.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1592/phco.19.15.1167.30575

Kent M.E., Romanelli F., Reexamining syphilis: an update on epidemiology, clinical manifestations, and management, „Annals of Pharmacotherapy” 2008, vol. XLII, s. 226–236.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1345/aph.1K086

Kent M., Platt S.R., Schatzberg S.J., The neurology of balance: Function and dysfunction of the vestibular system in dogs and cats, „The Veterinary Journal” 2010, vol. CLXXXV, s. 247–258.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.tvjl.2009.10.029

Kokoszko M., Ryby i ich znaczenie w życiu codziennym ludzi późnego antyku i wczesnego Bizancjum (III–VII w.), Łódź 2005.
Google Scholar

Kokoszko M., Sosy w kuchni greckiej. Garum (γαρος) i pochodne, „Vox Patrum” 2006, t. XLIX, s. 289–298.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31743/vp.8215

Kokoszko M., Jagusiak K., Zboża Bizancjum. Kilka uwag na temat roli produktów zbożowych na podstawie źródeł greckich, „Zeszyty Wiejskie” 2012, t. XVII, s. 19–38.
Google Scholar

Kokoszko M., Jagusiak K., Rzeźnicka Z., Kilka słów o zupie zwanej ptisane, „Zeszyty Wiejskie” 2013, t. XVIII, s. 282–292.
Google Scholar

Kokoszko M., Jagusiak K., Rzeźnicka Z., Owies w greckich traktatach medycznych starożytności i Bizancjum (V w. prz. Chr. – XI w. po Chr.), „Vox Patrum” 2013, t. LIX, s. 421–447.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31743/vp.4052

Kokoszko M., Rzeźnicka Z., Dietetyka w „De re coquinaria”, „Przegląd Nauk Historycznych” 2011, t. X, nr 2, s. 5–25.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2084-140X.02.13

Korzeniewska-Koseła M., Gruźlica ośrodkowego układu nerwowego, „Postępy Nauk Medycznych” 2007, t. XII, s. 563–565.
Google Scholar

Leach L.M., Acute and Critical Care Medicine at a Glance, Singapore 2010.
Google Scholar

Lurie S., The changing motives of cesarean section from the ancient world to the twenty first century, „Archives of Gynecology and Obstetrics” 2005, vol. CCLXXI, s. 281–285.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s00404-005-0724-4

Lurie S., Glezerman M., The history of cesarean technique, „American Journal of Obstetrices and Gynecology” 2003, vol. XXX, s. 1803–1806.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0002-9378(03)00856-1

Maschio M., Brain Tumor – Related Epilepsy, „Current Neuropharmacology” 2012, vol. X, s. 124–133.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2174/157015912800604470

Meier Ch., Caesar: A Biography, New York 1996.
Google Scholar

Moog F.P., Karenberg A., Between Horror and Hope: Gladiator’s Blood as a Cure for Epileptics in Ancient Medicine, „Journal of the History of the Neurosciences” 2003, vol. XII, s. 137–143.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1076/jhin.12.2.137.15533

Morgan M.G., Caligula’s Illness Again, „The Classical World” 1973, vol. LCVI, s. 327–329.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/4347839

Mummies, diseases and Ancient Cultures, eds A. Cockburn, E. Cockburn, T.A. Reyman, Cambridge 1998.
Google Scholar

Oppenheim A.L., A cesarean section in the second millennium BC, „Journal of the History of Medicine and Allied Sciences” 1960, vol. XV, s. 292–294.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/jhmas/XV.3.292

Osgood J., The Pen and the Sword: Writing and Conquest in Caesar’s Gaul, „Classical Antiquity” 2009, vol. XXVIII, No. 2, s. 328–358.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1525/CA.2009.28.2.328

Pathophysiology of disease: an introduction to clinical medicine, eds S.J. McPhee, D. Gary, New York 2010.
Google Scholar

Retief F.P., Cilliers J.F.G., Julius Caesar (100–44 BC) – did he have a brain tumor?, „South African Medical Journal” 2010, vol. C, s. 26–28.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7196/SAMJ.3504

Rossetti A.O., Stupp R., Epilepsy in brain tumor patients, „Current Opinion in Neurology” 2010, vol. XXIII, s. 603–609.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/WCO.0b013e32833e996c

Rothschild B.M., Calderon F.L., Coppa A., Rothschild Ch., First European Exposure to Syphilis: The Dominican Republic at the Time of Columbian Contact, „Clinical Infectious Diseases” 2000, vol. XXXI, s. 936–941.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/318158

Sandison A.T., The Madness of the Emperor Caligula, „Medical History” 1958, vol. II, s. 202–209.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/S0025727300023759

Shakespeare W., Juliusz Cezar, przekł. M. Słomczyński, Kraków 2000.
Google Scholar

Stevenson T., Julius Caesar and the transformation of the Roman Republic, London–New York 2015.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781315746173

Telford L., Sulla: A Dictator Reconsidered, Barnsley 2014.
Google Scholar

Thomas Benediktson D., Caligula’s Phobias and Philias: Fear of Seizure?, „The Classical Journal” 1991, s. 159–163.
Google Scholar

Tinuper P., Provini F., Bisulli F., Vignatelli L., Plazzi G., Vetrugno R., Montagna P., Lugaresi E., Movement disorders in sleep: guidelines for differentiating epileptic from non-epileptic motor phenomena arising from sleep, „Sleep Medicine Reviews” 2007, vol. XI, s. 255–267.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.smrv.2007.01.001

Todman D., Epilepsy in Graeco-Roman world: Hippocratic medicine and Asklepian temple medicine compared, „Journal of the History of the Neurosciences” 2008, vol. XVII, s. 435–441.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/09647040701426088

Van Dongen P.W.J., Cesarean section – etymology and early history, „South African Journal of Obstetrics and Gynaecology” 2009, vol. XV, No. 2, s. 62–66.
Google Scholar

Women and Gender in Medieval Europe. An Encyclopedia, ed. M. Schaus, New York–London 2006.
Google Scholar

Zaidi S.H., Sinha A., Vertigo: A clinical guide, London 2013.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-642-36485-3