Suwerenność subimperialna jako technologia władzy: przypadek Besarabii i Królestwa Polskiego

Piotr Kuligowski

doi:10.18778/1644-857X.23.02.08

Autor

Piotr Kuligowski Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk w Warszawie https://orcid.org/0000-0002-6251-0482

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.23.02.08

Słowa kluczowe:

autonomia, Besarabia, imperium, Królestwo Polskie, suwerenność

Abstrakt

Artykuł podejmuje próbę przemyślenia warunków i form istnienia regionów autonomicznych jako specyficznych ciał politycznych w peryferyjnych częściach Imperium Rosyjskiego w XIX w. Ściślej, jest on oparty na porównaniu ram funkcjonowania dwóch systemów działających w okresie ponapoleońskim w okrainach imperium: Besarabii i Królestwa Polskiego. Oba te regiony w podobnym czasie znalazły się w granicach carskiego władztwa, jednak w jego ramach cieszyły się autonomią, posiadały własne prawo i zgromadzenia reprezentantów. Specjalny status owych regionów był elementem liberalnego eksperymentu cara Aleksandra I i okazał się nietrwały, gdyż Mikołaj I dość szybko zlikwidował jakiekolwiek namiastki ograniczonej suwerenności i prawnej odrębności w obu regionach. W artykule, poprzez próbę spojrzenia na dzieje obu krajów przez pryzmat terminów zaczerpniętych z bieżących debat historiograficznych, wskazuję na złożoność kategorii suwerenności oraz analizuję autonomię jako specyficzną technologię imperialnej władzy.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Piotr Kuligowski - Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk w Warszawie

Dr Piotr Kuligowski – historyk, zatrudniony w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk.

Zainteresowania naukowe: historia Polski i Europy w XIX w., historia idei i pojęć, parlamentaryzm.

Bibliografia

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Policja Tajna Wielkiego Księcia Konstantego, Collection des rapports depuis le 1/13 août 1819 jusqu’à la fin de l’an 1820.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Policja Tajna Wielkiego Księcia Konstantego, 4. Sur la Diète du Royaume de Pologne de l’An 1820, rkps 41
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Sekretariat Stanu Księstwa Warszawskiego, Sekretariat Stanu Królestwa Polskiego, Kancelaria Własna JCMości do Spraw Królestwa Polskiego, Pisma prezesa Komisji Województwa Kaliskiego Piwnickiego do Rady Stanu Królestwa w sprawach przebiegu obrad sejmików województwa kaliskiego, rkps 3933
Google Scholar

Biblioteka Jagiellońska, Charte constitutionelle de l’Empire de Russie. Varsovie 1831, rkps 6980 I
Google Scholar

Dyariusz Sejmu z r. 1830–1831, t. I, wyd. M. Rostworowski, Kraków 1907.
Google Scholar

Janowski J. N., O początku demokracyi polskiej: krótka wiadomość, Paryż 1862.
Google Scholar

Manifest O nowom poriadkje uprawlenija i obrazowanija Carstwa Polskogo, 14.02.1832, [w:] Polnoje sobranije zakonow Rossijskoj imperii. Sobranije wtoroje, t. VII (1832), S.-Petersburg 1833, s. 83–90.
Google Scholar

Manifiest 9 maja 1815 goda, [w:] Połnoje sobranije zakonow Rossijskoj impierii. Sobranije pierwoje, t. XXXIII (1815–1816), S.-Petersburg 1830, s. 117–118.
Google Scholar

Manifiest Impieratora Aleksandra I, utwierżdajuszczyj otrieczenije Cesariewicza i Wielikogo Kniazia Konstantina Pawłowicza i utwierżdajuszczyj Naslednikom Priestoła Wielikogo Kniazia Nikołaja Pawłowicza, 16 awgusta 1823 g., http://imperialhouse.ru/rus/history/foundations/dinzak3/222.html (dostęp: 10 VIII 2024).
Google Scholar

Ustawa konstytucyjna Królestwa Polskiego z 27 listopada 1815 r., http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/kpol/1815-r0.html (dostęp: 10 VIII 2024).
Google Scholar

Zapiski Biessarabskogo statisticzeskogo komitieta, t. III, red. A. N. Egunow, Kiszyniew 1868.
Google Scholar

Adelman J., Sovereignty and Revolution in the Iberian Atlantic, Princeton 2006. https://doi.org/10.1515/9781400832668
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9781400832668

Ajnenkiel A., Historia sejmu polskiego, t. II, cz. 1 (W dobie rozbiorów), Warszawa 1989.
Google Scholar

Barańska A., Projekt konstytucji rosyjskiej z 1820 roku – tryumf czy zapowiedź końca Królestwa Polskiego?, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2020, t. LV, z. 1, s. 51–91. https://doi.org/10.12775/SDR.2020.1.02
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/SDR.2020.1.02

Bartlett R., The Bentham Brothers and Russia: The Imperial Russian Constitution and the St Petersburg Panopticon, London 2022. https://doi.org/10.14324/111.9781800082373
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14324/111.9781800082373

Benton L., A Search for Sovereignty: Law and Geography in European Empires, 1400–1900, Cambridge–New York 2010. https://doi.org/10.1017/CBO9780511988905
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511988905

Berger S., The Return of National History, [w:] The Impact of History? Histories at the Beginning of the 21st Century, eds. P. R. Pinto, B. Taithe, New York 2015, s. 82–94.
Google Scholar

Bilmanis A., A History of Latvia, Westport, Conn. 1970.
Google Scholar

Blanc E., Revolutionary Social Democracy: Working-class Politics Across the Russian Empire (1882–1917), Leiden–Boston 2021. https://doi.org/10.1163/9789004449930
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789004449930

Caiani A. A., Re-inventing the “Ancien Régime” in Post-Napoleonic Europe, „European History Quarterly” 2017, vol. XLVII, issue 3, s. 437–460. https://doi.org/10.1177/0265691417701812
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0265691417701812

Congleton R. D., Perfecting Parliament: Constitutional Reform, Liberalism, and the Rise of Western Democracy, Cambridge 2010. https://doi.org/10.1017/CBO9780511779251
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511779251

Conti G., ‘L’âme générale d’une assemblée’: A Neglected Parliamentarian and the Restoration Theory of Representation, „Global Intellectual History” 2021, vol. VI, no. 6, s. 826–859. https://doi.org/10.1080/23801883.2019.1641965
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/23801883.2019.1641965

Cușco A., Taki V., Grom O., Biessarabija w sostawie Rossijskoj impierii: 1812–1917, Moskwa 2012.
Google Scholar

Frary L. J., Russia and the Making of Modern Greek Identity, 1821–1844, Oxford 2015. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198733775.001.0001
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198733775.001.0001

Frey J. W., The Global Moment: The Emergence of Globality, 1866–1867, and the Origins of Nineteenth-Century Globalization, „The Historian” 2019, vol. LXXXI, no. 1, s. 9–56. https://doi.org/10.1111/hisn.13062
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/hisn.13062

Gerasimov I., Glebov S., Kaplunovski A., Mogilner M., Semyonov A., In Search of a New Imperial History, „Ab Imperio” 2005, no. 1, s. 33–56. https://doi.org/10.1353/imp.2005.0007
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1353/imp.2005.0007

Getka-Kenig M., Rządowe przedsięwzięcia pomnikowe ku czci Aleksandra I a ideologia „wskrzeszenia” Polski w latach 1815–1830, „Kwartalnik Historyczny” 2016, t. CXXIII, nr 4, s. 695–732. https://doi.org/10.12775/KH.2016.123.4.02
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2016.123.4.02

Hartley J., The Constitutions of Finland and Poland in the Reign of Aleksander I: Blueprints for Reform in Russia, [w:] Finland and Poland in the Russian Empire: A Comparative Study, eds. M. Branch, J. Hartley, A. Mączak, London 1995, s. 41–59.
Google Scholar

Hayat S., Sintomer Y., Repenser la représentation politique, „Raisons politiques” 2013, t. L, no. 2, s. 5–11. https://doi.org/10.3917/rai.050.0005
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3917/rai.050.0005

Howe S., The New Imperial Histories Reader, Abingdon 2009.
Google Scholar

Innes J., Popular Consent and the European Order, [w:] Re-Imagining Democracy in the Mediterranean, 1780–1860, eds. J. Innes, M. Philp, Oxford 2018, s. 271–299. https://doi.org/10.1093/oso/9780198798163.003.0012
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780198798163.003.0012

Jedlicki J., Nieudana próba kapitalistycznej industrializacji: analiza państwowego gospodarstwa przemysłowego w Królestwie Polskim XIX w., Warszawa 1964.
Google Scholar

Jędruch J., Constitutions, Elections and Legislatures of Poland, 1493–1993: A Guide to Their History, Pittsburgh 1982.
Google Scholar

Karpińska M., „Nie ma Mikołaja!”. Starania o kształt Sejmu w powstaniu listopadowym 1830–1831, Warszawa 2007.
Google Scholar

Karpińska M., Senatorowie, posłowie i deputowani Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, Warszawa 2002.
Google Scholar

Kuligowski P., Marzec W., Who May Represent a Nation in Upheaval? The Concept of Representation during the Polish November Uprising, 1830–1831, „Journal of Modern European History” 2023, vol. XXI, no. 1, s. 34–51. https://doi.org/10.1177/16118944221146910
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/16118944221146910

Kurunmäki J., Marjanen J., Catching up through Comparison: The Making of Finland as a Political Unit, 1809–1863, „Time and Society” 2021, vol. XXX, no. 4, s. 559–580. https://doi.org/10.1177/0961463X21990349
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0961463X21990349

Labbé M., La nationalité, une histoire de chiffres. Politique et statistiques en Europe centrale (1848–1919), Paris 2019. https://doi.org/10.3917/scpo.labbe.2019.01
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3917/scpo.labbe.2019.01

LeDonne J. P., Forging a Unitary State: Russia’s Management of the Eurasian Space, 1650–1850, Toronto–Buffalo 2020. https://doi.org/10.3138/9781487533311
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3138/9781487533311

LeDonne J. P., Regionalism and Constitutional Reform, 1819–1826, „Cahiers du Monde russe” 2003, t. XLIV, no. 1, s. 5–33. https://doi.org/10.4000/monderusse.8597
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4000/monderusse.8597

LeDonne J. P., The Grand Strategy of the Russian Empire, 1650–1831, Oxford–New York 2004. https://doi.org/10.1093/oso/9780195161007.001.0001
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780195161007.001.0001

McMichael P., Incorporating Comparison within a World-Historical Perspective: An Alternative Comparative Method, „American Sociological Review” 1990, vol. LV, no. 3, s. 385–397. https://doi.org/10.2307/2095763
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/2095763

Mēlios G., Nationalism as a Claim to a State: The Greek Revolution of 1821 and the Formation of Modern Greece, Leiden–Boston 2023. https://doi.org/10.1163/9789004533523
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789004533523

Mironienko S. W., Samodzierżawije i reformy. Politiczeskaja borba w Rossiji w naczale XIX w., Moskwa 1989.
Google Scholar

Mogilner M., New Imperial History: Post-Soviet Historiography in Search of a New Paradigm for the History of Empire and Nationalism, „Revue d’Études Comparatives Est-Ouest” 2014, t. XLV, no. 2, s. 25–67.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3917/receo.452.0025

Mycielski M., Rząd Królestwa Polskiego wobec sejmików i zgromadzeń gminnych 1815–1830, Warszawa 2010.
Google Scholar

Nosow B. W., Marnej L. P., Riegionalnaja politika Rossijskoj impierii w pierwoj połowinie XIX w.: Carstwo Polskoje (1815–1830 gg.), „Sławianskij almanach” 2020, no. 3–4, s. 83–105.
Google Scholar

Pisariewskij G. G., Iz istorii kongresowego Carstwa Polskogo (1815–1830) pri Aleksandre I. Po nieizdannym archiwnym dokumentam, Smoleńsk 1926.
Google Scholar

Przelaskowski R., Sejm warszawski roku 1825, Warszawa 1929.
Google Scholar

Rieber A. J., The Struggle for the Eurasian Borderlands: From the Rise of Early Modern Empires to the End of the First World War, Cambridge–New York 2014. https://doi.org/10.1017/CBO9781107337794
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781107337794

Rokkan S., Urwin D. W., Economy, Territory, Identity: Politics of West European Peripheries, London 1983.
Google Scholar

Rosanvallon P., Le moment Guizot, Paris 1985.
Google Scholar

Sablin I., Parliaments in the Late Russian Empire, Revolutionary Russia, and the Soviet Union, London 2024. https://doi.org/10.4324/9781003431794
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781003431794

Sapożnikow I.W., „Opisanije Biessarabii” P.P. Swinjina 1816 g.: poisk istocznikow w swiazi s 200-letnim jubilejem, „Scriptorium nostrum” 2015, no. 3, s. 213–258.
Google Scholar

Skowronek J., Skład społeczny i polityczny sejmów Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego, „Przegląd Historyczny” 1961, t. LII, nr. 3, s. 466–491.
Google Scholar

Sluga G., The Invention of International Order: Remaking Europe after Napoleon, Princeton 2021. https://doi.org/10.1515/9780691226798
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9780691226798

Snochowska-Gonzalez C., Post-colonial Poland – On an Unavoidable Misuse, „East European Politics and Societies: and Cultures” 2012, vol. XXVI, no. 4, s. 708–723. https://doi.org/10.1177/0888325412448473
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0888325412448473

Stites R., The Four Horsemen: Riding to Liberty in Post-Napoleonic Europe, Oxford–New York 2014.
Google Scholar

Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993.
Google Scholar

Wheatley N., The Life and Death of States: Central Europe and the Transformation of Modern Sovereignty, Princeton 2023. https://doi.org/10.1353/book.112324
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1353/book.112324

Zajac O., The Map as a Political Manifesto: The Case of “Karta dawnej Polski” and Hôtel Lambert’s Concepts of the Polish State and Nation, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung” 2020, Bd. LXIX, Nr. 3, s. 327–354.
Google Scholar

Zapadnyje okrainy Rossijskoj impierii, red. M. D. Dolbilow, A. I. Miller, Moskwa 2006.
Google Scholar