Uwagi o sejmikach litewskich w czasach Rady Nieustającej na tle praktyki parlamentarnej powiatu kowieńskiego

Witold Filipczak

doi:10.18778/1644-857X.19.02.03

Autor

Witold Filipczak Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Nowożytnej https://orcid.org/0000-0001-5953-2480

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.19.02.03

Słowa kluczowe:

sejmiki, parlamentaryzm, Wielkie Księstwo Litewskie w XVIII w., Kowno, Lida, Wiłkomierz

Abstrakt

W artykule omówiono wybrane aspekty funkcjonowania sejmików litewskich w czasach Rady Nieustającej (zwłaszcza w latach 1776–1786). Wykorzystane zostały wiadomości na temat powiatu kowieńskiego znane dzięki Aktom sejmiku kowieńskiego w latach 1733–1795 opublikowanym w 2019 r. przez Monikę Jusupović. Informacje te skonfrontowano z danymi dotyczącymi sejmików lidzkiego i wiłkomierskiego pochodzącymi z kwerendy źródłowej w archiwach w Mińsku i Wilnie. Do celów porównawczych wykorzystane zostały wyniki badań historyków litewskich (sejmik wileński), polskich i białoruskich. W tekście przedstawiono m.in. takie zagadnienia, jak funkcjonowanie sejmików gospodarskich, relacyjnych i elekcyjnych. Zaprezentowano także informacje dotyczące typów akt sejmikowych, które są charakterystyczne dla parlamentaryzmu litewskiego. Omówione zostały dodatkowe wiadomości związane z życiem politycznym powiatu kowieńskiego, których nie uwzględniła M. Jusupović. W końcowej części artykułu wyeksponowane są specyficzne aspekty badań nad litewskim parlamentaryzmem. Dzięki zwyczajowi podpisywania uchwał sejmiku przez ogół osób w nim uczestniczących możliwe jest przybliżone oszacowanie liczebności zgromadzenia. W drugiej połowie XVIII w. nadal istniały znaczące różnice między sejmikami litewskimi a koronnymi, choć widoczna jest tendencja do upodobniania się modeli funkcjonujących w obu krajach.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD] Archiwum Królestwa Polskiego [AKP], sygn. 356.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD] Archiwum Radziwiłłów [AR], dział II , sygn. 3136, 3157.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD] tzw. Metryka Litewska [ML], dział VII , sygn. 52, 56.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD] Płockie grodzkie oblaty, sygn. 22.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD] Zbiór Popielów [ZP], sygn. 59, 111.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Gdańsku sygn. 300, 29/231.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Toruniu Katalog II , dział VII , sygn. 60.
Google Scholar

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie [BCz] rkps 698, 724, 861, 879.
Google Scholar

Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka fondas 17, sygn. 9.
Google Scholar

Lietuvos valstybės istorijos archyvas [LVIA ] fondas SA , sygn. 13932, 13933, 13934, 13935, 13936, 13937, 13938, 13939.
Google Scholar

Nacyjanalny histaryczny archiu Biełarusi, Minsk [NGAB] fond 1722, wopis 1, sprawa 12, 13, 14.
Google Scholar

[Oraczewski F.], Relacya z poselstwa odprawionego na seymie extraordynaryjnym warszawskim. zaczętym roku… 1773 […] na seymiku poselskim w roku 1776 dnia 15 julij […] w Proszowicach, [b.m. i d.].
Google Scholar

Akta sejmikowe województwa lubelskiego 1572–1632, oprac. H. Gmiterek, Lublin 2016.
Google Scholar

Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1696–1732, wyd. M. Zwierzykowski, Poznań 2008.
Google Scholar

Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1733–1763, wyd. M. Zwierzykowski, Poznań 2015.
Google Scholar

Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1668–1675, wyd. M. Zwierzykowski, R. Kołodziej, A. Kamieński, Poznań 2018.
Google Scholar

Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1676–1695, wyd. M. Zwierzykowski, R. Kołodziej, A. Kamieński, Poznań 2018.
Google Scholar

Akta sejmikowe ziemi chełmskiej 1572–1668, oprac. W. Bondyra, H. Gmiterek, J. Ternes, Lublin 2013.
Google Scholar

Akta sejmiku kowieńskiego z lat 1733–1795, wyd. M. Jusupović, Warszawa 2019.
Google Scholar

Akta sejmiku podolskiego in hostico 1672–1698, oprac. J. Stolicki, Kraków 2002.
Google Scholar

Lauda ziemi rawskiej i województwa rawskiego 1583–1793, red. M. Nagielski, oprac. M. Bąk, M. Borkowski, K. Chłapowski, A. Haratym, T. Płóciennik, Ł. Przybyłek, E. Walczuk, Warszawa 2017.
Google Scholar

Lietuvos Dzidžiosios Kunigaikštystės seimelių instrukcijos (1788–1790), parengė R. Jurgaitis, A. Stankevič, A. Verbickienė, Vilnius 2015.
Google Scholar

Pamiętniki Józefa Kossakowskiego biskupa inflanckiego 1738–1788, wyd. A. Darowski, Warszawa 1891.
Google Scholar

Volumina legum, t. VII–IX, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1860, t. IX, Kraków 1889.
Google Scholar

Zbior mów, głosów, przymówien, manifestów, remanifestów, etc., mianych na seymie roku 1786, t. II , Warszawa 1787.
Google Scholar

Achremczyk S., Sejmik generalny Prus Królewskich 1526–1772, Olsztyn 2016.
Google Scholar

Adolphowa K., Szlachta litewska wobec Zbioru Praw Andrzeja Zamoyskiego (w świetle litewskich instrukcyj poselskich z lat 1776, 1778, 1780, 1782), [w:] Księga pamiątkowa Koła historyków Słuchaczy USB w Wilnie, Wilno 1933, s. 156–188.
Google Scholar

Aniszczenko E., Szlachta Lidskogo powieta. Spisok. XVIII st., Minsk 2013.
Google Scholar

Bednaruk W., Sejmiki lubelskie w okresie stanisławowskim (1764–1794), Lublin 2011.
Google Scholar

Buben V., Rozdwojone wybory urzędników ziemskich na sejmiku elekcyjnym województwa nowogródzkiego 5 lutego 1777 roku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2006, z. 133, s. 55–71.
Google Scholar

Butterwick R., Polska rewolucja a Kościół katolicki 1788–1792, przekł. M. Ugniewski, Kraków 2012.
Google Scholar

Danilczyk A., W kręgu afery Dogrumowej. Sejm 1786 roku, Warszawa 2010.
Google Scholar

Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1697–1794. Spisy, red. A . Rachuba, oprac. A. Rachuba, P.P. Romaniuk, współpraca A. Macuk, J. Aniszczenko, Warszawa 2004.
Google Scholar

Filipczak W., Anna z Pociejów Tyszkiewiczowa, wojewodzina smoleńska. Rola polityczna w czasach Rady Nieustającej, [w:] Kobiety i władza w czasach dawnych, red. B. Czwojdrak, A.A. Kluczek, Katowice 2015, s. 405–434.
Google Scholar

Filipczak W., Ekonomie litewskie w polityce sejmikowej Stanisława Augusta po upadku Antoniego Tyzenhauza (1780–1783), „Przegląd Nauk Historycznych” 2006, R. V, nr 1 (9), s. 235–276.
Google Scholar

Filipczak W., Elekcje ziemskich urzędników sądowych w czasach Rady Nieustającej, [w:] Wokół wolnych elekcji w państwie polsko-litewskim XVI–XVIII wieku. O znaczeniu idei wyboru – między prawami a obowiązkami, red. M. Markiewicz, D. Rolnik, F. Wolański, Katowice 2016, s. 582–597.
Google Scholar

Filipczak W., Instrukcje dla posłów z Wielkiego Księstwa Litewskiego na Sejm Wielki. Uwagi na temat nowego litewskiego wydawnictwa źródłowego (rec.: Lietuvos Dzidžiosios Kunigaikštystės seimelių instrukcijos [1788–1790], parengė Robertas Jurgaitis, Adam Stankevič, Asta Verbickienė, UAB „Vitae Litera”, Vilnius 2015, ss. 436), „Przegląd Nauk Historycznych” 2017, R. XVI, nr 2, s. 302–314. https://doi.org/10.18778/1644-857X.16.02.15
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.16.02.15

Filipczak W., Rugi poselskie i losy „rozdwojonych” sejmików przedsejmowych 1778–1786, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1997, t. XLIX, z. 1–2, s. 65–85.
Google Scholar

Filipczak W., Sejm 1778 roku, Warszawa 2000.
Google Scholar

Filipczak W., Sejmiki w Wiłkomierzu w czasach dominacji Antoniego Tyzenhauza (1777–1780), [w:] Parłamientaryzm u Wialikim Kniastwie Litouskim u XVIII stahoddzi, składalniki A. Macuk, R. Jurgaitis (Aktualnyje problemy istorii i kultury. Zbornіk nawukowych artykułau, wypusk 2), Minsk 2020, s. 230–258.
Google Scholar

Filipczak W., Sejmiki powiatu wiłkomierskiego w latach 1781–1784, „Zapiski Historyczne” 2020, t. LXXXV, z. 2, s. 67–93.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15762/ZH.2020.15

Filipczak W., Sejmiki województwa płockiego 1780–1786, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII , nr 2, s. 23–62.
Google Scholar

Filipczak W., Sejmiki ziemi czerskiej 1780–1786, „Przegląd Nauk Historycznych” 2010, R. IX, nr 1, s. 139–179.
Google Scholar

Filipczak W., Życie sejmikowe prowincji wielkopolskiej w latach 1780–1786, Łódź 2012.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-763-2

Frejlich K., (rec.) Adam Stankevič, Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo veikla XVIII amžiaus antroje pusėje, Lietuvos istorijos institutas, Vilnius 2018, ss. 528, il., ISBN 978-609-8183-42-9, „Rocznik Lituanistyczny” 2018, t. IV, s. 172–175.
Google Scholar

Jurgaitis R., Funkcjonowanie sejmiku wileńskiego w latach 1717–1795: między szlacheckim parlamentaryzmem a samorządem, [w:] Praktyka życia publicznego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI–XVIII wieku, red. U . Augustyniak, A.B. Zakrzewski, Warszawa 2010, s. 35–53.
Google Scholar

Jurgaitis R., Nuo bajoriškosios savivaldos iki parlamentarizmo: Vilniaus seimelio veikla 1717–1795 m. Monografija, Vilnius 2016.
Google Scholar

Jurgaitis R., Vilniaus seimelio veikla 1717–1795 m. Daktaro disertacija, Kaunas 2007 [dysertacja doktorska w formacie .pdf].
Google Scholar

Jusupović M., Instrukcje kowieńskie z lat 1733–1795 jako głos szlachty w sprawach powiatowych, „Klio” 2019, nr 3, s. 35–58.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2019.025

Jusupović M., Problem legalnego miejsca sejmików jako element rywalizacji politycznej: na przykładzie sejmików kowieńskich za panowania Stanisława Augusta, „Przegląd Wschodni” 2018, t. XIV, z. 4, s. 841–854.
Google Scholar

Jusupović M., Prowincjonalna elita litewska w XVIII wieku. Działalność polityczna rodziny Zabiełłów w latach 1733–1795. Warszawa 2014.
Google Scholar

Jusupović M., Uczestnicy sejmików kowieńskich w czasach Augusta III i Stanisława Augusta Poniatowskiego – teoria i praktyka, „Rocznik Lituanistyczny” 2016, t. II , s. 127–142.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/RL.2016.2.06

Kalenkiewiczówna A., Rozkład partii Tyzenhauza na tle sejmików litewskich, [w:] Księga pamiątkowa Koła historyków Słuchaczy USB w Wilnie, Wilno 1933, s. 121–155.
Google Scholar

Konieczna D., Ustrój i funkcjonowanie sejmiku brzesko-litewskiego w latach 1565–1763, Warszawa 2012.
Google Scholar

Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz. Podskarbi nadworny litewski, t. I–II , Londyn 1970–1971.
Google Scholar

Lityński A., Sejmiki województwa płockiego przed i w czasie Sejmu Czteroletniego. Z badań nad organizacją i funkcjonowaniem, [w:] W dwusetną rocznicę wolnego Sejmu. Ludzie–państwo–prawo czasów Sejmu Czteroletniego, red. A . Lityński, Katowice 1988, s. 76–108.
Google Scholar

Lityński A., Sejmiki ziemskie 1764–1793. Dzieje reformy, Katowice 1988.
Google Scholar

Lityński A., Z problematyki klasyfikacji sejmików ziemskich, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach” 1969, nr 5, Prace Prawnicze 1, s. 89–105.
Google Scholar

Macuk A., Baraćba mahnackich hrupowak u WKŁ (1717–1763 hh.), Minsk 2010.
Google Scholar

Macuk A., Pasolskija sojmiki Słonimskaha pawieta u panawannie Auhusta III, [w:] Da swajoj historyi: Siaredniawieczcza i Ranni Nowy czas: zbornik nawukowych artykułau, pryswieczanych pamiaci Pauła Łojki, red. W.A. Waronin, Minsk 2013, s. 104–118.
Google Scholar

Macuk A.U., Reczyckija pawiatowyja sojmiki u bieskaraleuie 1764 h., „Izwiestija Gomielskogo gosudarstwiennogo uniwiersitieta imieni F. Skoriny” 2018, nr 4 (109), s. 48–55.
Google Scholar

Michalski J., Sejm w czasach panowania Stanisława Augusta, [w:] Historia sejmu polskiego, t. I , red. J. Michalski, Warszawa 1984, s. 350–419.
Google Scholar

Michalski J., Sejmiki poselskie 1788 roku, cz. 1–2, „Przegląd Historyczny” 1960, t. LI , z. 1–2, s. 52–71, 331–365.
Google Scholar

Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569–1763, Warszawa 2002.
Google Scholar

Rolnik D., Sejmiki poselskie mozyrskie w latach 1778–1786 i ich reprezentanci na sejmach Rzeczypospolitej, [w:] Parłamientaryzm u Wialikim Kniastwie Litouskim u XVIII stahoddzi, składalniki A. Macuk, R. Jurgaitis (Aktualnyje problemy istorii i kultury. Zbornіk nawukowych artykułau, wypusk 2), Minsk 2020, s. 258–280.
Google Scholar

Rolnik D., Województwo mińskie i Jeleńscy w życiu publicznym Rzeczypospolitej w latach 1764–1795 w świetle ich korespondencji, Katowice 2018.
Google Scholar

Stankevič A., Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo veikla XVIII a. II pusėje: bajoriškosios teisės raiška. Dakataro disertacija, Vilnius 2013 [dysertacja doktorska w formacie .pdf].
Google Scholar

Szczygielski W., Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Łódź 1994.
Google Scholar

Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. I (Województwo wileńskie XIV–XVIII wiek), red. A . Rachuba. oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P.P. Romaniuk, współpraca U. Jemialianczuk, A. Macuk, Warszawa 2004.
Google Scholar

Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. II (Województwo trockie XIV–XVIII wiek), red. A . Rachuba, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P.P. Romaniuk, A. Haratym, współpraca A. Macuk, J. Aniszczanko, Warszawa 2009.
Google Scholar

Włodarczyk J., Sejmiki łęczyckie, Łódź 1973.
Google Scholar

Zakrzewski A.B., Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego XVI–XVIII w. Ustrój i funkcjonowanie: sejmik trocki, Warszawa 2000.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7171-360-6.14

Zakrzewski A.B., Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego epoki stanisławowskiej (do 1788 r.). Zmiany w ustroju i funkcjonowaniu, [w:] Ziemie północne Rzeczypospolitej polsko-litewskiej w dobie rozbiorowej 1772–1815, red. M. Biskup, Warszawa–Toruń 1996, s. 59–66.
Google Scholar

Zakrzewski A.B., Wielkie Księstwo Litewskie (XVI–XVIII w.). Prawo – ustrój – społeczeństwo, Warszawa 2013.
Google Scholar

Zielińska Z., Poniatowski Michał Jerzy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVII , Wrocław 1983, s. 455–471.
Google Scholar

Zwierzykowski M., Komisja Skarbowa Poznańska. Z dziejów sejmikowej administracji i sądownictwa skarbowego w Wielkopolsce w XVII i XVIII wieku, Poznań 2003.
Google Scholar

Zwierzykowski M., Samorząd sejmikowy województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1696–1732, Poznań 2010.
Google Scholar