Ziemskie urzędy sądowe w życiu politycznym województwa sandomierskiego w latach 1777–1783

Witold Filipczak

doi:10.18778/1644-857X.15.02.06

Autor

Witold Filipczak Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Nowożytnej

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.15.02.06

Słowa kluczowe:

województwo sandomierskie, ziemskie urzędy sądowe, sejmiki, parlamentaryzm

Abstrakt

W początkowej części artykułu przypomniane zostały obowiązujące w Rzeczypospolitej zasady elekcyjności kandydatów na urzędy sądowe, z uwzględnieniem zmian, jakie w tym zakresie zachodziły. W badanym okresie w województwie sandomierskim istniały trzy sądy ziemskie, sześć starostw grodowych, ale tylko jeden urząd podkomorzego. W latach 1777–1783 zebrało się siedem sejmików w Opatowie i jeden w Radomiu, które wybrały kandydatów na sandomierskie i radomski urzędy sądowe. W 1783 r. prawdopodobnie trzy razy obradowały sejmiki w Stężycy (dla powiatu stężyckiego), jednak ich uchwały nie są znane. W artykule omówione zostały przygotowania do poszczególnych sejmików, ich przebieg oraz podjęte decyzje. W latach 1777–1778 w Opatowie dokonano elekcji, dyskusyjnych z prawnego punktu widzenia, które wynikały z uznania za wakujący urzędu sędziego ziemskiego sandomierskiego. Po I rozbiorze jego dotychczasowy posiadacz nie miał już dóbr w pomniejszonych granicach województwa, a ponadto pełnił obowiązki sędziowskie na terenach zajętych przez Austrię. W 1782 r. powstał projekt, zaakceptowany przez króla Stanisława Augusta, powołania trzech urzędów podkomorzego na miejsce jednego, dotychczas istniejącego. Na burzliwym sejmie w 1782 r. nie było możliwości przyjęcia ustawy w tej sprawie. W następnym roku król wycofał się z propozycji, zapewne ze względu na postawę polityczną większości posłów sandomierskich na ostatnim sejmie. Zgodnie z zaleceniem królewskim dokonano więc w Opatowie (w 1783 r.) elekcji kandydatów na urząd podkomorzego całego województwa.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Dyaryusz Seymu wolnego ordynaryinego warszawskiego… 1780…, wyd. S. Badeni, Warszawa [1780].
Google Scholar

„Księga domowa” Leona i Hieronima Kochanowskich 1763–1855, „Przegląd Historyczny” 1916, t. XX, z. 1.
Google Scholar

Volumina Legum, t. II, VII–VIII, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859–1860.
Google Scholar

Zaleski B., Korespondencja krajowa Stanisława Augusta z lat 1784 do 1792, Poznań 1872.
Google Scholar

Achremczyk S., Reprezentacja stanowa Prus Królewskich w latach 1696–1772, Olsztyn 1981.
Google Scholar

Anusik Z., Strasz Michał, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLIV, Warszawa–Kraków 2006–2007, s. 210–213.
Google Scholar

Błaszczyk G., Litwa na przełomie średniowiecza i nowożytności 1491–1569, Poznań 2002.
Google Scholar

Buben V., Rozdwojone wybory urzędników ziemskich na sejmiku elekcyjnym województwa nowogródzkiego 5 lutego 1777 roku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2006, z. 133, s. 55–71.
Google Scholar

Chojecki R., Patriotyczna opozycja na sejmie 1773 r., „Przegląd Historyczny” 1972, R. LXXIX, s. 545–561.
Google Scholar

Cywiński R., Sołtyk Maciej, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XL, Warszawa–Kraków 2001, s. 410–412.
Google Scholar

Danilczyk A., W kręgu afery Dogrumowej. Sejm 1786 roku, Warszawa 2010.
Google Scholar

Danilczyk A., Strzałkowski Franciszek, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLIV, Warszawa–Kraków 2006–2007, s. 573–574.
Google Scholar

Filipczak W., Rugi i losy „rozdwojonych” sejmików przedsejmowych 1778–1786, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1997, t. XLIX, z. 1–2, s. 65–85.
Google Scholar

Filipczak W., Sejm 1778 roku, Warszawa 2000.
Google Scholar

Filipczak W., Sejmiki województwa płockiego 1780–1786, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 2, s. 23–62.
Google Scholar

Filipczak W., Sejmiki ziemi czerskiej 1780–1786, „Przegląd Nauk Historycznych” 2010, R. IX, nr 1, s. 139–179.
Google Scholar

Filipczak W., Życie sejmikowe prowincji wielkopolskiej w latach 1780–1786, Łódź 2012.
Google Scholar

Grześkowiak-Krwawicz A., Skórkowski Albin Kazimierz, [w:] Polski słownik biograficzny, t, XXXVIII, Warszawa–Kraków 1997–1998, s. 348–349.
Google Scholar

Kobierecki M., Walewscy herbu Kolumna w XVII–XVIII wieku. Genealogia. Majętności. Działalność publiczna, Łódź 2008.
Google Scholar

Konieczna D., Ustrój i funkcjonowanie sejmików elekcyjnych w powiecie brzesko-litewskim do 1764 roku, [w:] Po unii – sejmiki szlacheckie w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. H. Lulewicz, M. Wagner, Siedlce 2013, s 43–57.
Google Scholar

Kriegseisen W., Samorząd szlachecki w Małopolsce w latach 1669–1717, Warszawa 1989.
Google Scholar

Kriegseisen W., Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej (do 1763 roku), Warszawa 1995.
Google Scholar

Lityński A., Sejmiki województwa płockiego przed i w czasie Sejmu Czteroletniego. Z badań nad organizacją i funkcjonowaniem, [w:] W dwusetną rocznicę wolnego Sejmu. Ludzie – państwo – prawo czasów Sejmu Czteroletniego, red. A. Lityński, Katowice 1988, s. 76–108.
Google Scholar

Lityński A., Sejmiki ziemskie 1764–1793. Dzieje reformy, Katowice 1988.
Google Scholar

Michalski J., Lubomirski Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVIII, Wrocław 1973, s. 53–56.
Google Scholar

Michalski J., Ogrodzki Jacek, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 648–651.
Google Scholar

Michalski J., Reforma sądownictwa na sejmie konwokacyjnym 1764 roku, [w:] Między wielką polityką a szlacheckim partykularzem. Studia z dziejów nowożytnej Polski i Europy ku czci Profesora Jacka Staszewskiego, Toruń 1993, s. 295–313.
Google Scholar

Michalski J., Sejm w czasach panowania Stanisława Augusta, [w:] Historia sejmu polskiego, red. J. Michalski, Warszawa 1984.
Google Scholar

Michalski J., Sejmiki poselskie 1788 r., cz. 1, „Przegląd Historyczny” 1960, t. LI, z. 1, s. 52–73.
Google Scholar

Michalski J., Sejmiki poselskie 1788 r., cz. 2, „Przegląd Historyczny” 1960, t. LI, z. 2, s. 331–365.
Google Scholar

Moniuszko A., Mazowieckie sądy ziemskie (1588–1648). Organizacja – funkcjonowanie – postępowanie, Warszawa 2013.
Google Scholar

Ochmann-Staniszewska S., Dynastia Wazów w Polsce, Warszawa 2006.
Google Scholar

Olszewski P., Kanclerz Jacek Nałęcz Małachowski (1737–1821), Kielce 2013.
Google Scholar

Pielas J., Szlachta sandomierska wobec najważniejszych wydarzeń politycznych pierwszych lat panowania Augusta II (1696–1704), [w:] Rzeczpospolita w dobie wielkiej wojny północnej, red. J. Muszyńska, Kielce 2001, s. 127–148.
Google Scholar

Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569–1763, Warszawa 2002.
Google Scholar

Rolnik D., Sejmiki poselskie drugiej połowy panowania Stanisława Augusta. O czynnikach i motywacjach decydujących o wyborze posłów sejmowych, [w:] Po unii – sejmiki szlacheckie w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. H. Lulewicz, M. Wagner, Siedlce 2013, s. 331–355.
Google Scholar

Rostworowski E., Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 Maja, Warszawa 1966.
Google Scholar

Rostworowski E., Głębocki Karol, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VIII, Wrocław 1959, s. 110.
Google Scholar

Rostworowski E., Popiel Paweł, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVII, Wrocław 1973, s. 565–568.
Google Scholar

Rymszyna M., Gabinet Stanisława Augusta, Warszawa 1962.
Google Scholar

Serczyk W., Kicki Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1967, s. 388–389.
Google Scholar

Sokalski M., Między królewskim majestatem a szlachecką wolnością. Postawy polityczne szlachty małopolskiej w czasach Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Kraków 2002.
Google Scholar

Stanek W., Konfederacja sejmowa z 1776 roku – narzędzie dworskiego zamachu stanu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Historia 28, 1993, s. 135–147.
Google Scholar

Stroynowski A., Opozycja sejmowa w dobie rządów Rady Nieustającej. Studium z dziejów kultury politycznej, Łódź 2005.
Google Scholar

Swieżawski A., Rawskie Księstwo Piastów Mazowieckich 1313–1462. Dzieje polityczne, Łódź 1975.
Google Scholar

Szczygielski W., Olizar Franciszek Kajetan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 812–813.
Google Scholar

Szczygielski W., Potkański Antoni, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVII, Wrocław 1983, s. 721.
Google Scholar

Szczygielski W., Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Łódź 1994.
Google Scholar

Trawicka Z., Sejmiki województwa sandomierskiego w latach 1572–1696, Kielce 1985.
Google Scholar

Trawicka Z., Życie polityczne szlachty województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVII w., [w:] Między monarchą a demokracją. Studia z dziejów Polski XV–XVIII wieku, red. A. Sucheni-Grabowska, A. Żaryn, Warszawa 1994, s. 270–313.
Google Scholar

Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski i A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1993.
Google Scholar

Wisner H., Rzeczpospolita Wazów, cz. 3 (Sławne Państwo Wielkie Księstwo Litewskie), Warszawa 2008.
Google Scholar

Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, cz. 2, Warszawa 1993.
Google Scholar

Wołoszyński R.W., Karski Kazimierz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XII, Wrocław 1966, s. 131.
Google Scholar

Zakrzewski A.B., Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego XVI–XVIII w. Ustrój i funkcjonowanie: sejmik trocki, Warszawa 2000.
Google Scholar

Zakrzewski A.B., Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego epoki stanisławowskiej (do 1788 r.). Zmiany w ustroju i funkcjonowaniu, [w:] Ziemie północne Rzeczypospolitej polsko-litewskiej w dobie rozbiorowej 1772–1815, red. M. Biskup, Warszawa–Toruń 1996, s. 59–66.
Google Scholar

Zakrzewski A.B., Wielkie Księstwo Litewskie (XVI–XVIII w.). Prawo, ustrój, społeczeństwo, Warszawa 2013.
Google Scholar

Zielińska Z., Poniatowski Michał Jerzy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVII, Wrocław 1983, s. 455–471.
Google Scholar

Zielińska Z., „O sukcesyi tronu w Polszcze” 1787–1790, Warszawa 1991.
Google Scholar

Żerek-Kleszcz H., Posłowie łęczyccy 1764–1792 i ich status majątkowy, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia historica 72, 2001, s. 133–146.
Google Scholar